Sankt-Peterburgdaky türkmen talyplary nähili ýalan aýyplama bilen öz ýurdunda döwlete garşy dildüwşükde günäkärlediler ?

Onlarça ýyllardan bäri dünýä ýüzünde Türkmenistan özüniň represiw döwletdigini tassyklap gelýär. Türkmenistanyň türmelerinde ýüzlerçe syýasy tussaglar bendilikde saklanyp, olaryň aglaba bölegi dini garaýyşlary üçin basylan adamlardyr. Türkmenistanyň ýapyk döwlet bolmagy netijesinde, ol tussaglar hakda maglumat jemlemek edil iňňe bilen guýy gazan ýalydyr.

Olaryň içinde syýasy gurnama jenaýat esasynda günä ýüklenen raýatlaryň sanawynda, Russiýada okaýan türkmen talyplary Kakajan Halbaýew bilen Kemal Saparow hem bar. Sankt-Peterburgdaky tanyşlarynyň aýtmaklaryna görä, 2017-nji ýylyň aýagynda Türkmenistana dolanyp baranyndan soň, 15 ýyl türme tussaglygyna höküm edilipdir.

" Olary diri görkeziň " dünýä kompaniýasynyň çap eden beýanatynda geçen ýyl ilkinji gezek agzalyp geçildi. Bu barada takyk maglumatlar ýaňy-ýakyna çenli näbelli ýagdaýda galýardy.

"Memorial" ynsan haklary merkezine talyplaryň işi hakynda resminamalary almak başartdy. Şeýle hem kazyýet işiniň gidişine syn edýän Kakajanyň ejesi bilen gürrüňdeşlik etmek başartdy. Biziň pikirimizçe, kazyýetde görkezilýän resmi deliller ýasama bolup, kazyýet çözgüdi adalatsyzdyr.

Halbaýewiň we Saparowyň kazyýet işi başga netijeriň hem subutnamasydyr. Şeýlelik bilen Türkmen häkimiýetleri musulman dinine uýýan raýatlary dünýä talaplaryna gabat gelmesede, yzarlaýandygyny görkezýär. Soňky ýyllaryň içinde Türkmenistanda türmä atylan raýatlaryň ýüzlerçesi şeýle hadysa sezewar bolandygyny aýdyp bileris. Şeýle bolsa-da olaryň kazyýet kararlary diňe dünýä guramalaryndan gizlin bolmak bilen çäklenmän, hatda olaryň ýakyn hossarlaryna elýeterli däldir.

Jenaýat işi nähili gurnaldy?

Kakajan Halbaýew 1995-nji ýylada Türkmenistanyň demirgazygynda ýerleşýän Daşoguz welaýatynyň Görogly etrabynda doguldy. Onuň ejesi Gülşat Orazmedowanyň aýtmagyna görä, olaryň maşgalasy dinçi maşgalasy hökmünde tanalyp gelýär eken. 2013-nji ýylda orta mekdebi tamamlap, Kakajan Halbaýew Russiýa okamana gidýär. Ol Leningradyň Iwanogorodowsk şäherindäki gumanitar - tehniki institutyna okuwa girýär. Ol ýerde 2017-nji ýyla çenli okaýar. Okuwyň dowamlylygynda birnäçe gezek dynç alyş möwsüminde öýüne gelýär. Emma, Türkmenistan hökümetiniň oňa bolan hiç hili nägileligi ýokdy.

2017-nji ýylyň noýabr aýynda Kakajan öýüne gaýdyp gelýär.

Kakajan bilen 2013-nji ýyldan bäri bile bir okuwda okýan tanşy , Türkmenistanyň raýaty Ahmet Jumadurdyýew "Pulkowo" howa menzilinde tussag edilýär. Anyklamalaryň netijesinde Jumadurdyýew döwletde hasaba alynmadyk dini toparyň agzasy bolandygy anyklandy . Toparyň ýolbaşçysy Ahmediň uly erkek dogany Arslandy. 2017-nji ýylda Arslan 25 ýyl türme tussaglygyna höküm edildi. Ahmet Jumadurdyýew 1 ýyl Russiýanyň SIZO-synda saklanylyp, soňra azatlyga çykaryldy.

