30-njy iýunda Gazagystanyň paýtagty Astana şäherinde Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň (YHG) Daşary işler ministrleri Geňeşiniň 38-nji mejlisinde adam hukuklary boýunça garaşsyz komissiýanyň tertipnamasyny goşmak bilen kararlar bukjasy kabul edildi.
Täze gurluşy üç topara wekilçilik edýän - Aziýa, Arap we Afrika 18 adam girdi.
Häzirki wagtda musulman dünýäsi täze ösüş döwrüniň bosagasynda durýar we Demirgazyk Afrikada we Ýakyn Gündogarda bolup geçen ynkylap wakalary düýpli özgertmeleriň zerurdygyny görkezýär diýip, forumda çykyş eden guramanyň agza ýurtlarynyň wekilleriniň wekilleri aýtdy. Bu nukdaýnazardan demokratiýany ösdürmek we adam hukuklaryna we azatlyklaryna hormat goýmak birinji orunda durýar.
Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň Ýaşlar Forumynyň Baş sekretary Elşad Iskandarow, sosial-ykdysady sebäpler bilen bir hatarda arap rewolýusiýalarynyň hökümetdäki adamlaryň “gatnaşmazlygy we goşulmazlygy” görkezijisine öwrüldi, bu mesele indi diňe demokratik mehanizmleriň kömegi bilen çözülmeli bolar diýdi.
Iskandarow, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň çägindäki täze gurluşyň köp meseläni “manyly” çözmäge mümkinçilik berjekdigine ynanýar. Ol, NBCA bilen söhbetdeşlikde "Adam hukuklary meselesini özümüz çözmeli, sonra ony başgalary çözmez ýaly" -diýdi.
Şeýle-de bolsa, Merkezi Aziýanyň adam hukuklaryny goraýjylary komissiýany ilki Özbegistana we Türkmenistana üns bermäge çagyrýarlar.
Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň agzalary bolan Merkezi Aziýa uglewodorodlara baý bu iki ýurtda adam hukuklary ýagdaýy köp islenýär. Ygtyýarly adam hukuklary guramasy “Freedom House” “2011-nji ýylda dünýädäki erkinlik ýagdaýy” atly hasabatynda 47 sany döwleti “erkin däl” ýurtlaryň sanawyna, şol sanda Ýakyn Gündogarda we Demirgazyk Afrikada birnäçe ýurt goşdy, şeýle hem Özbegistan we Türkmenistan, hukuklar bilen baglanyşykly ýagdaýy "iň erbet" diýlip atlandyryldy.
Amnesty International reýtingine görä, Özbegistan we Türkmenistan gynamalaryň giňden ulanylýan halkara gözegçiligine girip bolmaýan jeza çäresi ulgamy bolup galýar.
Musulmanlaryň gynamalaryna gözegçilik edýän we musulmanlaryň hukuklaryny goraýan guramanyň Daşkentden Özbegistanyň garaşsyz adam hukuklaryny goraýjy başlangyç toparynyň ýolbaşçysy Surat Ikramow, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň adam hukuklary gurluşyna bu meseleleriň derňewine ünsi jemlemegi maslahat berdi.
“[Özbegistanda] Musulmanlaryň diňe doga edendikleri sebäpli köpçülikleýin tussag edilmeler we kazyýet diňlenişikleri geçirilýär, kazyýetde tassyklanmadyk käbir dini hereketlere gatnaşmakda aýyplanýar, günäkärlere Yslam terroristleri diýilýär, ýekeje subutnama bolmasa-da berilýär" diýip, adam hukuklaryny goraýjy gaharlandy.
Gollandiýada ýerleşýän Türkmenistanyň Raýat Demokratik Bileleşiginiň başlygy Wýaçeslaw Mamedow, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň adam hukuklary boýunça komissiýasynyň işiniň hakyky netijeleriniň görünmeginden has uzak wagt geçjekdigine ynanýar. Bu, Guramanyň çäginde täze kanunçylyk mehanizmlerini ösdürmegiň zerurlygy we 57 agza ýurduň arasynda uzak möhletleýin tassyklama tertibi bilen baglanyşykly.
Mamedow gynançly ýagdaýda: "Bu komissiýanyň teklipleriniň awtoritar Türkmenistanyň häkimiýetleri tarapyndan hiç haçan diňlenjekdigine şübhelenýärin" -diýdi.
Ýagdaýy gowulandyrmak üçin adam hukuklary gurluşy häkimiýetlere “ýeterlik” täsir etmeli.
Ikramow sözüniň üstüni ýetirýär: "BMG, ÝHHG, ÝB ýaly çynlakaý guramalar, adam hukuklaryny goramak üçin köp işler edýän Özbegistanda we Türkmenistanda [adam hukuklary babatynda] öňegidişlik gazanyp bilmediler". "Häkimiýetler ýoldan çykmak we yzarlamalary we gynamalary dowam etdirmek üçin elinden gelenini edýärler" diýdi.
Bu makala, National Endowment for Democracy gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän “Merkezi Aziýa habarlary gysgaça” taslamasynyň bir bölegi hökmünde taýýarlandy.
Inga Sikorskaýa
Uruş we parahatçylyk hasabaty instituty
