Ýörite hasabat.

Saparmyrat Nyýazowyň ölüminden bir ýyl töweregi wagt geçensoň, Türkmenistanyň halkynyň mirasdüşeri Gurbanguly Berdimuhammedowyň hakykatdanam yglan eden özgertmelerini durmuşa geçirjekmi ýa-da ýokmy diýen pikirde dürli pikirler bar? Türkmen halky bu özgertmeleriň üstünlikli boljakdygyna henizem ynananok.

Geçirilen gözlegleriň netijesinde IWPR Türkmenistanyň ýaşaýjylarynyň bilim, saglygy goraýyş, pensiýa üpjünçiligi, ýurduň içinde hereket azatlygy we internete girmek ýaly ugurlarda ownuk üýtgeşmeliň bolandygyny duýandyklaryny öwrendi.

Şeýle-de bolsa, ýurdy dolandyrýan esasy syýasy guramalarda az üýtgeşiklik bolany üçin, raýat azatlyklary babatynda öňegidişlik az boldy. Munuň sebäbi, prezident Berdimuhammedowyň özünden öňki döredilen ulgamyň önümi bolmagy sebäpli bu gurluşlary gowşatmak synanyşygynyň, pozisiýasynyň gowşamagyna sebäp bolup biljekdigine ynanmagy bilen baglanyşykly bolup biler.

Şol bir wagtyň özünde, Berdimuhammedow Içeri işler ministrligini "oýardy" we raýatlaryň hukuk goraýjy edaralaryň işi bilen baglanyşykly şikaýatlaryna garamak üçin Döwlet toparyny döretdi, muňa garamazdan hakykatdanam ýurtda kanunlaryň işlemegini üpjün etmek üçin synanyşýarmy diyen şübhe bar.

WADALAR KÖP-HEREKETLER AZ

Düşnüksüz signallar hem begendiriji, hem-de gynandyryjy pikirlerlenmäge mehbur edýär.

Häzirki wagtda Türkmenistan Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň häzirki prezidenti tarapyndan ýolbaşçylyk edilýär we bu wezipäni 2008-nji ýylyň güýzüne çenli dowam etdirer.

26-njy sentýabrda, BMG Baş Assambleýasynyň nobatdaky mejlisinde Berdimuhammedow bu pursatdan peýdalanyp, şu ýylyň fewral aýynda häkimiýete geleli bäri ýurdunyň nä derejede üýtgändigini aýdyp, hasabat berdi.

Ýurtda "jemgyýetçilik-syýasy durmuşy mundan beýläk demokratiýalaşdyrmaga, raýat jemgyýeti institutlaryny döretmäge, häzirki zaman saýlaw mehanizmlerini ornaşdyrmaga we ýerli dolandyryş edaralarynyň ösüşine gönükdirilen prosesler barha güýçlenýär" -diýdi.

“Biz bu prosesi mejbur etmeýäris, käbir emeli möhletlere itergi bermeýäris. Esasy zat, yzyna gaýtaryp bolmajak öwrüm aldy, ýurtda we daşary ýurtlarda düşünişmek we goldaw bermek bilen garşylanýar"- diýip ol aýtdy.

Bu, meteoriki häkimiýete başlamagynyň başynda pikir edip bolmajak bir prezident, öňki pikirleriniň ýalňyş däldigini görkezip, ýurda düýpli üýtgeşmeler girizjekdigini aýtdy.

Berdimuhammedowyň hoşniýetli sözlerinden başga-da, oktýabr aýynda 9000 tussagyň boşadylmagy we prezident saýlawy wagtynda Berdimuhammedowyň wada beren käbir sebitlerinde gowulaşmak ýaly bu gowy pikiri goldaýan başga subutnamalar bar. Şeýlelik bilen, ýurtda aç-açan öňegidişligiň bardygyny we ýurduň geçiş ýagdaýynda bolandygyny öňe sürmek mümkin, munuň nämä sebäp boljakdygy belli däl.

Muňa garamazdan, güman edijileriň peýdasyna köp deliller bar. 21-nji dekabrda Nyýazow ölenden bir ýyl töweregi wagt geçensoň, hemme ýerde, köpçülikleýin ýerlerde we gazet sahypalarynda mirasdüşeriniň meňzeş-meňzeş portretleri çalşyldy, bu täze prezident tarapyndan üýtgeşiklik wadalaryny inkär etmeýän dowamlylyk täsirini döretdi.

Bu hasabat, türkmenleriň ýaşaýjylarynyň bir ýylyň ahyrynda keýpini kesgitlemek üçin geçirilen gözleglere esaslanýar. IWPR žurnalistleri olardan wada berlen özgertmeler barada näme eşidendiklerini, üýtgeşmeleriň hakyky täsirini görendiklerini ýa-da haýsy üýtgeşmeleri isleýändiklerini soradylar.

Özgertmeleriň wada berlen ýa-da durmuşa geçirilýän birnäçe ugruna göz aýladyk. Olaryň käbiri, has gülläp ösýän sebitlerde, Berdimuhammedowyň saýlaw wadalarynda gönüden-göni wekilçilik edýärdi; maglumat azatlygy ýaly beýlekiler köpçüligiň öňünde çykyş etdiler.

Berdimuhammedowyň wada beren ýa-da özgertmelere gönükdirilen ugurlary:

• Bilim

• • Saglygy goraýyş

• • Haýyr-sahawat gaznalaryndan pensiýa we ýeňillikler

• • Hereket azatlygy

• • Maglumatyň elýeterliligi: metbugat we internet

• Berdimuhammedowyň häkimiýete geleli bäri eden çykyşlary adam hukuklary, kanunyň hökmürowanlygy, türme ulgamy we demokratiýalaşdyryş ugurlarynda has giňişleýin özgertmeleri görkezýär.

Şol sebäpden, iň bolmanda ilkinji seredişde inkär edip bolmajak üýtgeşmeleriň göze ilýän iki ugruna - syýasy tussaglaryň tussag edilmegine we döwlet howpsuzlyk hyzmatlarynyň jemgyýetçilik we syýasy gözegçilik guraly hökmünde ulanylmagyna göz aýladyk.

Ynsan hukuklarynyň üýtgemegi we kanunyň hökmürowanlygy Türkmenistanyň liberallaşdyryş ýolunda ýa-da köne ulgamyň üýtgedilen görnüşine geçýändigini kesgitlemek üçin möhüm ugurlardyr.

Bu hasabat türkmen raýatlarynyň raýat we syýasy hukuklary bilen baglanyşyklydygy sebäpli, Berdimuhammedowyň makroykdysadyýet, daşary syýasat we energiýa eksporty baradaky aýdanlaryna we hereketlerine ýüzlenmeýär.

WADALAR

2007-nji ýylyň 11-nji fewralynda geçirilen saýlawlarda resmi maglumatlara görä Gurbanguly Berdimuhammedow 89% ses aldy. 14-nji fewralda kasam kabul ediş dabarasy Aşgabatda geçirildi. 49 ýaşly diş lukmany ozal Saglyk ministri we premýer-ministriň orunbasary bolup Saparmyrat Nyýazowyň edarasynda işledi. Bäş ýyl möhlet bilen kasam etdi.

Konstitusiýa laýyklykda Berdimuhammedow ýurduň prezidenti we premýer-ministri.

Täze döwlet baştutany kasam kabul ediş dabarasynda umumy ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmagy we ilata mugt gaz, elektrik, suw, duz bilen üpjün etmek, şeýle hem arzan bahadan çörek we benzin bilen üpjün etmek syýasatyny dowam etdirmegi wada berdi.

Ol Nyýazowyň syýasatlaryndan ýüz öwürdi, ýurtda internetiň we öýjükli aragatnaşygyň has giňden ornaşdyrylmagyna we mekdeplerde we uniwersitetlerde gündelik okuwy täzeden ýola goýmagy wada berdi. Nyýazow, okuwçylaryň mekdepde dokuz ýyla we uniwersitetde okamak wagtyny bäş ýyldan iki ýyla çenli azaltmak bilen, talyplaryň daşary ýurtlarda bilimini dowam etdirmek mümkinçiligini ep-esli azaltdy, sebäbi kärleri Russiýa ýaly ýurtlarda hakyky däldi.

Berdimuhammedow, şeýle hem, Nyýazowyň hökümdarlygy döwründe ep-esli weýran bolan rus dilindäki mekdep ulgamyny dikeltmegi wada berdi.

Türkmenistanyň izolýasiýasyny ýeňilleşdirmek baradaky umumy habary görkezip, talyplaryň daşary ýurtda okamak islegleriniň hoşal boljakdygyny we bilimiň hilini ýokarlandyrmak üçin daşary ýurtly mugallymlaryň çagyryljakdygyny aýtdy.

Raýat we syýasy hukuklar barada Berdimuhammedow ýanwar aýynyň ahyrynda Türkmenistanyň raýatlarynyň öz pikirlerini aç-açan beýan etmek we "söz azatlygyndan peýdalanmak" üçin konstitusiýa hukugynyň bardygyny aýtdy.

29-njy iýunda uly şatlyk bilen bellenen 50 ýaşynda, Berdimuhammedow oba ýerlerinde, hususan-da ýollar, hassahanalar we mekdepler gurmak we uzak sebitlerden ýaşaýjylara sanly telefon liniýalary we internet arkaly durmuşy gowulaşdyrmagyň zerurdygyny aýdyp, käbir wadalaryny gaýtalady.

