Düýn Aşgabatda fewral aýynyň ahyrynda tussag edilen ýazyjy we jurnalist Rahym Esenowyň 2004-nji ýylyň 9-njy martynda girew bilen boşadylandygy mälim edildi (tussag edilmek barada has giňişleýin maglumat üçin Memorial AHM 28-nji fewralda çap edilen habarnamasyna serediň, 2004). 78 ýaşly ýazyjy häzirki wagtda gyzy Maýanyň ýanynda, sebäbi tussag edilenden gysga wagt soň öýi häkimiýetler tarapyndan ýykyldy.
Rahym Esenow Memorial Adam Hukuklary Merkezi bilen telefon arkaly söhbetdeşlikde 23-nji fewralda ýürek agyry sebäpli keselhana ýerleşdirilendigini, soň bolsa reanimasiýadan Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň tussaglykdan öňki tussaghanasyna äkidilendigini aýtdy.
Häkimiýetler ýazyjyny birnäçe "jenaýat" etmekde günäkärledi, şol sanda: "Täçli gezelenç" romanynyň bir bölegini Krasnowodsk arkaly bikanun getirmek; metbugatda döwlet syrlaryny goramak üçin edaranyň rugsady bolmazdan bu romanyň daşary ýurtda çap edilmegi; "respublikadaky ýagdaýyň durnuksyzlaşmagyna" sebäp bolýan milletara we dinler arasyndaky duşmançylyk romanyny çap etmek; gadagan edilen "Türkmen pajygasy" kitabynyň awtory we Türkmenistanyň öňki Daşary işler ministri Awdy Kuliýewiň "jenaýat meýilnamalary" barada hasabat bermezlik.
Esenow AHM "Memorial" -a özüne bildirilýän ähli aýyplamalary ret edýändigini aýtdy. Onuň sözlerine görä, Täçli gezelenç Türkmenistana import edilende gümrük tölegini töläpdir. XVI asyrda bolup geçen wakalary suratlandyrýan bu romanda "döwlet syrlary bolup bilmez", üstesine-de, romanyň tekstiniň köp bölegi ozal Türkmenistanyň içindäki döwürleýin neşirlerde çap edilipdi. Esenow, kitapdaky gahrymanlaryň 500 ýyl ozal konfliktler baradaky sözlerine esaslanýan "milletara we dinler arasyndaky ýigrenji öjükdirmek" aýyplamasyny manysyz hasaplaýar.
Ýazyjy Wladimir Ryblowyň Russiýada türkmen oppozisti Awdy Kulyýew tarapyndan neşir edilen "Türkmen pajygasy" kitaby bilen hiç hili baglanyşygynyň ýokdugyny aýtdy.
Esenowyň sözlerine görä, 2004-nji ýylyň ýanwar aýynda "Milli howpsuzlyk ministrliginiň iş maglumatlaryna görä" Moskwada bolup geçen Kulyýew bilen gatnaşyklar barada aýdylanda bolsa, öňki ministr bilen Russiýada halkara konferensiýa gatnaşmak üçin Türkmenistanyň içinde iki adam tapmagyny haýyş edip telefonda gürleşipdi. Şeýle-de bolsa, bu söhbetdeşligiň "döwlet agdarylyşygy taýýarlamak" meýilnamalary bilen hiç hili baglanyşygy ýok.
Esenow, Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň kazyýetden öňki tussaghanasynda özüne dogry seredilendigini, oňa zerur lukmançylyk kömeginiň berlendigini we öýden gündelik azyklary almaga rugsat berilendigini aýtdy.
Azatlyga çykarylandan ertesi gün ýazyja ozal türkmenleriň ýörite gullugy tarapyndan bikanun konfiskasiýa edilen pasportlary yzyna berildi (ele salnanda, AHM "Memorial" 2004-nji ýylyň 19-njy fewralyndaky metbugat habarnamasyna serediň).
Rahym Esenow ABŞ-nyň ilçihanasynyň we ÝHHG-nyň ofisiniň işjeň pozisiýasyna ünsi çekdi, belki-de onuň boşadylmagynda aýgytly rol oýnap biler. Russiýanyň ilçihanasynyň hem Russiýanyň raýaty bolan ýazyjynyň tussag edilmegine alada bildirýändigi bellärliklidir.
Ýazyjy telefonda "Işiň nähili tamamlanjagyny bilemok, ýöne gorkmakdan ýadadym. Giýewim Igor Kaprielow henizem hiç hili sebäpsiz türmede. Şu gün "Azatlyk" radiosyna, Fransiýa-Presse we siz bilen söhbetdeşlik geçirdim, emma Milli howpsuzlyk ministrligi metbugat bilen aragatnaşyk saklamagy maslahat bermedi."
Kaprielowyň "Täçli gezelenç" romanynyň bikanun getirilmegine gatnaşmakda aýyplanyp tussag edilendigini ýadyňyzdan çykarmaň.
2004-nji ýylyň 1-nji martynda tussag edilen Rahym Esenowyň dosty, "Edebiýat we sungat" gazetiniň öňki baş redaktory Aşyrguly Baýryýew Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň kazyýetden öňki tussaghanasynda galmagyny dowam etdirýär. Jurnaliste nähili aýyplama bildirilendigi entek belli däl. Azyk harytlary oňa geçirmek gadagan. Baýryýew tussag edilenden soň, harby derejesi bolan we Türkmenistan Goranmak ministrliginiň Harby institutynda iňlis dilini öwredýän ogly Guwanç işinden boşadyldy. Jurnalistiň aýaly Ogulbike hem işden aýryldy.
2004-nji ýylyň 2-nji martynda Guwanç Baýryýew Milli Howpsuzlyk Ministrliginde sorag etmek üçin çagyryldy we şol döwürde kakasynyň Rahym Esenow we Saparmyrat Öwezberdýew bilen gatnaşygy barada soraglar berildi. Üçüsi hem "Azatlyk" radiosynyň türkmen gullugy bilen yzygiderli hyzmatdaşlyk edýär.
Witaliý Ponomarew.
Adam hukuklary merkezi "Memorial" 2004-nji ýylyň 11-nji marty
