Amerikanyň hökümete degişli bolmadyk "Freedom House" guramasy dünýädäki demokratiýanyň ýagdaýy barada yzygiderli ýyllyk hasabatyny çap etdi. Merkezi Aziýa respublikalary geçen ýylda özlerini başgaça görkezdiler.
1972-nji ýylda bu hökümete dahylsyz gurama ýer ýüzündäki demokratik tendensiýalara gözegçilik edip başlady, Adam hukuklaryny goraýjylaryň pikiriçe, geçen ýylda demokratiýanyň tutuşlygyna pozisiýasy ep-esli güýçlendi we bu nukdaýnazardan 2005-nji ýyldan bäri iň üstünlikli ýyllaryň birine öwrüldi. Merkezi Aziýa respublikalary barada aýdylanda bolsa, geçen ýylda özlerini başgaça görkezdiler.
Demokratiýanyň her ýylky hasabaty Erkinlik öýüniň erkinlik indeksine esaslanýar. Bu reýting, öz gezeginde, her bir ýurtda syýasy hukuklar we raýat azatlyklary bilen ýagdaýa baha bermekden ybarat. Bal ýedi ballyk şkalada berilýär. Bu ýa-da bu ýurt "ýedi" alan bolsa, bu ýerdäki zatlaryň hemmesiniň aýdyşy ýaly gaty erbetdigini aňladýar. Bu, mysal üçin Özbegistanda. Şu ýyl "Erkinlik öýi" Özbegistany dünýäniň iň erkin 8 döwletiniň hataryna goşdy. Bu topar bilen bilelikde Kuba, Demirgazyk Koreýa, Türkmenistan, Liwiýa, Siriýa, Sudan we Mýanma bar. Guramanyň Daşkentdäki bölüminiň başlygy Branka Şesto:
- Ozal raýat jemgyýetiniň ösüş üçin käbir mümkinçilikleri bardy. Golaýda hökümet köp sanly döwlete degişli däl guramany ýapmaga synanyşýar. Özbegistandaky şahamçamyza ýapylmak howpy abanýar we bu mesele boýunça kazyýet işi dowam edýär.
Umuman aýdanyňda, GDA ýurtlarynyň arasynda erkin diýlip ykrar edilen ýeke-täk ýurt Ukraina. "Freedom House" guramasynyň habaryna görä Täjigistanda we Gazagystanda ýagdaý durnuksyz. Bu ýurtlaryň ikisi-de erkin däl diýlip ykrar edildi. Gyrgyzystan barada aýdylanda bolsa, ol ýerde Amerikanyň adam hukuklaryny goraýjy aktiwistleriniň pikiriçe, ýagdaý gowulaşdy. “Freedom House” -yň gözleg müdiri Kristofer Walkeriň “Doýçe Welle” bilen söhbetdeşlikde düşündirişi ýaly:
- Parlament saýlawlaryndan soň Gyrgyzystanyň ýagdaýy gowulaşdy. Biziň pikirimizçe, bu esasanam metbugat üçin dogry. Gyrgyzystanyň žurnalistleri özlerini erkin duýup başladylar.
Beýleki taraplar barada aýdylanda bolsa, şu wagta çenli düýpli oňyn üýtgeşmeler bolmady. Mysal üçin, Bişkekdäki "Freedom House" şahamçasynyň geňeşçisi Sardar Bagişbekow, hukuk goraýjy aktiwistleriň we aklawçylaryň Gyrgyzystanda tussaglar üçin henizem çäklendirilen mümkinçilikleriniň bardygyny aýdýar. Guramanyň işgärleri, öňküsi ýaly hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri barada arz-şikaýatlaryny almagy dowam etdirýärler:
- Adam hukuklaryny goraýjy guramalar, wagtlaýyn tussaghanalara ýa-da adam hukuklarynyň berjaý edilmegi bilen baglanyşykly sorag-jogap soraglaryna gözegçilik etmek üçin deslapky tussaghanalara girmek üçin bar bolan bu meseleler henizem dowam edýär. Kanunçylyk binýadynda düýpli üýtgeşmeler bolmady we ýeke-täk umyt bolup biljek konstitusiýa reformasydyr. Emma wagt görkezer. Tussaglaryň gynamalary baradaky şikaýatlar dowam edýär. Gynansagam, birnäçe aýyň içinde ýok edip bolmajak mesele.
Gyrgyzystan "erkin däl" döwletleriň sanawyndan "bölekleýin erkin" sanawyna "bökjekledi".
Darýa Brýantsewa.
"Doýçe welle"