MEKDEP WE UNIWERSITET BILIMI ULGAMYNDA ÖZGERTMELER

NYýazowyň dolandyran soňky ýyllarynda okuwyň dowamlylygy on ýyldan dokuz ýyla, uniwersitetlerde bolsa bäş ýyldan iki ýyla çenli azaldyldy we goşmaça iki ýyl iş tejribesi bardy. Daşary ýurt dilleri, rus dili öwrediş, çyzgy we bedenterbiýe sapaklary okuw meýilnamasyndan aýryldy. Muňa derek mekdep okuwçylary Nyýazow tarapyndan ýazylan ahlak we millet hakda kitap bolan Ruhnamany öwrenmeli boldy. Mugallymlary taýýarlaýyş edaralary ýapyldy we okatmagyň döwrebap usullary gadagan edildi.

Merkezi Aziýa hünärmeni Oleg Gant: "Nyýazowyň däli dolandyryşy netijesinde ýurduň bilim ulgamy weýran boldy diýen ýaly " -diýdi.

Mekdeplerde on ýyllyk bilim ulgamynyň täzeden başlamagy köpler tarapyndan makullanan möhüm ädim boldy. Bu, türkmen biliminiň Russiýa, Gazagystan we Gyrgyzystan ýaly döwletlerde ykrar ediljekdigini, bu ýerlere talyplaryň has köp okamak ýa-da işlemek üçin gidip biljekdigini aňladýar – Nyýazow muňa garşy çykýardy.

Aprel aýynyň ahyrynda Berdimuhammedow häzirki zaman okatmagyň usullaryny ornaşdyrmak we Türkmenistanda Russiýa meňzeş bilim ulgamyny döretmek meýilnamalaryny yglan etdi. Prezident, mekdep okuwçylarynyň we okuwçylaryň tankydy pikirlenmek we maglumat derňew endiklerini öwrenmelidigini aýtdy. Ministrlere Russiýada ulanylýan interaktiw we multimediýa usullaryny ulanyp, mekdepler we uniwersitetler üçin täze okuw ulgamyny döretmegi tabşyrdy.

IWPR, Türkmenistandaky çeşmelerden on ýyllyk ulgamyň tutuş ýurt boýunça dikeldilendigini öwrendi. Ilki bilen ähli mekdepleri şeýle ulgam üçin amatly okuw kitaplary bilen üpjün etmekde kynçylyklar ýüze çykdy; Şol sebäpli käbir synplaryň öňki dokuzynjy synpda öwrenen okuw materiallaryny gaýtalaýandyklary habar berilýär.

Ulgamda 30 ýyldan gowrak wagt bäri işleýän rus dili mugallymy: "Okuw meýilnamasyna nähili üýtgeşmeleriň ediljekdigi entek belli däl" -diýdi. 1-nji sentýabrda okuw ýyly başlamazdan ozal, şu ýyl üçin okuw meýilnamasyny üýtgetmegiň giçdigini, 2008-2009-njy ýyllar üçin okuw meýilnamasynyň ýokdugyny aýtdy.

Başga bir tejribeli mugallym, mekdebiň baş mugallymy täze bilim ulgamy üçin okuw kitaplaryny alandyklaryny aýtdy.

“10-njy synp üçin täze okuw kitaplary aldyk. Dokuz ýyllyk okuwyň ýerine mekdeplerde on ýyllyk bilim girizilenden soň, täze okuw kitaplarynyň nähili boljakdygyny uzak wagtlap pikir etdik we indi ahyrsoňy olary elimizde saklaýarys"- diýdi. - Elbetde, olarda abraýly prezidentimiziň [Berdimuhamedowyň] uly portreti bar, çykyşlaryndan birnäçe sözlemler bar. Ýogsam, gurluşy we mazmuny Russiýanyň orta mekdeplerinde ulanylýan 10-njy synp üçin mekdep okuw kitaplaryna doly laýyk gelýär. "Türkmenistanyň taryhy" bölüminden başga.

Ýene bir goşmaça, üç sany täze sapak goşdy: Bedenterbiýe, Iňlis dili we Jemgyýetçilik Okuwlary. Has dogrusy, birnäçe ýyl mekdep okuw meýilnamasyndan aýrylandan soň okuw meýilnamasyna gaýtaryldy.

Muňa garamazdan, Türkmenistandaky çeşmeler Berdimuhammedowyň rus diliniň ýurtdaky ornunyň ýokarlandyrjakdygyny takyk aýdyp bilmediler.

Häzirki wagtda rus dilinde okatmaga bolan isleg üpjünçilikden has ýokary. Aşgabatda bir ýazyjy, oba ýerlerinden bir maşgalanyň şähere nädip göçendigini, ene-atalaryň bolsa ogluny rus dili okadýan ýeke-täk synpa okuwa ugradandyklaryny aýtdy. Şeýle-de bolsa, bu synpda eýýäm 52 okuwçy bardy, bu islegiň näderejede ýokarydygyny görkezýär, şol sanda çagalarynyň rus dilinde bilim almagyny isleýän etniki türkmenleriň arasynda.

Ene-atalar köşeşen ýaly bolup, mugallymlar öz işlerini dogry ýerine ýetirmek üçin özlerini has erkin duýýarlar.

Berdimuhammedow häkimiýete geleli bäri rus dili mugallymlaryň okuwçylaryň işine hakyky baha berip bilendiklerini aýdýar. Nyýazowyň döwründe olara ähli okuwçylaryň-şol sanda ulgamyň-gowy işleýändigini görkezmek tabşyrylypdy.

"Diňe 2007-nji ýylyň mart aýyndan bäri bize okuwçylara “erbet baha” bermäge we ikinji ýyla goýmaga resmi taýdan rugsat berildi"-diýip ol aýdýar.

Mundan ozal, diýip ol dowam edýär: "Bu bir hili erbet düýş ýalydy - okuwçy asla hiç zat bilmese-de, ýekeje sözem öwrenmese-de, men oňa" iki "ýa-da" bir "berip bilmerin. Bir gün müdür bizi ýygnady we: "Ýokardan buýruk geldi -hiç hili “ikilik” belgisi ýok, ýa-da ikinji ýyla goýulmaly däl" -diýdi.

Bu, ähli okuwçylaryň dokuz ýyllyk bilimini wagtynda tamamlamagyny we mekdepleriň çagalaryň haýsy bilim alandyklaryny hasaba almazdan ösüş hasabatyny ýazyp biljekdigini aýtdy.

Nyýazowyň rejimi netijeleriň ýokarlanmagyna gönükdirilen bolsa, gatnaşyjylaryň derejesi peseldi. “Gatnaşyk 40-50%. Sekizinji we dokuzynjy synp okuwçylary üçin bu eýýäm adaty bir zat "-diýdi.

On ýyllyk bilim ulgamynyň ornaşdyrylmagynyň ýagdaýy üýtgedip, ene-atalaryň mekdeplere bolan ynamyny dikeldip başlajakdygyny aýtdy. “Ene-atalar çagalary bilen goşmaça iş bermek haýyşlary bilen mugallymlara has köp ýüz tutup başladylar. Geçen ýyl hünärmenlere okatmaga adam ýok bolan bolsa, matematika, diller (rus dilini hem goşmak bilen), fizika we himiýa mugallymlarynyň köpüsi üçin bu goşmaça girdeji "-diýdi.

Ýene bir zerurlyk, öňki prezident tarapyndan äsgerilmedik hünäri ýeterlik mugallym tapmak we saklamak. Bu meseläni çözmek üçin Berdimuhammedow aýlyk hakynyň 40 göterim ýokarlandyrylmagyny buýurdy. Talyplara deň göterim ýeňillikleri berilýär. Buýruk täze okuw ýylyndan güýje girdi.

Rus dili mugallymy, iň bolmanda mekdebinde aýlyk hakynyň ýokarlanmagy iş wagtynyň azalmagy bilen gabat geldi diýdi. Beýleki adamlar hem şol bir zady habar berdiler. “Öň mugallymyň bahasy 30 sagat okuw wagty bolsa, indi 24 sagat. Şoňa görä-de, indi hepdede 24 sagat işleýän bolsaňyz, hepdede 30 sagat işleýän bilen öňki aýlygyňyzy alarsyňyz. Ýagny, wada berlen mugallymlaryň aýlyklarynyň 40% ýokarlandyrylmagy durmuşa geçirildi "-diýdi.

Uniwersitetler hem arassa howadan dem aldylar. Berdimuhammedowyň iýun aýynda eden ýene bir möhüm ädimi, 1993-nji ýylda ýapylan Ylymlar akademiýasyny açmak baradaky buýrugydy. Sowet döwründe ilkinji gezek açylan bu edara ýurtdaky ähli ylmy we akademiki durmuşda ýolbaşçylygy üpjün etdi.

Mundan başga-da, prezident Türkmenistandaky uniwersitetlerde aspirantura we doktorlyk okuwlarynyň geçiriljekdigini habar berdi.

Bu ýyl dalaşgärler dikeldilen bäş ýyllyk bilim ulgamynyň çäginde okap başladylar. Mekdepdäki ýagdaýdan tapawutlylykda uniwersitet talyplary okuwlaryny uzaltman tamamlarlar.

Aşgabatdaky Türkmen-Türk uniwersitetiniň mugallymy häzirki wagtda uniwersitetde has köp ýaşlaryň okuwa gitjekdigini aýtdy.

“Uniwersitetimiz elmydama Türkmenistanda iň abraýly ýokary okuw jaýlarynyň biri bolupdy. Emma bu ýyl ýaryş tolgunmasy ähli rekordlary täzeledi: käbir bölümler üçin ýaryşda her ýerde 22-25 adam bardy "-diýdi.