Jumageldiýewiň tussag edilmeginden soňra, onuň Sankt-Peterburgdaky tanyşlary türkmen hökümetiniň wekilleri tarapyndan soraga çekilip başlandy.

2018-nji ýylyň ýanwar aýynda Kakajan Halbaýewi Daşoguz welaýatynyň bilim ministrliginiň edarasyna çagyryp, şol ýerde onuň milli howpsuzlyk gullugynyň işgärleri 3 sagatdan gowrak gürrüňdeşlik geçdiler. Onda Jumadurdyýew hakynda gyzyklandylar. Başgada namaz okaýan talyplar hakynda hem soradylar. Kakajanyň ejesine bolsa: " howatyrlanmagyň geregi ýok. Biz ogluň bilen erkekçe gürleşjek " diýdiler.

Sankt-Peterburgdan 25-nji ýanwarda Türkmenistana gaýdyp gelen talyp Kemal Saparow, 2017-nji ýylyň ahyrynda Aşgabat şäherinde ýasama gurnalan jenaýat esasynda, ýeňil garagollyk aýyplamasy esasynda tussag edilýär. Soňra, 10-njy fewralda ýörite gulluklar ony has agyr jenaýatda, döwlete garşy hereketde aýyplaýar.

Şuňa meňzeş gurnama jenaýat işi Kakajan Halbaýewe garşy hem ulanyldy. Resmi maglumatlara ynansak, 2018-nji ýylyň fewral aýynda Aşgabat şäherinde Kakajan Halbaýew tussag edilýär. Aslynda hadysa başgaça bolup geçýär .

" Ýerli polisiýanyň wekili (uçastkowoý) jaň edip, ogluň Kakajan etrap polisiýa merkezine gelsin diýdi" - diýip Kakajanyň ejesi gürrüň berýär. Birazdan oglum jaň edip " eje, meni goýberýäler" -diýdi. Şondan soň kazyýet gününe çenli oglumy görmedim. Birazdan ýene-de polisiýanyň ýerli wekili jaň edip, " biz Kakajanyň zatlaryny alyp gaýdarys diýdi. Ýazgy hasabatyny (protokol) geçirmezden, oglyma degişli bolan Gurhan kitaby, fleşka, el telefony, öý kompýuteriň prossesoryny, planşet we arka atylýan torbany berdik.

Kakajanyň ejesi Gülşadyň resmi jogaplaryna seretsek, onuň ogly 2018-nji ýylyň 6-nju fewralynda polisiýa tarapyndan saklanylyp, etrap kazyýeti tarapyndan ýeňil garagollyk aýyplamasy esasynda, Türkmenistanyň jenaýat kodeksiniň 345-nji bölümi esasynda 7 gün tussag edilýär. Hamana onuň haýsy-da bolsa bir obadaşy oňuşygy ýokmyş . Şol günüň özünde elektron enjamlaryň protokol ýazgysyz elinden alynmagyna näme dahyly bar diýen sorag ýüze çykýar.

“Ol etrap polisiýa bölüminiň wagtlaýyn tussaghanasynda saklandy. Her gün diýen ýaly nahar getirýärdim, ýöne biri-birimizi görmäge hiç hili rugsat berilmedi. Soň maňa ýedinji gün agşam gelmelidigimi aýtdylar. Men geldim, oglum bilen duşuşaryn diýip umyt edipdim. Bir işgär meniň ýanyma gelip, Kakajanyň Aşgabat şäherine äkidilendigini aýtdy. Aşgabadyň niresine, näme sebäpdendigini aýtmady. Birnäçe degişli ýerlere hat ýazdym, ýöne jogap bolmady. Welaýat prokurory bilen görüşmek üçin baryp sorag berenimde: “Ogluňyz öldürildimi ýa näme?” Diýip sorady. Men Aşgabat şäherine gitdim. Ol ýerdäki sülçi oglumyň kompýuterinde musulman dinini wagyz edýän ýazgylaryň tapylandygy sebäpli tussag edilendigini aýtdy. Ussat başarjaňlygy bilen tanalýan adwokat tutdym "-diýip Gülşat gürrüň berdi.

Sankt-Peterburgdaky akyla sygmajak dildüwşük.

