ÝHHG-DGAHB.

Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň Başlygynyň ÝHHG-DGAHB-iň ýyllyk ýygnagynda eden çykyşy.

Bu günler ataşly türkmen aktiwisti we “Azatlyk” radiosynyň habarçysy Ogulsapar Myradowanyň rehimsizlik bilen öldürilmegine 11 ýyl dolýar. Dünýä jemgyýetçiliginiň ähli talaplaryna garamazdan, Türkmenistan içerki kanunlary we köp sanly halkara konwensiýalary we şertnamalary bozup, onuň ölümine sebäp bolanlary jogapkärçilige çekmedi. Bu waka 2006-njy ýylda diktator Saparmyrat Nyýazowyň döwründe bolup geçdi. Täze prezident Gurbanguly Berdimuhammedowy gözenegiň aňyrsynda bolan žurnalistiň ölümi barada düýpli derňew geçirmäge çagyrdyk. Galyberse-de, döwlet adamy tussag etmek bilen onuň durmuşy üçin doly jogapkärçiligi öz üstüne alýar.

Mundan başga-da, bu Berdimuhammedow üçin Nyýazowyň şahsyýet kultyny ýatyrmak we hakyky demokratik özgertmeleri başlamak üçin amatly pursatdy. Şeýle-de bolsa, ýaşlygyny we tejribesizligini görkezip, reformalardan ýüz öwürdi we özünden öňki awtoritar amallaryny dowam etdirdi.

Häzirki wagtda Türkmenistan nähili? Gysgaça aýdylanda, bular raýat azatlyklarynyň birmeňzeş bozulmagy, erkin saýlawlaryň bolmazlygy, esassyz tussag edilmeler we tussaglykda saklanmalar, gynamalar, zor bilen tussag edilmek, hatda zor bilen ýitirim bolmak - Nyýazow döwründen bäri hiç zat gowulaşmady.

20 ýyl ozal Türkmenistan raýat we syýasy hukuklar baradaky halkara şertnamanyň bir agzasy boldy. Şu ýyllaryň dowamynda halkara jemgyýetçiligi Türkmenistanyň metbugat azatlygyny üpjün edip bilmejekdigini belläp geçdi.

Hawa, Türkmenistanda kanun söz, metbugat we maglumat azatlygy hukugyny göz öňünde tutýar, ýöne iş ýüzünde bu hukuklara hormat goýulmaýar. Howpsuzlyk güýçleri daşary ýurt habar gulluklaryna hyzmatdaşlyk edýän ýa-da söhbetdeşlik geçirýän žurnalistleri, aktiwistleri we dissidentleri yzarlamagy we tussag etmegi dowam etdirýärler.

Esassyz tussag edilmegiň pidasy, "Azatlyk" radiosynyň adatdan daşary habarçysy we Türkmenistanyň “Alternatiw habarlar gullugy”-nyň aktiwisti Saparmämmet Nepesgulyýew 2015-nji ýylda toslanyp tapylan neşe maddasy bilen azatlykdan mahrum edildi.

Pagta ýygnamakda mejbury zähmetiň gözegçiligini edeni üçin ar almak maksady bilen başga bir ANT aktiwisti Gaspar Matalaýew hem galp aýyplamalar bilen jezasyny çekýär.

Bir ýyl ozal näbelli adamlar Altymyrat Annamyradowy öýünden alyp gaçyp, dört günläp sakladylar we adatdan daşary dissident dogany hakda sorag berip agyr ýençdiler. Altymyrat Annamyradow aradan çykdy.

2016-njy ýylyň noýabr aýynda "Azatlyk" radiosynyň türkmen gullugy bilen wideo söhbetdeşlikden soň, Lebap welaýatynyň ýaşaýjysy Dünýägözel Jumagulyýewanyň 15 gün tussag edilendigi habar berildi.