Mugallym, sowalnama tabşyrmagyň has kanuny bolandygyny aýtdy. Geçmişde käbir talyplaryň kabul ediş komitetine para berip biljek garyndaşlary ýa-da ene-atalary barlygy sebäpli uniwersitetlere gidendigini boýun aldy. “Ýagdaýy üýtgetmek üçin ilkinji ädim ädildi: uniwersitetiň taryhynda ilkinji gezek şu ýyl dalaşgärleriň giriş synaglarynyň netijeleri kompýuter, has dogrusy şuňa meňzeş ýörite kompýuter programmasy tarapyndan geçirildi, ýagny giriş synaglaryny tabşyrmagyň günbatar ulgamy.”

Sowet döwründe işe başlan mugallym Türkmen döwlet uniwersiteti, şu ýyl ähli fakultetlere ýene 100 adamdan kabul edilendigini aýtdy, geçen ýyl bilen deňeşdirilende öňegidişlik, geçen ýyl ähli fakultetlere bary-ýogy 500 adam girdi. “Talyplarymyzyň sanynyň şeýle köpelmegi, mysal üçin 2000-nji ýyl bilen deňeşdirilende, bir ýarym müňden gowrak adam ýokdy. Şeýle-de bolsa, geçen ýyl bilen deňeşdirilende bu hakyky ösüş "-diýdi.

Ol munuň öňegidişlige öwrülendigini aýtdy - oba hojalygy uniwersiteti ýene 50 talyp kabul etdi, politehniki okuw jaýy ýene 150-ä golaýlady.

Mundan başga-da, döwlet uniwersitetinde - žurnalistika boýunça täze bir hünär peýda boldy. Mugallym "bu gaty tolgundyryjy hakykat" diýip hasaplaýar. "Meniň bilşime görä, Sowet Soýuzy döwründe-de tutuş Türkmenistanda žurnalistika bölümi bolmandy" -diýýär.

Mugallym, Diller institutynda ýapon dili bölüminiň açylýandygyny aýtdy.

Türkmenistandaky synçylar Ruhnamanyň Nyýazowyň şahsyýet kultynyň guraly hökmünde gün tertibini ýitirip başlajakdygynyň alamatlaryny gözleýärler. Çagalar bagyndaky çagalardan başlap, uniwersitetleriň talyplaryna çenli her kim bu kitaby öwrenmeli boldy, işgärler we ygtyýarnama almak isleýänler onuň mazmuny barada bilimleri subut etmeli boldular.

Türkmen-Türk uniwersitetiniň mugallymy: “Okuw meýilnamasynyň üýtgemegi entek tassyklanmady, ýöne Beýik Saparmyrat Nyýazowyň ýazan Mukaddes Ruhnamana Kitabyny öwrenmek üçin berlen wagtyň bu ýyl iki esse azalandygyny aýdyp bilerin.”

Aşgabatdan gelen bir habarçy: "Bilim ministrliginiň Ruhnamanyň bir bölegini azaltmagyny we şeýlelik bilen beýleki sapaklar boýunça okuwy giňeltmegini teklip edýän bilim edaralarynyň müdirleriniň başlangyçlary bar, emma şu wagta çenli beýle bolmady" -diýdi.

Şeýle-de bolsa, Beýik Lideriň kitaby ýatdan çykarylmakdan uzakdyr, belki köne ulgamdan üznüksizligiň nyşanydyr. "Azatlyk" radiosynyň habaryna görä, Berdimuhammedow 24-nji sentýabrda Kolumbiýa uniwersitetinde çykyş edeninde, Ruhnamanyň "çagalar baglaryndan başlap uniwersitetlere çenli ähli bilim edaralarynda mejbury okaljak zat" bolup galjakdygyny aýtdy. Näme üçin? Sebäbi onda mirasymyz bilen baglanyşykly paýhas bar.”

HASSAHANALAR: DIŇE GURLUŞUK, ÖZGERTMELER ÝOK DIÝEN ÝALY

Saglygy goraýyşda lukmanlar we beýleki synçylar saglyk syýasatynda az üýtgeşiklik görendiklerini ýa-da ýokdugyny aýtdylar. Beýleki tarapdan, olaryň käbiri saglygy goraýyş pudagynda üýtgeşmeleriň bardygyny ykrar etdiler - köp binanyň gurluşygy başlandy.

Klinikada işleýän tejribeli hirurg özüniň öňküsinden has işlidigini aýtdy. “Bu, meniň bu günde otuz bäşinji jaňym ... bu eýýäm adam mümkinçiliklerinden has ýokary, men hemmesini diňe diňlämok, men olary bejermäge çemeleşýärin. Aslynda, iş günüm üç sagat ozal tamamlandy "-diýdi.

“Ýakyn geljekde rahatlyk ýok. Hawa, täze lukmançylyk uniwersitetiniň gurluşygyna başladyk. Ýöne häzir gurulýar we 2009-njy ýylyň sentýabr aýynda tamamlanar. Iň bolmanda lukmanlaryň birinji topary gutarýança ýene bäş ýyl geçmeli "-diýýär.

Başga bir klinikanyň radiology hem ownuk gowulaşmalar barada habar berýär. “Enjamlar Sowet döwründen bäri birmeňzeş. Üýtgedilen ýekeje zat, kynçylyklar ýüze çykan halatynda abatlaýjylar ilkinji jaňda derrew gelýärler. Ozal bir gün ýa-da bir ýarym gün garaşmaly bolýardym. Käte hatda bir hepde. Flýuorografiki materiallar bilen baglanyşykly bökdençlikler hem bes edildi "-diýdi.

“Üpjünçilik has gowulaşdy we iň esasysy, häkimiýetlerden haýyş etmek ýa-da ýalwarmak zerurlygy ýok. Häkimiýetler, Hudaý saklasyn, näsaglaryň arzalarynyň Saglyk ministrligine gitmezliginden alada bildirýärler "-diýdi.

Keselhanalarda näsaglar gurluşygyň köpelendigini we başga-da az üýtgeşmäniň bardygyny habar berdiler. Aşgabadyň merkezi kliniki hassahanasynda bir hepde geçiren 72 ýaşly bir adam, hassahananyň işine lapykeç bolandygyny aýtdy.

“Bütin hassahanany partlamadan soň weýran bolan ýaly etdiler - käbir binalar ýykyldy we hassalar goňşy otaglarda ýatyrdy. Keselhanany şeýle täzeden gurýarlar: köne binalary öz ýerlerinde döwrebap binalar gurmak üçin ýykýarlar we gurluşyk işleri dowam edýärkä, başga birini bir bölümiň bolan binasyna göçürýärler. Elbetde ýürekgysgynç. Adamlar koridorda ýatýarlar. Koridorlaryň hemmesi düşek bilen örtülendir "-diýip ol gürrüň berýär.

Geçen ýyl hem, şu ýyl hassahanada bolan başga bir adam: “Lukmançylykda – öň hem, häzirem hiç hili tapawut ýok. Näsag bandajlardan we dermanlardan başlap, gelýän lukmana, şepagat uýasyna we bölüm müdirine çenli hemme zady özi satyn almaly.”

“Hiç bir adaty hirurg ýüz dollardan az mukdarda operasiýa edip bilmez. "Sag bol" diýmeseňiz, asla kabul edilmersiňiz: "mugt düşek ýok, ähli otaglar doly" ýa-da ýuwulmadyk ellerinde ilkinji gezek skalpel tutýan tälimçi bilen operasiýa ederler"-diýdi.

"Şeýle gowy köne nakyl bar:"Polisiýa ýa-da hassahana düşmezlik has gowudyr." Ine, Türkmenistanda bolsa Hudaý saklasyn!"- diýdi.

PENSIÝA ÖZGERTMELERI

Ýene-de bir aýdyň gowulaşma, Nyýazow tarapyndan ýatyrylan pensiýa tölegleriniň dikeldilmegi we adaty minimal tölegleriň girizilmegi boldy. 1-nji iýulda güýje giren täze Sosial üpjünçilik kodeksi, ähli pensiýa çykan adamlara - 57 ýaşyndaky aýallara we 62 ýaşdan erkeklere döwlet pensiýa üpjünçiliginiň tölenmegini kepillendirýär.

2006-njy ýylyň ýanwar aýyndan bäri merhum Prezident Saparmyrat Nyýazow milli pensiýa gaznasynyň ýeterlik serişdesi ýoklugy sebäpli 100,000 töweregi raýatyny pensiýa hukuklaryndan mahrum etdi. Beýleki raýatlaryň pensiýalary kesildi.

Bu adamlaryň hemmesi pensiýa üpjünçiligini dikeltdiler.

2006-njy ýylyň ýanwar aýynda Sowet döwründe köpçülikleýin fermalarda işleýän adamlara pensiýa tölegleri togtadyldy. 2002-nji ýylda sosial ätiýaçlandyryşdan mahrum bolan maýyplar üçin pensiýa ýaňy ýakynda dikeldildi.

Şeýle-de bolsa, bu çäreler “gaýtadan dikeldilmek ýaly täsir etmedi”, sebäbi öňki döwür üçin ýitirilen pensiýa tölegleriniň öwezini dolmady.

Kanun boýunça, pensiýa tölegleriniň iň pes derejesi aýda 500 000 manat (resmi hümmetinde 96 dollar). Şu wagta çenli iň pes pensiýa derejesi kesgitlenmedi we munuň üçin niýetlenen mukdar özgertme başlamazdan öň tölenýän ortaça aýlyk pensiýanyň on essesidir.

Söhbetdeşlik geçirilen ähli synçylar diňe şu ugurda geljekki prezidentiň beren ähli wadalarynyň ýerine ýetirilendigi barada netijä geldiler. Günbatar Balkan sebitinden bir žurnalistiň sözlerine görä, pensionerler we olaryň garyndaşlary durmuşynda edilen özgerişliklere tüýs ýürekden minnetdarlyk bildirýärler.