Kazyýetiň kararlaryndan görnüşi ýaly, Kakajan Halbaýew we Kemal Saparow konstitusiýa gurluşyny üýtgedip (Jenaýat kodeksiniň 174-nji maddasynyň 1-nji bölümi) zor bilen häkimýeti agdarmakda dildüwşikde aýyplanýar.

Käbir maglumatlara görä, bu işde has agyr aýyplamalar bolup, 25 ýyla çenli azatlykdan mahrum edilip bilner. Emma ahyrynda bu aýyplamany bermezlik kararyna geldiler we talyplar 15 ýyl azatlykdan mahrum edildi.

Talyplardaky aýyplamalaryň gaty seslenmeginiň aňyrsynda näme bar?

Derňewçileriň bellemegine görä, ähli "jenaýatçylykly hereketler" Sankt-Peterburgyň çäginde amala aşyrylypdyr. 2015-2016-njy ýyllarda Russiýanyň “demirgazyk paýtagtynda” bolan Türkmenistanyň 12 raýaty “Wahabi”, “Salafi”, “Musulman doganlygy” we “Hizb ut-Tahrir” dini jemagatlarynyň agzasydygy aýdylýar; kafelerde we metjitlerde duşuşdy, dini meseleleri ara alyp maslahatlaşdy; näbelli rus raýatlary bilen bilelikde guramaçylykly jenaýat toparyny döretdiler; Türkmenistanda häkimiýeti ele geçirmäge çagyrdy; öjükdiriji düşünişmezlik; işleri üçin internedi ulandy; köpçülikleýin habar beriş serişdeleri arkaly Türkmenistanda Yslam döwletini döretmäge we ş.m.

Şeýle-de bolsa, kanuny baha berişleriň bu toplumynyň aňyrsynda ygtybarly fakt maglumatlary ýok diýen ýaly.

Aklawçy Agamyrat Hojagullyýew tarapyndan taýýarlanan bu ýüzlenmede Halbaýewde aýyplanýan 20 element ýa-da jenaýat işiniň alamatlary görkezilýär, bularyň hiç biri-de subutnama hökmünde tassyklanmady.

Görnüşi ýaly, prokuraturanyň sözleriniň tersine, günäkärlenýänleriň hökümde görkezilen haýsydyr bir dini herekete gatnaşandygyny, şikaýatlara ýa-da dini wagyzlara gatnaşmagy, dildüwşük, ýigrenji öjükdirýän hiç hili maglumat ýok. , habar beriş serişdeleri ýa-da internet arkaly maglumat ýaýratmak we ş.m. "jenaýat jemgyýeti" ýa-da "guramaçylykly topar" hakda aýratynlyklaryny görkezýän, aýry-aýry agzalaryň işini we rollaryny beýan edýän maglumat ýok.

Sankt-Peterburgdaky kafelerde we metjitlerde türkmen talyplarynyň aragatnaşygy barada, derňew materiallary haýsy meseleleriň ara alnyp maslahatlaşylandygyny, bu ýygnaklarda kimiň näme diýendigini barada hasaba alnan resmi maglumat ýok.

Derňew döwründe ýüze çykarylan ýeke-täk maglumat, oda Halbaýew bilen Saparowyň watandaşlary bilen dini we beýleki meseleler boýunça duşuşmagy we aragatnaşyk saklamagy, şeýle hem Röwşen Gazakowyň leksiýalary bilen Russiýada türkmen dilinde göçürilen Türkmenistana audio faýllaryny getiren bolmagy ähtimal.

Gazakowyň 2012-2013-nji ýyllar aralygynda Kairiň Al-Azhar uniwersitetinde okaýarka internetde ýerleşdirilen Yslam baradaky leksiýalary türkmen ýaşlarynyň arasynda henizem meşhur. “Röwşen Aganyň” 300-den gowrak ses ýazgysyny sosial ulgamlarda göçürip alyp bolýar, köpüsi Gurhanyň aýry sürelerine teswirler ýa-da käbir mowzuklaryň düşündirişleridir. Russiýanyň telewideniýesi Gazakowyň 2013-nji ýylyň iýun aýynda Siriýada tussag edilendigini habar bereninden soň, olaryň eýeçiligi Türkmenistanda işjeň alnyp barylýar. Tutulan talyplar Gazakowyň özüni tanamaýardylar.

