Adam hukuklaryny goraýjy “Freedom House” 15-nji iýunda kommunistik geçmiş bilen birleşen 29 ýurtda demokratiýanyň ösüşine bagyşlanan adaty ýyllyk hasabatyny çap etdi.
Reýtinge görä, öňki Sowet blogunyň ýurtlarynyň arasynda demokratiýalaşma prosesi Sloweniýada iň gowusydyr. Bu ýurtda geçen ýyl erkin we adalatly parlament saýlawlary, dürli azlyklaryň hukuklaryny goramakdaky öňegidişlik, şeýle hem ýönekeý raýatlaryň döwleti dolandyrmak barada döwlet işgärlerine islegleri iberip biljek hökümet web sahypasyny döretmek bilen tapawutlandy. Umumy surat aşa býurokratiýa we korrupsiýa bilen zaýalanýar.
Ýeri gelende aýtsak, korrupsiýa iň demokratik bäşlige giren ähli ýurtlaryň reýtingini bozýar. Ýokarda agzalan Sloweniýadan başga-da Wengriýa, Estoniýa, Polşa we Latwiýa. Faşistik demonstrasiýalaryň geçirilmegi hakyky demokratiýanyň görkezijisimi ýa-da dil we milli sebäplere görä bu jemgyýetiň bir bölegine garşy diskriminasiýa raýat jemgyýetiniň gurluşygyna päsgel bermeýärmi ýa-da ýokmy (bu meselelere üns bermezlik dowam etsin) reýting düzüjileriň wyjdany). Başga bir gyzykly jikme-jikliklere üns bereliň. Tranzit reýtinginde Milletler sanawyna giren ýurtlar üç aýratyn topara bölünýär. Birinjisi ýaňy-ýakynda EB-ne agza döwletler: Wengriýa, Polşa, Slowakiýa, Sloweniýa, Çehiýa we Baltika respublikalary. Bu topardaky ortaça demokratik bal 2.03 (ballar 1-den 7-e çenli şkalada paýlanýar, bu ýerde 1 iň gowusy, 7-si iň erbet). Iň erbet netije Çehiýada - 2.29.
Ýöne biri üçin erbet zat beýlekisi üçin ýetip bolmajak arzuw. Ikinji topara Balkan ýarym adasynyň ýurtlary girdi, olar entek EB döwletleriniň tertipli hataryna goşulmady, ýöne iň bolmanda has ýakyn geljekde olara goşulmaga umyt baglaýar (Albaniýa, Bolgariýa, Bosniýa we Gersegowina, Kosowa, Makedoniýa, Rumyniýa, Serbiýa, Horwatiýa, Çernogoriýa). Bu toparda ortaça bal 3.92. Bolgariýa iň gowy bal gazandy - 3.18. Bu toparda ikinji orunda Rumyniýa - 3.39. Bu iki döwletiň Ýewropa Bileleşigine ilkinji nobatda girmegi geň zatmy?
Netijede, üçünji topar Baltika däl öňki Sowet respublikalarydyr. Siziň çak edişiňiz ýaly, Türkmenistan iň az demokratik diýlip ykrar edildi, nokadyň diňe ýedi ýüzden bir bölegi 7.0 baldan geçmedi, bu arassa suwuň diktaturasyny aňladýar. Daşarky adam bilen bolan ýagdaý, ýolbaşçylar bilen ýagdaýyň tersine. Polşada ýa-da Wengriýada hemme zat korrupsiýa bilen zaýalanan bolsa, Türkmenistanda, tersine, korrupsiýa henizem "iň ýokary bal" derejesine ýetenok. Demokratiýa reýtinginde aşakdan ikinji ýerde Günbatarda "Ýewropanyň soňky diktaturasy" hökmünde häsiýetlendirilen Belarus bar.
Bu topardaky iň gowularyň adyny "Freedom House" reýtingine seretmezden atlandyryp bolar we diňe çaklamanyň dogrudygyny görüň. Hawa, elbetde dogry aýdýarsyňyz! Öňki sowetleriň arasynda ýeňiji Ukraina. Demokratik baly 4,5. Elbetde, "mämişi" rewolýusiýa üçin aldy. Ýöne öňki SSSR-iň Ukrainadan birneme öňräk rewolýusiýadan aman galan başga bir ýurt bilen, käbir sebäplere görä ýagdaý beýle bir gowy däl. Gruziýa 2004-nji ýylyň ahyrynda 4.96 bal aldy, bu reýting bar bäri bäri iň erbet netije. Sanlara seretseň, diktator Şewardnadzäniň döwründe ýurt demokrat Saakaşwiliniňkä garanyňda has demokratik bolup görünýär. Üçünji rewolýusiýa döwleti barada aýdylanda bolsa - Gyrgyzystan, soň ähli rewolýusiýa wakalary 2005-nji ýylda bolup geçdi we entek reýtinge girip bilmedi (ýöne bir ýyldan soň hökman bellener).
Netijede, Russiýa hakda. Ýurdumyzda reýtingiň ähli döwri boýunça iň erbet görkeziji bar (ilkinji gezek 2000-nji ýylda çap edildi) - 5.61 bal. Reýtinge berlen teswirde düzüjiler häkimiýetiň prezident Putiniň elinde jemlenmegi, Ýukosyň egindeşleriniň gözegçiliginde bolmagy, kazyýet ulgamynyň syýasy maksatlar üçin ulanylmagy we 2004-nji ýylyň prezident saýlawlary demokratiýa häsiýeti barada alada bildirýärler. Reýtingiň özi barada aýdylanda bolsa, Russiýa saýlaw prosesi we metbugatyň garaşsyzlygy ýaly parametrler boýunça iň erbet görkezijidir. Şeýle-de bolsa, bu belligi okaýandygyňyz, rus habar beriş serişdeleriniň henizem bu garaşsyzlygy saklaýandygyny görkezýär.
Kommersant.