"Olar Gurbanguly Berdimuhammedowyň şahsyýetine häkimiýetlere minnetdarlyk bildirýärler we bellemeli zat, bu minnetdarlyk ýerli metbugat tarapyndan gurnalanok, ýönekeý iň hakyky". "Şol bir wagtyň özünde, inflýasiýanyň möwç alýan we esasy azyk önümleriniň bahasynyň ýokarlanmagy şertlerinde 500 müň manatyň pensionerleri we beýleki sosial taýdan ejiz raýatlary garyplyk derejesinden çykarmaýandygyny ykrar etmeli."

Bileleşik fermada işleýän 65 ýaşly bir adam, 2006-njy ýylda pensiýasyny nädip ýitirendigini ýatlaýar. "Ömrümiň dowamynda diňe özüme bil baglamaga synanyşdym, Bileleşik dargap başlansoň, howpsuz garrylygy ýatdan çykaryp biljekdigimiz belli boldy."

"Ýöne birden bir gün men garry adama:" Size pensiýa gerek däl. Siz köpçülikleýin daýhan, bu siziň çagalaryňyzyň köpdügini aňladýar. Pensiýa ýaşyndakaňyz, bu diýmek çagalar eýýäm ulular. Çagalar sizi eklesin, döwletden pul soramagyň manysy ýok."diýdiler.

“Iýul aýynda bize köpçülikleýin daýhanlara pensiýa berip başlanda, 500 000 manat [21 ABŞ dollary] elbetde bu günler kän pul däl, ýöne eýýäm bir zat. Elbetde, çagalar maňa kömek edýärler we maňa kömek etmegi dowam etdirerler, ýöne indi iň bolmanda şol bir çagalar we agtyklar üçin gowy zat etmek üçin bir teňňäm bar. Kiçijik hem bolsa maşgala goşant goşmak "-diýdi.

Prezidentiň Türkmenistanyň raýatlaryna tebigy gazyň, elektrik energiýasynyň, suwuň we duzuň erkin paýlanmagyny dowam etdirmek, şeýle hem çörek we benziniň bahalaryna subsidiýa bermek baradaky wadasy hem hormat bilen kabul edildi.

Iýul aýynyň sosial üpjünçilik kodeksinde görkezilen sosial paket, aýda 250 000 manat (resmi hümmeti boýunça 48 dollar) enelik ýeňilliklerini kepillendirýär, çaga kämillik ýaşyna ýetýänçä enelere we ilkinji ýa-da ikinji çaganyň dünýä inmegi üçin 500 000 manat (96 dollar) bir gezeklik tölegler, şeýle hem üçünji üçin bir million manat, dördünji çaga üçin iki million manat.

HEREKET AZATLYGYNY DIKELTMEK

Iýul aýynda häkimiýetler ýurduň içinde ýaşaýan adamlar üçin "içerki wiza" talaplaryny ýatyrdylar we Russiýa syýahat etmek üçin wiza amallaryny ýönekeýleşdirmek üçin işleýändiklerini habar berdiler. 16-njy iýulda Berdimuhammedow serhetýaka sebitlere gidýän türkmen raýatlary üçin “içerki wizany” ýatyrmak baradaky karara gol çekdi. Kararda "Türkmenistanyň ähli sebitlerine erkin girmäge rugsat berilýär" diýilýär.

1999-njy ýylda häkimiýetler ýurduň içinde raýatlaryň hereketini çäklendirýän kanunlar girizdi we şondan bäri ýurduň serhetýaka sebitlerine baryp görmek isleýänler, hatda garyndaşlaryny görmek isleýänler hem ýerli hukuk goraýjy edaralardan rugsat almaly boldular we häkimiýetler düşündiriş bermezden rugsat bermekden ýüz öwrüp bilerler. Iň kyn zat, ýurduň demirgazygynda ýerleşýän Daşoguz sebitine gitmekdi, sebäbi sebitleriň köpüsi çäklendirilen hereket zolagy diýlip yglan edildi.

Bu ugurda, wada berlen gowulaşmalar azyndan bölekleýin güýje girdi.

Ilki bilen hereket azatlygy bilen baglanyşykly üýtgeşmeleriň bolmandygyny aýdan žurnalist, soň: “Daşoguzyň açyk bolmagy ýeke-täk zat. Indi birneme dynç aldy – barlag postlary az, barlag az, postlardaky harbylar has mylakatly boldular." diýdi.

Howa bilen syýahat edýän adamlar käbir üýtgeşmeleri belläp geçdi. Aşgabat halkara howa menzili indi şeyle atlandyrylýar, Nyýazowyň ulanan "Türkmenbaşy" ady bolmazdan.

Gelýänleriň pikiriçe, atmosfera gaty berk däl. Gelýänlere gözegçilik edýän işgärler az, pasport gözegçiligi ýolagçylar üçin has çalt we gorkuzmaýar. Mysal üçin, goşlary barlamak prosesi az kynçylykly boldy.

Şeýle-de bolsa, syýahat etmegi gadagan edilen adamlaryň gara sanawlary bar. Bu sanawlar howpsuzlyk gulluklary tarapyndan düzüldi we serhet goragçylary, petekleri bar bolsa-da, ýurtdan çykmaga rugsat bermeýär.

“Sanawlar işlemegini dowam etdirýär. Şeýlede bolsa käbir öňki hökümet işgärleri daşary ýurda goýberilip başlandy "-diýip Aşgabatly teswirçi aýdýar.

Ýerli žurnalist sözüniň üstüni ýetirýär: “Käbir adamlar gitmek üçin rugsat aldylar. Emma beýle mysallar gaty az.”

Ýurduň günbataryndaky bir synçy “köpler syýahat etmekden çäklendirilýär we gowşamak barada hiç zat bilmeýär, sebäbi biz merkezden uzakda ýerleşýäris we ähli maglumatlar bu ýere ýetmeýär. Adamlar rugsat almak üçin nirä gitmelidigini bilenoklar we henizem gorkýarlar. "

Gollandiýada hasaba alnan Türkmenistanyň Raýat Demokratik Bileleşiginiň başlygy Wýaçeslaw Mamedow gara sanawlaryň Milli Howpsuzlyk Ministrligi (MNB) we jenaýat jogapkärçiligi gullugy tarapyndan giňeldilmegini dowam etdirýändigini aýtdy.

"Bu sanawlar köpçülige aýan edilmeli we olary ýatyrmak üçin buýruk bolmaly" -diýdi. "Eger olar köpçülige hödürlenmese, olaryň ýatyrylandygyny ýa-da ýokdugyny anyklap bilmeris, sebäbi kimdigini anyk bilmeris."

MAGLUMAT ELÝETERLILIGI

24-nji sentýabrda ABŞ-a eden sapary wagtynda Kolumbiýa uniwersitetiniň talyplaryna ýüzlenip, Berdimuhammedow metbugata hiç hili basyşyň ýokdugyny aýtdy. "Azatlyk" radiosy Berdimuhammedowyň sözlerine salgylanyp, "Türkmenistanda metbugata hiç wagt basyş edilmedi" -diýdi.

Ine, ýerli synçylaryň gözi bilen nähili görünýär. Ýerli teswirçi: "Ýurtda dissidentleri we ähli žurnalistleri yzarlamak ulgamy bar" -diýdi. - “Žurnalistlere akkreditasiýa berilmeýär. Diňe üç daşary ýurt habar gullugy akkreditasiýa aldy: “Reýter”, “France Presse” agentligi we Pakistan habar gullugy.”

Häzirki wagtda sebitde milli radiostansiýa we dört teleýaýlym işleýär, radio we teleýaýlymlar türkmen dilinde ýaýlyma berilýär. Ähli metbugat direktorlary we baş redaktorlar prezident tarapyndan bellenildi we çap edilen, ses we wideo materiallarynyň hemmesi metbugatda döwlet syrlaryny goramak boýunça döwlet komiteti tarapyndan senzuradan geçirilýär.

Türkmenistanda köpçülikleýin garaşsyz metbugat ýok.

Ýakynda Aşgabat howa menziline baryp gören adamyň sözlerine görä: “Daşary ýurtlarda çap edilen neşirler öňküsi ýaly konfiskasiýa edilmeýär. Gümrük işgärleri olara asla üns bermeýärler. Rus metbugatynda şeýle bolýar we bu gazetleri şahsyýetler import edip bilerler. Emma Türkmenistanda beýleki daşary ýurt metbugatynyň näderejede elýeterli bolup biljekdigi barada hiç hili maglumat ýok.”

17-nji awgustda Berdimuhammedow ýerli metbugat pudagynda henizem “gutarylmadyk işleriň” köpdügini aýtdy. Ol radionyň köplenç tassyklanmadyk maglumatlary ýaýlyma berýändigini, telewizorda döredijilikli programmirlemegiň “islenýän zady galdyrýandygyny”, ne radio, ne-de teleýaýlym häzirki zaman tehnologiýalaryny ýa-da häzirki zaman žurnalistik usullaryny ulanmaýandygyny aýtdy.

Berdimuhammedow 2007-nji ýylyň fewral aýynda ýurda ýolbaşçylyk edip başlaly bäri metbugat işgärlerini aşa tankytlaýar we Medeniýet ministrini, telewideniýe we radio ýaýlym ministrini wezipesinden aýyrdy. Prezident şu wagta çenli telewizion gepleşikleriň mazmunyna däl-de, häzirki zaman tehnologiýalarynyň ulanylmagyna has köp üns berýär. Dünýädäki iň beýikleriň biri boljak Aşgabatda 470 metrlik telewizion diňiň gurulmagyny buýurdy we hökümet wideo redaktirleme enjamlary bilen üpjün etmek üçin eýýäm 3,5 million dollarlyk şertnama baglaşdy.

Köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň synçylary, häkimiýetler berk senzura girizmegi dowam etdirýänçä, täze tehnologiýalaryň köpüsiniň radio we telewideniýe gepleşikleriniň hilini ýokarlandyrmajakdygyny aýdýarlar.

“Döwlet [žurnalistlere] erkinlik bermäge taýyn däl. Ähli habar beriş serişdeleri erkin senzura we döredijilik işjeňligi üçin berk senzura sezewar edilýär "-diýdi.

Öňki žurnalist, indi telekeçi, esasan, türkmen telewideniýesiniň dördünji programmasyna tomaşa edýändigini aýtdy - bu rus dilinde berilýän ýeke-täk ýaýlym.

"Üýtgeşmeler elbetde göze ilýär" -diýdi. - Habar ýaýlymlary indi resmi däl, dil öňküsi ýaly resmi däl. Habarlara tomaşa etmek has gyzykly boldy - daşary ýurt kompaniýalary we birleşikleri bilen hyzmatdaşlyk hakda köp maglumat bar. Daşary ýurtlular bilen köp söhbetdeşlik hem bar. "

“Şeýle hem gaty gülkünç pursatlar bar: ýakynda ýokary derejeli dürli resmi dabaralarda we festiwallarda çykyş edýän Türkmen telewideniýesiniň Filarmoniýa orkestri birden telewizoryň ekranyndan manysyz “Kankan” oýnap başlady. Ony Türkmenbaşynyň hormatyna tükeniksiz ýas tutýan oratoriýalaryňky ýaly çynlakaý, jemlenen ýüzler bilen ýerine ýetirdiler ... Şondan soň, çykyşlarynyň dowamynda tans edip başlasalar geň görmerin"-diýdi.

Döwlet işgäri propagandanyň ep-esli azalandygyny görendigini, ýöne başga hiç zadyň ýokdugyny aýtdy. “Öňki hökümdaryň hormatyna tükeniksiz öwgüler gutardy we häzirkiniň şöhraty ýuwaş-ýuwaşdan başlaýar. Telewizorymyzda haýsy programmany açsaňyzam, Berdimuhammedowyň ady her bäş minutdan eşidilýär. Ýa onuň täze kitabynyň tanyşdyrylyşy, soň käbir ilçi bilen duşuşygy, soň indiki daşary ýurda sapary ýa-da çykyşyndan sözlemler. Elbetde, Saparmyrat Ataýewiçiň (Nyýazowyň) döwründe bolşy ýaly bolmasada, Beýik Serdar efir wagtynyň her on-on bäş minutynda agzalýardy, ýöne şonda-da telewideniýämiziň derejesi we umumy ugry az üýtgedi "-diýdi.

“Hökümetde we ministrliklerde nähili üýtgeşmeleriň bolandygyny bilmek üçin telewizora tomaşa edýärin. Şeýlelik bilen, bu resmi, tükeniksiz film nusgalary we gaýtalanýan habarlar "-diýdi.

Aşgabatly bir öý hojalykçy aýal, pensiýa özgertmesi bilen bir wagtda girizilen täze Sosial üpjünçilik kodeksine laýyklykda enelik ýeňilliklerini almaga hukugynyň bardygyny bilip, gaty geň galandygyny aýtdy. "Bu, ilkinji gezek goňşularymyzdan ýa-da tanyşlarymyzdan däl-de, telewizor habarlaryndan durmuş üçin peýdaly we zerur bir zady öwrendim" -diýdi.

INTERNET ÜÇIN ELÝETERLILIGI AÇMAK

Türkmenistan ilatyň Bütindünýä Kerebini ulanmagyna päsgel berýän ýurtlaryň arasynda hemişe öňdäki hatarda durýar. Häzirki wagtda ýurduň ilatynyň bir göteriminden hem az bölegi häkimiýetler tarapyndan berk gözegçilik edilýän internet hyzmatlaryndan peýdalanýar we ulanyjylaryň köpüsi döwlet edaralarynyň we halkara guramalarynyň işgärleri.

Şu ýylyň 14-nji fewralynda kasam kabul ediş dabarasynda Berdimuhammedow kampaniýa beýanatlarynyň birini gaýtalap, her kime internete girip boljakdygyny aýtdy. Çykyşyndan iki gün soň paýtagt Aşgabatda iki sany internet merkezi açyldy. Häkimiýetler şuňa meňzeş merkezleriň ýurduň beýleki 15 şäherinde açyljakdygyny habar berdiler.

Internet kafeleriniň takyk sany barada ygtybarly maglumat almak aňsat däldi. Söhbetdeşlige gatnaşanlaryň käbiri, aýratyn halkara guramalary tarapyndan hödürlenýän köpçülige açyk internet nokatlaryndan başga-da, Aşgabatda diňe bäş sany kafeniň bardygyny aýtdy. Ýurduň gündogarynda ýerleşýän Türkmenabat şäherinde bir okuwçynyň sözlerine görä, üç sany internet kafesi bar.

Bu aralykda, telefon hyzmatyny hödürleýän “Turkmentelecom”-yň işgäri “Aşgabatda, Türkmenabatda, Maryda, Türkmenbaşy we Daşoguzda iki internet kafesi, başgaça aýdylanda paýtagtda we sebit merkezlerinde iki internet kafesi açyldy. Ilkibaşda bir sagadyň bahasy 90 000 manatdy, ýöne oktýabr aýynda 60 000 manata çenli azaldy. ”

Türkmenabadly bir talybyň aýdyşy ýaly, Türkmenistanyň ilaty üçin internet hyzmatlarynyň bahasy gaty ýokary. Onuň sözlerine görä, “bu lezzet gaty gymmat welin, internet kafesinde 20-30 minutlap, soň bolsa aýda bir gezekden köp geçirip bilemok. Internet üçin sagatda 90,000 manat [4 ABŞ dollary] gaty gymmat. Bu pul bilen iki kilogram et ýa-da 12 kilo kartoşka satyn alyp bilersiňiz. Şeýlelik bilen, hemmeler muny alyp bilmeýär "-diýdi.

Şeýle hem, internet kafesinde adam azdygyny aýtdy.

Şeýle-de bolsa, gowulaşmak üçin käbir üýtgeşmeleriň bardygyny aýtdy. “Hiç kim girelgede resminamalary barlamaýar we internet kafelerinde ilkinji gezek peýda bolşy ýaly, girelgede duran esger ýok. Indi diňe töläniňizde, müşderiniň adyny hasaba almak üçin familiýaňyzy soraýarlar, ýöne kelläňize gelen familiýany aýdyp bilersiňiz we hiç kim tassyklaýjy resminama soramaýar. "

Bank işgärleriniň biriniň aýdyşy ýaly, ofisinde internedi ulanmak islenmeýär, şonuň üçinem ony öýde gurmak kararyna geldi. “Beýleki gün men ýene-de “Turkmentelecom”-a jaň etdim, olar internet birikmeleriniň şahsyýetlere berilmeýändigini aýtdylar. Hususy adamlar üçin haçan internet gurup başlajakdyklaryny soranlarynda, bilmeýändiklerine jogap berdiler. "Turkmentelecom", öňküsi ýaly interneti diňe kanuny şahslar we guramalar üçin gurýar diýdiler. "

"Maglumatlary göçürip almagyň pes tizligi we hyzmatlaryň bahasy sebäpli internet kafeler ilat arasynda aýratyn meşhur däl" -diýip ol aýdýar. Mundan başga-da, “maglumat saýtlary üçin köp süzgüç oturdyldy we oppozisiýa saýtlary köplenç petiklenýär. “Turkmentelecom” -yň ähli ulanyjylaryna her ýere girmezlikleri üçin gaty ünsli gözegçilik edýändigini hemmeler bilýär ”

IWPR bilen söhbetdeş bolanlaryň hemmesi häkimiýetleriň berk gözegçiligi dowam etdirmegi bilen ylalaşdylar. "Turkmentelecom", girilen ähli web sahypalarynyň salgylaryny yzarlaýandygyny, hökümetiň girmek islemeýän hasaplaýan sahypalaryny bloklaýandygyny we poçta serweriniň dyknyşygyna gözegçilik edýändigini aýdýarlar.

Olaryň biri "hemme zat bolşy ýaly galýar. Şol internet kafelerde diňe bir oppozisiýa saýty däl, hatda Merkezi Aziýanyň [centrasia.ru] sahypalaryny ýa-da rus gazetleriniň sahypalaryny hem açmarsyňyz” diýdi.

Türkmenistanyň başga bir ýaşaýjysy žurnalist “Internet doly gözegçilik astynda; Oppozisiýa, adam hukuklary we häkimiýetler tarapyndan petiklenen beýleki saýtlara girmek gadagandyr. Öňküsi ýaly, internetiň elýeterli bolan çeşme merkezlerinde [daşary ýurt guramalary tarapyndan maliýeleşdirilýär] daşary ýurt sahypalary açylmaýar. ”

SYÝASY TUSSAGLAR

Tussaglaryň amnistiýasy musulman senenamasynyň öňüsyrasynda şu ýylyň 9-njy oktýabrynda gabat gelen möhüm senesi bolan Leýlat al-Kadyryň ýa-da türkmen dilinde Gadyr Gijesiniň 9000-den gowrak tussagyň boşadylmagyny alamatlandyrdy. Resmi maglumatlara görä, 9-njy oktýabrda amnistiýa boýunça 913 tussag boşadyldy, olaryň 158-si daşary ýurtlular.