Dekabr aýynda "Azatlyk" radiosynyň habarçysy Hudaýberdi Allaşow temmäki saklamakda aýyplanyp tussag edildi. Polisiýa tussag edilenden soň, ony ýenjip, ejesini we aýalyny tussag etdi we ejesiniň öýüni basyp aldy. Şol aýda häkimiýetler “Azatlygyň” başga bir žurnalisti Röwşen Ýazmuhammedowa haýbat atdylar.

Noýabr aýynda şol "Azatlyk" radiosynyň weteran habarçysy Soltan Açylowa žurnalistik işi sebäpli üç gezek hüjüm edildi. Ýaňy-ýakynda, iýul aýynda ol ýene-de birnäçe gezek fiziki basyşlara we psihologiki basyşlara sezewar edildi. Her gezek hüjüm edenler söwünip, “Türkmenistany masgara edýärsiň!” diýip gygyryp, oňa we maşgalasyna fiziki taýdan howp salýardylar. Şol bir wagtyň özünde hüjüm edenleriň biri polisiýa tarapyndan iberilendigini boýun aldy.

2017-nji ýylyň 20-nji awgustynda iki aýal we bir erkek raýat aktiwistine we adam hukuklaryny goraýjy Natalýa Şabuntsa hüjüm etdi, ol rejimi daşary ýurt metbugatynda wagtal-wagtal tankytlaýardy. Gizlin gullugyň awtoulagynyň Şabuntsyň öýüniň girelgesinde yzygiderli nobatçylyk edýändigi habar berildi. Kesilen goýun kellesi öýüniň gapysyna zyňyldy.

Kanun senzurany gadagan etse-de, häkimiýetler muny ýerine ýetirmeýärler we telewideniýe, radio, internet, gazetler, žurnallar we hatda kitaplar ýaly maglumat ýaýlym kanallarynyň hemmesi senzuradan geçirilýär.

Türkmenistanyň häkimiýetleri internet hyzmatlaryny süzýärler, garşy çykýan sahypalary petikleýärler, e-poçta gözegçilik edýärler we umuman alanyňda raýatlaryň internetdäki islendik işini alyp barýarlar. Tora girmek gaty çäklidir we dünýäde iň gymmatlardan biridir. Gözleg gullugy esassyz we düşündiriş bermezden ýurduň raýatlarynyň we ýaşaýjylarynyň diňe bir web sahypalaryna däl, eýsem gyssagly habarçylara, mysal üçin, Skype we Line hyzmatlaryna-da girmegini bökdeýär.

Hökümet ähli metbugat, radio we ýerli telewideniýäni maliýeleşdirýär we gözegçilikde saklaýar, emma ilatyň käbir daşary ýurt teleýaýlymlaryna girip, hemra çanaklaryny oturtmak mümkinçiligi bar.

Türkmenistanyň ýaşaýjylary häkimiýetleriň ünsüni beýleki ýurtlarda aňsatlyk bilen ýok edilip bilinjek käbir meselelere çekmek üçin halkara guramalary bilen hyzmatdaşlyga synanyşýarlar. Muňa jogap edip, telefonlaryň ýapylmagy, internet, gözegçilik, işgärlerden ölüm howpy ... Şol bir wagtyň özünde “ýurduň lideri” Gurbanguly Berdimuhammedow jemgyýet geoleşigi üçin çagyrylýar.

Häzirki wagtda bu otagda wekilleri bolan köp ýurt Türkmenistan bilen “asuda diplomatiýany” makul bilýär. Onýyllyklaryň dowamynda şeýle diplomatiýa, islendik kepilliklere garamazdan, türkmen rejimi bilen hyzmatdaşlygyň diňe ykdysady peýdalarynyň bardygyny görkezdi. Bu, demokratiýanyň kökleriniň basylmagyna getirýär, üstesine-de, bu syýasat Türkmenistanda berk awtoritarizmi güýçlendirýär.

Üns bereniňiz üçin sag boluň.