Derňewçiniň aýdyşy ýaly, Gülşat Orazmedowanyň sözlerine görä, Gazakowyň iki ses faýly, ikinji okuwçynyň sany has köp. Kazyýet resminamalarynda tapylan faýllar we olaryň mazmuny barada takyk maglumat ýok. Kazyýet işiniň özi 1937-nji ýyldaky ruhda bir hyjuw ýalydy. Gülşat kazyýete gatnaşyp bildi we bolup geçen zatlaryň hemmesini ýada saldy: “Kazyýet işi iki-üç sagatdan köp dowam etmedi. Men ýeke-täk tomaşaçydym. Esasan kagyz okaýardylar. Singleekeje şaýat-da ýokdy. Kazyýetde käbir şaýatlaryň iki ady agzalýar, ýöne ogly olary tanamaýar, kazyýetde sorag edilmedi we görkezmeleriniň nämedigi belli däl. Kakajan, diňe musulman bolmak isleýändigini, başga maksatlarynyň ýokdugyny aýtdy. Kemal aglady we bir gezek prokuraturada işlemek isleýändigini aýtdy. "

Derňewçileriň pikiriçe, şaýatlar ýa-da teswirnamalar bolmazdan ele salnan enjamlardan tapylan faýllar barada Halbaýew: "Belki faýllar meniňki, ýöne men paýlamadym, hatda açmadym" -diýdi. Näme üçindir kazyýet bu beýannama "günäni bölekleýin boýun almak" hökmünde baha berdi. Amal wagtynda faýllaryň özleri barlanmady.

Bu iş, şeýle hem, aýyplama materiallarynda sanalan dürli dini hereketleriň Türkmenistanda hasaba alynmandygyny we günäkärlenýänleriň "täsirine düşendigini" we degişli materiallary bikanun paýlandygyny, ýöne şular ýaly netijä gelendigi sebäpli ynsanperwerlik barlagyny öz içine alýar. ýasalandygy düşnüksiz.

Bularyň hemmesi ynam üçin esas boldy. 2018-nji ýylyň 27-nji aprelinde Aşgabat şäher kazyýeti öňki talyplary iň ýokary howpsuzlyk koloniýasynda 15 ýyl azatlykdan mahrum etdi. 2018-nji ýylyň 23-nji maýynda Türkmenistanyň ýokary kazyýeti Kakajan Halbaýewiň şikaýatyna seredip, hökümi üýtgetmedi. Ikinji kazyýet işine hem ýaňadan seretmek üçin hereket edilmedi, belki totalitar esaslara eýe bolan döwürde beýle synanyşyklaryň manysyzdygyny görkezýär.

Gülşatyň sözlerine görä, häkimiýetler diňe Gurhany we öýlerinden 2018-nji ýylyň fewral aýynda ele salnan ownuk zatlary yzyna gaýtaryp beripdirler. Planşet we öý kompýuter prosessory, kazyýetiň kararyna görä jenaýat guraly hökmünde ykrar edildi we konfiskasiýa edildi. Gülşat: "Öý kompýuterimizde gadagan faýllar bolup bilmez" -diýdi.

Hökümde çynlakaý faktiki ýalňyşlyklar hem bar - senelerde, tussaglaryň okan bilim edaralarynyň atlary we ş.m. Turkmenmenöne Türkmenistanyň hukuk ulgamynda beýle “ownuk-uşak zatlar” hiç kimi gyzyklandyrmaýar.

Kazyýetden soň.

Ilkinji kazyýetiň kararyndan bäş gün soň, Kakajan Halbaýewiň garyndaşlary ol bilen ilkinji gezek görüşmek üçin rugsat almagy başardylar. Şol wagt ol Aşgabadyň golaýyndaky Ýaşlyk obasyndaky tussaghanada saklanýardy.

Gülşat: "Ogly ony urmaýandyklaryny aýtdy. "Munuň hakykatdygyny ýa-da bizi köşeşdirmek üçin aýtýandygyny men anyklap bilmedim." Şeýle hem, ol: "Bize 15 ýyl berendikleri üçin begenýäris, 25 ýyl hem berip bilerdiler" -diýdi.