Ýewropada ýerleşýän adam hukuklary guramasy Türkmen başlangyjy adam hukuklary guramasy (TIPÇ) boşadylan adamlaryň sanawyny seljerip, möhüm syýasy tussaglary öz içine almaýandygyny aýtdy (Mundan başga-da, hökümet tarapyndan berlen sanawda bary-ýogy 8855 adamyň ady bardy, ýagny tussaglaryň umumy sanawyndan adam ýokdy). Olaryň arasynda öňki premýer-ministr Boris Şyhmyradow we 2002-nji ýylyň ahyrynda Nyýazowyň janyna kast etmekde synanyşyk guramakda günäkärlenýän beýleki öňki işgärler bar.

"Azatlyk" radiosy, Kolumbiýa uniwersitetiniň talyby tarapyndan soralanda, Berdimuhammedowyň bu işe şahsy gatnaşmaýandygyna garamazdan, Şyhmyradowyň diridigine "ynanýandygyny" aýtdy.

Resmi däl maglumatlara görä, Nyýazow döwründe her ýyl takmynan 10,000 adam türme tussaglygyna höküm edilipdi. Amnistiýalaryň resmi sanawyndan peýdalanyp, TIPÇ 2007-nji ýylda iş kesilen 5000 adamy sanady. Bu, rejimiň üýtgemegine garamazdan, iş kesilenleriň sanynyň ýokarydygyny görkezýär.

Bolgariýada ýerleşýän adam hukuklary guramasy bolan Türkmen Helsinki gaznasy 4000 syýasy tussagyň bikanun iş kesilendigini öňe sürdi.

Gaznanyň başlygy Täjigül Begmedowanyň sözlerine görä, “halkara guramalarynyň ähli çagyryşlaryna garamazdan, häkimiýetler “halk duşmany” diýilýänleriň atlaryny oppozisiýaçylary öz içine alýan dissidentler, raýat hereketi aktiwistleri we olaryň garyndaşlaryny günäsiniň geçilýän adamlaryň sanawyna girizmäge howlukmaýarlar.”

Bilim we pensiýa ulgamy ýaly ugurlarda geçirilen özgertmelere garamazdan, Türkmenistanyň Raýat Demokratik Bileleşiginiň lideri Wýaçeslaw Mamedow oktýabr aýyndaky amnistiýanyň türkmen ýolbaşçylarynyň amatly halkara abraýyny döretmek synanyşygydygyna ynanýar.

“Munuň bir gezeklik şöhrat kampaniýasydygy äşgärdir. Galyberse-de, Nyýazowa [2002-nji ýylda] kast etmek synanyşygynda aýyplanýan tussaglar boşadylmady "-diýdi.

Uly amnistiýa 11 syýasy tussagyň boşadylan öňki düzgüninden soň gelýär. 9-njy awgustda Berdimuhammedow Nyýazowyň dolandyran döwründe Ýokary Kazyýet tarapyndan bäş ýyldan 25 ýyla çenli azatlykdan mahrum edilen 11 adamy günäsini geçdi. 11 adamyň hemmesi Owadandepe iň ýokary howpsuzlyk türmesindedi.

Azatlyga çykarylan 11 adamyň arasynda adam öldürmek synanyşygy üçin ömürlik türme tussaglygyna höküm edilen işewür Yklym Yklymow we şol bir işde 22 ýyl azatlykdan mahrum edilen Ýokary Ymam Nasrullah ibn Ibadulla bar.

Amnesty International guramasy wyždan ýesiri hökmünde häsiýetlendirilen Ibadulla baş müftüdi we köplenç Nyýazowyň syýasatlaryna garşy çykyş edýärdi. Ibadullah ölüm jezasyna, şeýle hem Nyýazowyň öz kitaby bolan Ruhnamanyň metjitlerde Gurhan bilen deň derejede goýmak ýaly synanyşygyna garşy çykyş etdi.

Ibadullanyň boşadylmagy, köpler tarapyndan ABŞ-nyň wekiliýetiniň Türkmenistana gelmezinden ozal şöhrat äheňi hökmünde düşündirildi.

Ibadulla boşadylandan dördünji gün, Berdimuhammedow oňa prezidentiň administrasiýasy astyndaky Dini meseleler geňeşinde iň ýokary wezipesini teklip etdi.

BEGENDIRIJI ÜÝTGEŞMELER KÖP, ÝÖNE KYNÇYLYKLAR GUTARANOK

Tussaglaryň boşadylmagy näçe gowy garşylansa-da, adamlary tussag etmek, sorag etmek we türmä basmak ulgamy bilen häkimiýetler tarapyndan jeza çäresi hökmünde ulanylýan ulgam deňeşdirilende - ähmiýetsiz. Kazyýetler aklaýjy subutnamalaryň bardygyna garamazdan rehimsizlik bilen höküm çykarýar.

Türkmenistandan bir aklawçy bu soragy berýär: “Ýurtda garaşsyz kazyýet we garaşsyz gorag bolmasa, jemgyýetçilik aklawçylaryna kazyýet işine gatnaşmaga rugsat berilmese, köpçülige habar berilmese - haýsy özgertme barada gürleşip bileris? Hemme ýerde, hemme wagt diňe bir adam karar berýär we ähli bölümleriň ýolbaşçylary oňa göz aýlamak bilen işleýärler”.

Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň başlygy Begmedowa: "Ýurt çynlakaý kazyýet özgertmeler mätäç" -diýdi. “Nyýazowyň dolandyran döwründe ýurtda ýekeje-de aklanan adam bolmady, sebäbi kazyýetler iň ýokary jeza ýörelgesini ulanýarlar. Ýazgy üçin aýyplanýanlaryň, mysal üçin, hiç haçan gatnaşmandygyny, ýaş çagalarynyň bardygyny, iş ýerinden gowy düşündirişiniň, meňzeş ýeňilleşdiriji ýagdaýlaryň bardygy aýdylýar, ýöne iş ýüzünde "doly aýyplama" berilýär.

Syýasy tussaglar ömürlik türme tussaglygyna höküm edilende, gaty agyr jenaýatçylar her ýyl amnistiýa wagtynda boşadylýar.

“Soňky ýyllarda aklawçylar her ýyl amnistiýa umyt edip müşderilerini köşeşdirdiler. “Asyl jenaýatçylar” amnistiýany azatlykda wagtlaýyn dynç alyş hökmünde kabul edýärler. Ýokardaky meseleleriň çylşyrymlylygy sebäpli amnistiýadan soň derrew öňki kärine dolanýarlar: neşe söwdasy, ogurlyk, garakçylyk, zorlamak.”-diýip ol belleýär.

Bu ulgamda aç-açanlygyň ýoklugy sebäpli söhbetdeş bolanlaryň köpüsiniň pikiri birdi. “Oňa (bagyşlaýyş komissiýasyna) uly umyt baglandy, ýöne olar aklanmady. Ogrular, neşekeşler we gaýtalanýan jenaýatçylar üçünji ýa-da dördünji gezek boşadyldy, amnistiýa edildi ýa-da günä geçiş edildi "-diýdi.

Mamedowyň pikiriçe, hökümet türmeleriň dolmagy meselesini çözmek üçin her ýyl köpçülikleýin amnistiýalary amala aşyrmaga mejbur bolýar. Şonuň üçin häzirki amnistiýany rejimi liberallaşdyrmak ugrundaky çynlakaý ädim hasaplamaýar.

SYÝASY TUSSAG ETMEK: ÖŇKI ÝALY ŞOL BIR ZATMY?

IWPR bilen söhbetdeş bolan bilermenleriň we ýerli ýaşaýjylaryň sözlerine görä, prezident Berdimuhammedow jeza çäresini liberallaşdyrmakdan başga-da, özünden öňki Nyýazowyň "syýasy tussag etmek" däbini dowam etdirýär. Ol Nyýazowyň ýörelgesine salgylanyp, güýçli syýasy şahsyýetleri diňe bir wezipelerinden mahrum etmän, abraýdan düşürmän, eýsem uzak möhletleýin türme tussaglygyna höküm edýärdi.

Adynyň efirde tutulmagyny islemedik Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy amnistiýa barada aýdanda gynançly bolup galdy: "Ýurtda islenmeýän raýatlara garşy gurnalan aýyplamalar dowam etdirilse, haýsy syýasy ereýiş barada gürleşip bileris?"

Bu aýyplamalaryň beýle ýagdaýlarda garaşsyz tejribäniň ýoklugy bilen näderejede esaslydygy belli däl, ýöne şeýle ýagdaýlarda sebäpleriň aç-açan syýasydygy äşgärdir.

Muňa mysal edip, şu ýylyň maý aýynda işden aýrylan we soň tussag edilen saýlama prezident garawulynyň öňki başlygy Akmyrat Rejepowyň ykbaly bolup biler. Rejepow, geçen ýylyň dekabrynda Nyýazow ölenden soň, Berdimuhammedowyň häkimiýete çalt ýokarlanmagyna işjeň gatnaşdy diýen pikir bar. Rejepow aýrylandan soň, 20 ýyl, ogly Nurmyrat bolsa 13 ýyl azatlykdan mahrum edildi.

Oktýabr amnistiýasy wagtynda ogly boşadyldy, ýöne kakasy türmede galmagyny dowam etdirýär.

Mamedow: "Mesele boşadylan tussaglaryň arasynda syýasy ýagdaýyna baglylykda tussag edilenleri kesgitlemek gaty kyn". "Häkimiýetlere, Nyýazowa ýa-da Berdimuhammedowa biwepalyk edenler, adatça, syýasy aýyplamalar bilen däl-de, kezzapçylyk ýa-da neşekeşlik ýaly aýyplamalar bilen günäkärlenýärler."

