1-nji iýunda Türkmenistanyň Bilim ministrligi Prezident Saparmyrat Nyýazowyň 1993-nji ýyldan soň ýurduň daşynda alnan ähli uniwersitet diplomlaryny ýatyrmak we şeýle diplomlary eýeleýänleri döwlet gullugyndan çykarmak baradaky buýrugyny ýerine ýetirer. 126-njy buýruk, täze çäräniň atlandyrylyşy ýaly, bilim bilen baglanyşykly kararlaryň iň soňkusy bolup, türkmen talyplar guramasyna we barha azalýan hünär synpyna agyr zarba boldy.
Bilim ulgamynyň mundan beýläk-de pese gaçmagy ahyrsoňy Türkmenistanyň durnuksyzlaşmagyna getirer diýip, Türkmenistanyň öňki hökümet işgäri aýdýar. Nyýazowyň alyp barýan syýasatynyň netijesi "üýtgeýän dünýäniň kynçylyklaryny ýeňip geçip bilmeýän howply, ýapyk we bilimsiz nesliň döremegi" bolar. "Bu näçe uzak dowam etse, ýagdaý erbetleşer we içerki gapma-garşylyklaryň agramy astynda döwletiň çökmegi ähtimal".
Analitikler iň soňky tertibi türkmen däl raýatlary ýurtdan çykarmak we türkmen jemgyýetine daşary ýurtlaryň täsirini gowşatmak maksady bilen has giň syýasatyň bir bölegi hökmünde görýärler.
Hususan-da, Nyýazow Russiýanyň we rus diliniň täsirini çäklendirmek isleýär. Soňky bäş ýylda ýurtda rus dilli mekdepleriň hemmesi diýen ýaly ýapyldy we iňlis we rus dilindäki programmalar düýpli azaldy. Häzirki wagtda uniwersitetlerde mugallymçylyk diňe türkmenlerde bolup geçýär, bu bolsa türkmen dilini kämillik bilen bilmeýän professorlaryň we okuwçylaryň bilim edaralarynyndan kowulýandygyny aňladýar.
Ukrainada doglan öňki mugallym Türkmenistandaky Helsinki gaznasyna: "Meniň ýaly adamlardan dynmak üçin etnik türkmenleri boş wezipelere belleýärler, meniň Ukrain uniwersitetinden diplomymyň bolmagy diňe amatly bahana."
Häzirki wagtda daşary ýurt uniwersitetlerinde okaýan talyplar üçin Nyýazowyň daşary ýurt derejelerini ykrar etmezlik karary çynlakaý zarba boldy. Häzirki wagtda ABŞ-da okaýan bir türkmen talyby: "Daşary ýurtda okaýan we diplom almak üçin köp zähmet çekýän talyplar indi edýän tagallalarynyň netijesizdigine düşünerler" -diýdi. "Daşary ýurtda okaýan talyplaryň köpüsi gaýdyp gelip, Türkmenistanyň ösüşine goşant goşardy, şonuň üçin meniň we olar üçin bu täze kararyň manysy ýok ýaly."
Türkmenistanda işlän öňki mugallym, şu gün daşary ýurtda okaýanlaryň Türkmenistana gaýdyp gelseler ýalňyşlyk goýberjekdigini aýtdy. Mugallym: "Daşary ýurtlarda ýokary bilim alýan ähli türkmen talyplary indi öz ýurdunyň daşynda iş gözlemeli" -diýdi.
1991-nji ýylda Türkmenistan garaşsyzlyk alanydan soň, ýurtdaky bilim ulgamy yzygiderli pese gaçýardy. Öňki Daşary işler ministri we häzirki wagtda Nyýazowyň tanymal tankytçysy Awdy Kulyýew şeýle düşündirýär: "Çagalar henizem Sowet döwründen galan okuw kitaplaryny we gollanmalary ulanýarlar, paýtagtyň daşyndaky ähli mekdepler 1-nji sentýabrdan 1-nji noýabr aralygynda ýapylýar", sebäbi talyplar pagta ýygmaga kömek etmeli. Soňky ýyllarda Nyýazow rejimi mekdep wagtyny 10 ýyldan 9 ýyla çenli gysgaltdy we zerur däl hasaplaýan dersleriň, şol sanda daşary ýurt dilleri, şekillendiriş sungaty we bedenterbiýe sapaklaryny ýatyrdy.
2001-nji ýylda Nyýazow mekdebiň okuw meýilnamasyndaky birnäçe adaty dersleriň ýerine Ruhnama ruhy görkezmeler baradaky ylmy düzmesini öwrenilmegini hödürledi. Bu ädim hakykatdanam bilim ulgamyny syýasy wagyz guralyna öwürdi. Nyýazow kitabynyň açylyş bölümlerinde Ruhnamada "halkyň ... akyllaryň, amallaryň, umytlaryň we däp-dessurlaryň jemini" öz içine alýandygyny düşündirýär.
“Ruhnama sözüň doly manysynda ýurtdaky mekdep ulgamyny çalyşdy. Bu ähliumumy kitaba öwrüldi "-diýdi. Helsinki federasiýasynyň şu ýyl ýaýradan hasabatynda Nyýazow administrasiýasynyň maksady çagalara bilim bermek däl-de, eýsem "mejbury wagyz etmek we çagalary ... syýasy rejimi seljermek ukybyndan mahrum etmek" diýilýär.
Nyýazow rejiminiň mugallymlary özlerini peýdasyz duýmaga mejbur etdi. Mugallymlaryň köpüsi aýda 60 dollar töweregi aýlyk almak üçin birnäçe aý garaşýarlar. Okuw esbaplary we synp otaglaryny abatlamak üçin jübüsinden pul tölemegine garaşylýar. Paýtagtyň daşyndaky mekdepler sowet döwrüniň könelişen binalary, we az sanlysy gyzdyrylýar ýa-da suw we lagym ulgamyna birikdirilýär. 2000-nji ýylda başga bir karar bilen Nyýazow ýurtda işleýän mugallymlaryň sanyny azaltdy, bu bolsa sapaklaryň köp bolmagyna sebäp boldy.
2003-nji ýylda Nyýazow ýokary bilimiň mugt bolmajakdygyny aýtdy - bu ädim ozal hem garyp şäher we oba maşgalalarynyň okuwçylarynyň uniwersitetlere girmegini hasam kynlaşdyrjakdygyny aňladýar. Synçylar häzirki wagtda uniwersitetleriň köpüsinde giňden ýaýran korrupsiýanyň talyplara uly zyýan ýetirýändigini aýdýarlar. Kulyýew: "Talyplaryň çykyşlary, okuw ýyllarynda alan bilimlerine bagly däl-de, eýsem mugallymlara ýokary baha tölemek ukybyna bagly".
Ewan Tratz.
Ýewrasianet.