2018-nji ýylyň iýun aýynyň başynda öňki talyplary Baýram-Alynyň koloniýasyna geçirdiler. Kakajan doglan gününi 10-njy iýunda bu koloniýada karantinde geçirdi. Adatça karantin 10 gün dowam edýär, ýöne musulmanlar üçin ýene 10-15 gün uzalýar. Bu aradadini ynançly tussaglary adminstratiw kanuny bozmakda aýyplap, kazyýet karary esasynda Owadan-Depe iberilýärdi. Emma talyplaryňçöregi bütin eken, olar ýenede koloniýada galdylar;

2018-nji ýylyň tomsunda halkara tankytlaryndan soň türkmen häkimiýetleri dini tussaglara baryp görmek we geçirmek baradaky çäklendirmeleri gowşatdy. Koronawirus pandemiýasynyň howpy sebäpli karantin başlamazdan ozal her 36 günden bir gezek sapar edildi, iň soňkusy 2020-nji ýylyň aprelinde. Saparyň dowamynda garyndaşlar bilen söhbetdeşlik diňe telefon kabul edijisi arkaly, iş kesilen adam aýna bilen myhmanlardan aýrylanda mümkindir. Gepleşigiň dowamlylygy, söhbetdeşlige gözegçilik edýän işgäriň “hoşniýetliligine” bagly - käwagt söhbetdeşlik iki sagatdan gowrak dowam edýär.

Bölek-bölek garyndaşlaryndan alnan maglumatlara görä, tussaglara namaz okamaga rugsat berilendigine we Gurhanyň bardygyny anykladylar. Şeýle-de bolsa, musulmanlar beýleki tussaglardan aýratyn saklanýar. Daşary ýurtda din öwrenenleriň köpüsi Baýram-Alyda hökümlerini ýerine ýetirýär, köplenç galplaşdyrylan jenaýat işlerinde günäkärlenýär. Şeýle hem, wagtal-wagtal Owadan-Depe tussaglary koloniýa geçirilýär. Soňkusy düýbünden tükeniksiz görünýär, käbiri ýenjilýär we köplenç diňe zordan durup bilýär. Hatda ene-atalar bu tussaglaryň birini duşuşykda tanamadylar.

Kakajan Halbaýewiň garyndaşlary henizem aç-açan esassyz hökümiň ​​gözden geçirilmegine synanyşýarlar. 2019-2020-nji ýyllarda Baş prokuratura we Türkmenistanyň ýokary kazyýetine täze şikaýatlar iberdiler, ýöne entek olar barada jogap ýok. Gytaklaýyn subutnamalara seretseň, türkmen häkimiýetleri talyplaryň çynlakaý sebäpsiz jenaýatçy diýlip yglan edilendigine düşünýärler. Karara görä, 2018-nji ýylyň 2-nji aprelinde derňew şol bir ýagdaýda Sankt-Peterburgda okan ýa-da işlän Türkmenistanyň ýene on raýatyny gözläp başlady. Şeýle-de bolsa, Memorial Adam Hukuklary Merkeziniň düşündirişi ýaly, 2018–2019-njy ýyllarda olaryň käbiri Türkmenistana gaýdyp gelende, sorag edilse-de, jenaýat jogapkärçiligine çekilmedi. Şeýle-de bolsa, Halbaýew bilen Saparowyň garşysyna çykarylan höküm entek täzeden seredilmedi we beýlekileri gözlemek bes edilmedi. Russiýanyň “demirgazyk paýtagtyndan” beýleki türkmenler galp syýasy aýyplamalar sebäpli gynamalara sezewar edilip, watanyna gaýdyp barmakdan gorkýarlar.

Sankt-Peterburgdaky türkmen diasporasynyň wekiliniň sözlerine görä, “dildüwşükde” güman edilýän 12 adam aslynda birleşen topar däldi, haýsydyr bir dini herekete degişli däldi we olar hatda biri-birini hem tanamaýardy.

“Biz bikanun hereket etmedik. Emma Türkmenistanda garyndaşlarynyň we dostlarynyň mysalyndan bilşimiz ýaly dini ynançly adamlar yzarlanýar. Biziň yeke-täk islegimiz, türkmen häkimiýetleriniň bizi öz günümize goýmagydyr "-diýdi.

Witaliý Ponomarýow, Memorial Adam Hukuklary Merkeziniň Merkezi Aziýa programmasynyň müdiri