YNSAN HUKUKLARYNY GORAÝJYLAR

Türkmenistan adam hukuklary boýunça täze milli maksatnama kabul etdi. Maksatnama ýörite ýygnak tarapyndan dolandyrylar, ilkinji ýygnagy 15-nji sentýabrda geçirildi. Berdimuhammedowyň buýrugy bilen döredilen adam hukuklary guramasyna Daşary işler ministri Raşid Meredow ýolbaşçylyk edýär, bu komissiýanyň işiniň içerki tomaşaçylar üçin halkara jemgyýetçiligi ýaly möhüm däldigini öňe sürýär. Meredowyň bellän meýilnamasy, ýurduň içerki meseleleri bilen baglanyşykly möhüm meseleleri çözmek däl-de, Türkmenistanyň adam hukuklary boýunça halkara borçnamalarynyň ýerine ýetirilişine has köp salgylanýar.

Birleşen Milletler Guramasy, türkmen häkimiýetlerini borçlaryny äsgermezlik edendigi we türkmen tarapynyň BMG-nyň degişli komitetlerine - adam hukuklary, ykdysady, sosial we medeni hukuklar we gynamalara garşy hasabat bermändigi üçin berk tankytlaýar.

Şeýle-de bolsa, mart aýynda adam hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly meseleleri çözmek üçin bir gurluş döredildi we kazyýete görä bu ugurda eýýäm işleýär. Bu, raýatlaryň Türkmenistanyň prezidentiniň ýanyndaky hukuk goraýjy edaralaryň alyp barýan işleri baradaky ýüz tutmalaryna garamak üçin ýörite Döwlet topary bolup, Milli Howpsuzlyk Ministrligi we Içeri işler ministrligi ýaly polisiýa garşy şikaýatlara garamaga ygtyýar berildi. Aýry-aýry raýatlaryň şübheli garamagyna garamazdan, komissiýa ilatdan üstünlikli maglumat ýygnaýar we eýýäm käbir anyk işleriň üstünde işleýär.

Içeri işler ministrliginiň 8-nji oktýabrda alyp barýan işine negatiw baha beren Berdimuhammedow, polisiýa hataryndaky düzgün bozmalary ýüze çykarmagyň bu komissiýanyň kömegi bilen bölekleýin mümkin bolandygyny aýtdy. Onuň sözlerine görä, soňky döwürde şikaýatlaryň sany iki esse artdy.

“Geňeşiň barlygy, Içeri işler ministrliginiň, Milli howpsuzlyk ministrliginiň we prokuratura işgärleriniň bütinleý çäksiz hereketlerini çäklendirmäge mümkinçilik berer.

“Soňky ýyllarda bir bölüm ýa-da başga bir bölümiň Nyýazowyň göwnünden turýandygyny hemmeler bilýär we şeýlelik bilen köplenç käbir kanunlara ters gelýän işler üçin ýaşyl kartoçka alýar. Şeýlelik bilen, Içeri işler ministrliginiň, Milli howpsuzlyk komitetiniň işgärleri, prokuratura we olaryň ýokary derejeli işgärleri neşe gaçakçylygy, talaňçylyk, adam alyp gaçmak, öz janyna kast etmek we ş.m. aýyplandy. Indi döwletiň ýokary wezipeli adamlary pidalardan şeýle ýagdaýlar barada maglumat almak isleýärler. Häkimiýetler we raýatlar komissiýanyň bolmagy, eden-etdilik ýagdaýlaryny azaldar diýip garaşýarlar. "

Meniň pikirimçe, galp aýyplamalar bilen tussag edilen bir tussagyň ejesi: "Men Geňeşe ýüz tutdum" -diýdi. “Olar meni üns bilen diňlediler we meseläni derrew çözdüler. 10 gün soň gyzym öýde boldy, şonuň üçin men bu adamlara we prezidente minnetdar. "Öňki hökümet döwründe hiç zat gazanylmady".

Şeýle-de bolsa, hemmeler döwlet komissiýasy bilen habarlaşmaga taýyn däl. Käbir raýatlar komissiýanyň başda alan beýleki müňlerçe hatlaryna jogap bermedigi sebäpli garaşylýanlary ýerine ýetirip bilmedi diýýärler we daşarky dünýä häkimiýetleriň bir zatlar edýändigini görkezýän ýaly, oýlanyşyksyz hereketsizlik syýasatyny görkezýärler. Bir ýagdaýda şikaýatçy polisiýanyň wagşylygy baradaky aýyplamalara şeýle jogap aldy: "Bu bitarap Türkmenistanda bolup bilmez."

Alada goýýan başga bir sebäp, hukuk goraýjy edaralaryň işgärlerine bildirilýän şikaýatlaryň gizlinligi - hatlar yzygiderli şikaýatlar iberilýän gurluşlara iberilýär.

"Prezident geňeşiniň [komissiýasynyň] şikaýatlary şikaýatyň kabul edilen edaralaryna geçirilýär" -diýip ýerli synçy aýdýar.

HOWPSUZLYK HYZMATLARYNYŇ WE HASABATLARYNYŇ ÖZGERTMESI

Berdimuhammedow Kolumbiýa uniwersitetinde eden çykyşynda “kanunyň hökmürowanlygynyň” zerurdygyny aýtdy. Ýöne hereketlerine seretseň, prezident bu düzgüni kazyýet özgertmelerini amala aşyrmak bilen däl-de, eýsem howpsuzlyk güýçlerine gözegçiligi güýçlendirmek bilen çäklendirip başlady. Prezidentiň ýanyndaky hukuk goraýjy edaralaryň işleri baradaky raýatlaryň arzalaryna garamak boýunça döwlet topary şeýle gözegçilik guralydyr; Şeýle gözegçiligiň başga bir görnüşi, Nyýazowyň wezipeli adamlary işden aýyrmagy. Ähtimal, prezident howpsuzlyk gullugynyň ygtyýarlyklarynyň ýokary bolmaly däldigini aç-açan aýdýar.

Bilermenleriň pikiriçe, Türkmenistanyň syýasy elitasy Berdimuhammedowy ýurduň geljekki prezidenti hökmünde saýlanda, öňki diş lukmany, howpsuzlyk ministrlikleriniň işgärleriniň elindäki gödek oýunjakdy, olaryň arasynda prezident garawuly Nyýazowa ýakyn we polisiýa we Goranmak ministrliginden garaşsyz Akmyrat Rejepow hem bardy. Dekabr aýynyň ahyrynda, konstitusiýa özgertmeleri esasy howpsuzlyk edaralarynyň ýolbaşçylaryndan düzülen güýçli edara Döwlet Howpsuzlyk Geňeşine has köp ygtyýarlyk berlende tassyklandy.

Fewral aýynda işe başlaly bäri, Berdimuhammedow Nyýazowdan miras galan howpsuzlyk güýçlerini üýtgetmezligi saýlady. Agageldi Mammetgeldiýew Goranmak ministri, Geldimuhammet Aşyrmuhammedow Döwlet howpsuzlyk ministri, Akmammet Rahmanow bolsa Içeri işler ministri wezipesinde galdy. Şol wagt käbir adamlar bu işgärleriň döwlet baştutanynyň kararlaryna täsir etmegini we liberal reforma synanyşygynyň öňüni aljakdygyny çakladylar.

Şeýle-de bolsa, garaşylýanlara garamazdan ýagdaý düýpgöter üýtgedi. Iň düýpli özgerişlik 17-nji maýda, Berdimuhammedowyň häkimiýetiň arkaýyn ýokarlanmagynda möhüm rol oýnan Akmyrat Rejepowy işden aýyranda bolup geçdi. Rejepow, Berdimuhammedowyň prezidentlige girişmegine tehniki päsgelçiliklerden gaça durýan konstitusion üýtgetmeleri üpjün etdi.

Aprel aýynyň başynda Berdimuhammedow Içeri işler ministri Akmammet Rahmanowy işinden boşatdy we bu wezipäni başga bir adama Hojamyrat Annagurbanowa berdi. Şol bir wagtyň özünde, ministrligiň işini tankytlady we ministrlik işgärlerine üç aýyň içinde öz hatarlarynda özgertmeleri geçirmegi tabşyrdy. 10-njy maýda polisiýanyň işini barlamak we Içeri işler ministrliginiň ähli bölümlerinde işgärlere sertifikat bermek üçin ýörite komissiýalar döredildi.

Muňa garamazdan, bary-ýogy bäş aýdan prezident ýene-de ministrlige käýinç berdi. 8-nji oktýabrda Içeri işler ministrliginiň işgärleri bilen bolan duşuşykda, prezident täze Içeri işler ministri Annagurbanowyň ýolbaşçylygynda ygtyýarlyklaryň bozulmagy we hyýanatçylykly peýdalanmak meselesini ýene bir gezek gozgady, ol hem gysga wagtyň içinde işinden aýryldy.

Ol özgertme meýilnamasyny ýerine ýetirip, ministrligiň işgärleriniň düýp manysyna düşünmeýändigini aýtdy. Gurbanguly Berdimuhammedow polisiýa ýüzlenip: "Jogapkärçilik, başarnyk we takyklyk derejesi ýere uran Içeri işler ministrligine üýtgeşiklik şemallary täsir etmedik ýaly" -diýdi.

Mundan başga-da, baş prokuror Muhammetguly Ogşukow para bermek we jenaýat işleriniň galplaşdyrylmagy ýaly düzgünleriň sanawyny yglan etdi. Onuň sözlerine görä, ministr diňe şeýle düzgün bozmalara göz ýumman, eýsem olara işjeň goşant goşupdyr. Mysal üçin, ýegenlerinden birini jenaýat jogapkärçiliginden azat edipdir.

