Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň administrasiýasy ýurdunyň despotik keşbini ýumşatmak üçin jemgyýetçilik gatnaşyklary frontuna hüjüm gurady. Şol bir wagtyň özünde, Berdimuhammedow gizlin arassalaýyş işini alyp barýar, bu döwlet baştutanynyň ýurdy hakykatdanam liberallaşdyrmakdan has köp öz güýjüni berkitmek bilen gyzyklanýandygyny görkezýär.
Täze şöhrat kampaniýasynyň iň görnükli wakasy, 2002-nji ýylda Türkmenistanyň öňki lideri Saparmyrat Nyýazowy öldürmek synanyşygynda aýyplanyp, azatlykdan mahrum edilen 11 adamyň günäsini geçmek baradaky karar boldy. Olardan iň meşhur şahsyýet, Türkmenistanyň öňki baş müftüsi (1996-2003) Nusrullah ibn Ibadulla boldy. 2004-nji ýylda Ibadullah dönüklikde aýyplanyp 22 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Şeýle-de bolsa, Merkezi Aziýa hünärmenleri onuň yzarlanmagynyň asyl sebäbiniň müftiniň Nyýazowyň Ruhnamany - prezidentiň özi tarapyndan ýazylan "ruhy gollanma" ýurduň ähli metjitlerinde hökmany okalmagyna garşy çykmaga synanyşandygyna ynanýarlar. Bu aralykda, öňki Daşary işler ministri Boris Şyhmyradow we Türkmenistanyň ÝHHG-däki öňki ilçisi Batyr Berdiýew ýaly kast ediş işinde esasy tussag edilenler türkmen türmelerinde galýarlar.
Berdimuhammedow günä geçişlik barada döwlet telewideniýesinde görkezilýän ministrler kabinetinde yglan etdi. Tussaglar üçin köpçülikleýin amnistiýalaryň administrasiýasynyň adaty bir ýagdaýa öwrüljekdigini aýtdy. Irden boşadylanlaryň çykyşlary telewideniýede hem görkezildi. Ibadullah 13-nji awgustda aç-açan minnetdarlyk bilen: "Ömrümiň dowamynda halkymyza, ýurdumyza we prezidentimize işlärin we hyzmat ederin" -diýdi.
Bu günä geçişiň tertibi muňa ynanmaga esas berýär, Berdimuhammedow öňki tankytçylaryny administrasiýasy bilen 2006-njy ýylyň ahyrynda aradan çykan Nyýazowyň despotik rejiminiň özü bilen arasynda anyk çyzyk çekýändigine ynandyrmak üçin içerde we daşary ýurtda jemgyýetçilik pikirine täsir etmek isleýändigini aýtdy. Türkmen hökümetiniň işini bilýän çeşme, Berdimuhammedowyň şöhrat kampaniýasyny ösdürmäge jogapkär hünärmenler toparyny ýygnandygyny aýtdy. "Birnäçe hünärmen doly analiz etmek we umuman ýurduň pikirini gowulaşdyrmak üçin mümkin ädimleri hasaplamak üçin işleýär" -diýdi.
"Bu bolmasa, Türkmenistanyň syýasy ýa-da ykdysady ulgamlary ýaşap bilmez we biziň aramyzda syýasatçydan uzakda bolan häzirki prezident baş çykaryp bilmez" -diýdi.
Bir wagtlar Türkmenistanyň iň ýiti tankytçylary, şol sanda Amerikanyň Birleşen Ştatlary, häzirki wagtda ýurdy girdejili energiýa taslamalaryna çekmek üçin işjeň synanyşýarlar we şonuň üçin Türkmenistan bilen has ýakyn syýasy we ykdysady gatnaşyklary ýola goýmak üçin syýasy "ereýiş" subutnamalaryny ele almakdan hoşal. ABŞ-nyň Döwlet sekretarynyň kömekçisi Daniel Salliwan 14-nji awgustda Aşgabatda eden çykyşynda Waşingtonyň “gatnaşyklarymyzda täze sahypa açmak” islegini aýtdy we iki ýurduň arasyndaky ykdysady hyzmatdaşlygyň giň meýilnamasyny beýan etdi.
Içerki syýasy arenada Berdimuhammedowyň abraýyny ýitirmek tagallalaryna birnäçe faktor ýaramaz täsir edýär. Bir tarapdan, ýakynda bagyşlananlaryň käbiri erkin bolsa-da, öz pikirlerini aýtmak üçin erkin däl. Mysal üçin, Ibadullah dogduk şäheri Daşoguza gaýdyp barmady - oňa rugsat berilmedi. Muňa derek, öňki müftä Türkmenistanyň prezidentiniň ýanyndaky Dini meseleler geňeşinde iş teklip edilen Aşgabatda galar. Şeýlelik bilen, häkimiýetleriň ygtybarly gözegçiligi astynda galýar.
Bu aralykda, Aşgabatdan Berdimuhammedowyň dolandyryjy elitanyň hatarynda “arassalaýyş” geçirýändigi barada habarlar gelýär. Arassalamak maý aýynda başlandy, ýöne soňky hepdelerde täzeden güýçlenen ýaly. Iň ýokary eşelonda togalanan ilkinji kelle Prezident Nyýazowyň şahsy howpsuzlygynyň öňki başlygy Akmyrat Rejepow boldy. Maglumata görä, ol 20 ýyl azatlykdan mahrum edilipdir. Ilkinji tussag edilmeler tolkunynda onuň ogly, howpsuzlyk işgäri Nurmyrat Rejepow we Nyýazowyň iň ýakyn işewür hyzmatdaşy Myrat Agaýew hem bar.
Bu tussag etmeleriň hemmesi doly gizlinlikde amala aşyrylýar. Häkimiýetler tussag edilmeler ýa-da kazyýet işi barada hiç hili habar bermediler. Şeýle-de bolsa, bu myş-myşlaryň paýtagtda işjeň ýaýramagynyň öňüni almady. Berdimuhammedow administrasiýasynyň iş usullaryny ilkinji gezek bilýän adamyň pikiriçe, hökümet gaty berk syýasat alyp barýar. Bu, repressiýalaryň tussag edilenleriň maşgala agzalaryna we ýakyn adamlaryna täsir edýändigini tassyklaýar.
Soňky hepdelerde paýtagtda täze tussag ediş tolkuny ýaýrady. Mälim bolşy ýaly, awgust aýynyň başynda respublikanyň öňki oba hojalygy ministri Paýyzgeldy Meredow tussag edildi. Ol pagta eksporty bilen baglanyşykly maliýe galplygynda günäkärlenýär. Onuň bilen bilelikde ogly Batyr Meredow tussag edildi.
Mundan başga-da, prezident Nyýazowyň işleriniň öňki müdiriniň orunbasary Aleksandr Žadan tussag edildi, Türkmenbaşynyň beýleki iki ynamdary Wladimir Hramow we Wladimir Umnow öý tussaglygynda galýar. Üçüsi hem Nyýazowyň döwründe häkimiýetiň syrlary we esasanam merhum Türkmenbaşy tarapyndan amala aşyrylan pul amallary barada iň habarly adamlar hasaplanýar.
Aşgabatdaky käbir synçylar üçin Berdimuhammedowyň syýasy garşydaşlaryna garşy alyp barýan işleri - hakyky we duýulýan - öz güýjüniň üýtgemezligini üpjün etmek üçin ýokary derejeli hökümet işgärlerini yzygiderli çalyşýan Nyýazowyň syýasatlaryny ýada salýar. “Köpçülikleýin saýlanan liberal we demokratyň täze “baýdaklary” astynda köne usullar!”-diýip, syýasy ýagdaýyň ösüşini ýakyndan yzarlaýan Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy soňky wakalara şeyle jogap berdi.
Aýşa Berdiýewa Merkezi Aziýadan syýasy we ykdysady meseleler boýunça ýöriteleşen žurnalistiň lakamy.
Çeşme - EURASIANET