8-nji oktýabrda Prezident Çarymyrat Amanowy Milli Howpsuzluk ministri wezipesine belledi. Aýry-aýry buýrukda Orazgeldi Amanmyradow Içeri işler ministri wezipesine bellendi. Iki ministr hem şol wagt Nyýazow tarapyndan girizilen adat alty aý synag möhleti üçin tassyklandy. Ondan öň Amanow daşary ýurt raýatlaryny hasaba almak boýunça döwlet gullugynyň başlygynyň orunbasary, Amanmyradow milli harby akademiýa ýolbaşçylyk edýärdi.

Ýurtda giň gerimli işgärleriň arassalanmagynyň ilkinji alamaty Berdimuhammedowyň Aşgabat polisiýa bölüminiň müdirini we birnäçe günden soň demirgazyk Daşoguz welaýatynyň polisiýa bölüminiň müdirini işinden aýyrmagydy.

Maý aýynyň başynda Içeri işler ministrligi Aşgabatda häzirki zaman kompýuterleri bilen enjamlaşdyrylan we 800 kursant taýýarlamaga ukyply häzirki zaman polisiýa akademiýasyny gurmagyň meýilnamalaryny yglan etdi. Oleg Gant bu mesele barada şeýle diýdi: "Ilki bilen polisiýa adamlary goramagy öwretmeli, jezalandyryjy bolmaly däl ... Bu gün olar diktatorlyga hyzmat edýärler."

Mamedow täze polisiýa akademiýasyndan başga-da Milli howpsuzlyk ministrligi we prokuratura ýaly beýleki howpsuzlyk hyzmatlarynda özgertmeleriň zerurdygyny aýtdy. "Bu bolmasa, hukuk goraýjy edaralary özgertmek synanyşyklarynyň hemmesi netijesiz bolar."

Bu ýagdaýda Howpsuzlyk ministrliginiň, Içeri işler ministrliginiň - Aşyrmuhammedowyň saglyk ýagdaýy sebäpli resmi taýdan işinden aýrylandygyny we başga bir işe geçendigi sebäpli ilatyň öňünde beýle tankyt edilmändigini bellemelidiris. KGB-nyň mirasdüşeri hökmünde MNB güýçli beden bolup galýar.

Esasy sorag, Berdimuhammedowy bu ädimleri ätmäge näme itergi berdi we onuň hukuk goraýjy ulgamy özgertmek islegi näderejede hakyky? Düzgün-nyzamly we kanuna hormat goýýan polisiýa güýçlerini döretmäge synanyşýarmy ýa-da munuň aňyrsynda başga sebäpler barmy? Käbir bilermenler howpsuzlyk güýçleriniň we beýleki döwlet edaralarynyň işgärleriniň üýtgemeginiň diňe Berdimuhammedowyň kanunyň berkligini islemek däl-de, öz halky, şol sanda garyndaşlary bilen gurşap almak synanyşygyny görkezýändigini öňe sürýärler.

“Indi özüne wepaly we göwnüne degmejek adamlary belleýär. Nyýazowyň özüne ynanýan adamlary tarapyndan özüne garşy dildüwşüklere garşy göreşmek tejribesinden sapak alandygy düşnüklidir "-diýip, Türkmenistandan bir synçy aýtdy.

Oňa baha bermek kyn. Berdimuhammedowyň maý aýynda bellän we oktýabr aýynda işden aýrylan Içeri işler ministri Annagurbanow bilen maşgala gatnaşyklary bar, ýöne prezidentiň täze içeri işler ministri Amanmyradow bilen maşgala baglanyşygy ýok. Amanmyradowyň ýaşyna garamazdan, Milli howpsuzlyk ministrliginde 12 ýyl gulluk etdi. MNB-iň täze başlygy 1991-nji ýyldan bäri prezident garawulynda işleýän Nyýazowyň "işgäri" agzasy. Iň soňky bellenmezinden ozal wezipesinden boşadylan Rejepowyň ornuna maý aýynda prezident garawulynyň başlygy wezipesine bellenildi.

Berdimuhammedow hakykatdanam howpsuzlyk hyzmatlaryna çynlakaý çemeleşmek islese, howpsuzlyk güýçleriniň garşylygy bilen ýüzbe-ýüz bolar. Aşgabat şäherinden bir polisiýa işgäri şikaýat edýär: “Prezident, hukuk goraýjy edaralara bildirilýän şikaýatlar bilen raýatlaryň Prezident Geňeşine ýüz tutanlarynyň sanyny iki esse köpeldendigi üçin ministrimizi käýedi. Ýöne özi muňa fewral aýynda "Türkmenistanyň prezidentiniň döwründe hukuk goraýjy edaralaryň işine raýatlaryň arzalaryna garamak üçin döwlet topary döretmek barada" karar bermek bilen goşant goşdy. Şeýdip, adamlar gaçdylar. Mundan başga-da, gaçmaga hukugy bolmadyklaram gaçýarlar. Ganhor oglunyň boşadylmagyny isleýän bir kakany tanaýaryn, onuň başgada günäleri bar.”

RADIKAL ÜÝTGEŞMELER GARŞY KÄNBIR SUBUTNAMA ÝOK

IWPR neşiriň üstünde işleýärkä, iň yzygiderli netijä gelmek üçin jemgyýetçilik durmuşynyň ähli ugurlarynda ýeterlik maglumat alyp bilmedi. Alnan maglumatlara esaslanyp, bilim ulgamynda käbir üýtgeşmeleriň alamatlary bar, esasanam dokuzynjy synp okuwçylary täze on ýyllyk meýilnamany tamamlamak üçin goşmaça bir ýyl okamaly bolarlar.

Bu täzelikler, iň bolmanda bilim pudagynda wada berlen özgermeleriň kagyz ýüzünde galmandygyny tassyklaýar.

Pensiýa, peýdanyň derejesiniň pesligine we adamlary garyplykdan çykarmakda kän bir üýtgeşiklik girizmeýändigine garamazdan, wadalar adatça berjaý edilýän başga bir ugur.

Internete we beýleki köpçülikleýin habar beriş serişdelerine girmek ýaly ugurlarda hökümet Berdimuhammedowyň ýurdy daşarky dünýä açmak baradaky beren höwesini we wadalaryny saklamady, emma adamlar häzirki wagtda ýurduň içinde has erkin hereket edip bilýärler.

Hökümet saglygy goraýyşy döwrebaplaşdyrmagy uzak möhletleýin gowulandyrmak ugrunda işleýän hem bolsa, saglygy goraýyş ulgamynda diňe azajyk üýtgeşmeler bolup geçdi.

Berdimuhammedowyň wada bermedik beýleki ýerlerinde haýsydyr bir üýtgeşme, esasanam umumy syýasy we adam hukuklary, şeýle hem metbugat azatlygy ugurlarynda hiç hili öňegidişlik bolmady diýen ýaly. Howpsuzlyk we polisiýa bölümleriniň ýolbaşçylarynda "kanunyň hökmürowanlygyny" döretmek baradaky jümleler bilen birlikde düýpli üýtgeşmeler bolup geçdi, ýöne prezidentiň niýetleriniň dogrudygy ýa-da ýok bolsa, özgerme öňegidişleriň dowam etjekdigi entek belli däl.

Bu, polisiýa garşy şikaýatlary kabul etmek üçin Prezident toparyna-da degişlidir, jemgyýete bolan ynam henizem gowşak.

Syýasy tussaglaryň köpüsini boşatmak baradaky umytlar şu güne çenli puja çykaryldy, bu islenmeýän wezipeli adamlara garşy jeza, esassyz aýyplama, iş kesmek we azatlykdan mahrum etmek aladalaryna sebäp boldy.

Begmedowa: "Öňe gidişligiň gowulaşýandygyna hiç hili ynam ýok; diňe "elektrik çukurynda" duran adamlaryň aýlanşy ýaly duýulýar." Ýeke-täk üýtgeşiklik, Nyýazow öň hemme kişini gözegçilikde saklaýardy we adamlar gorkýardy, indi bu ýumşady, ýitdi, ýöne indi kanun ýok, kanundan gorkmak hem ýok."

Mamedow: "Rejimi liberallaşdyrmak barada aýdanymyzda, onuň nireden başlamalydygyny kesgitlemek aňsat"-diýdi. “Bu, raýatlara halkara şertnamalarynda ýüze çykýan hukuklary we azatlyklary - söz azatlygy, wyždan azatlygy, ýygnanyşmak we demonstrasiýa azatlygy hukugyny ulanmaga pursat berer. Galyberse-de, bularyň hiç biri Türkmenistanda bolup geçmeýär.”

“Türkmenistandaky syýasy çökgünlik Berdimuhammedowyň ozalky rejimiň öz raýatlaryna garşy terror ulanandygyny boýun aljak beýany bilen başlamaly. Bu bolýança, syýasy liberalizasiýa hakda gürleşip bilmeris. Nyýazowyň döwründe terror başlandy we häzirem dowam edýär "-diýdi.

Berdimuhammedowyň bar bolan syýasy gurluşy üýtgetmäge, Merkezi Aziýanyň beýleki döwletlerinde bar bolan Sowet döwrüniň tertiplerine has meňzeş bolmagyndan başga sebäp ýok. Nyýazowyň döwründe öz karýerasy ösüpdi we hut şu güýç bilen üpjün eden ýakyn güýç. Beýlekiler üçin gapy açmak - demokratiýalaşma prosesi ýurduň täze dolandyryjy elitasynyň duýgularyna laýyk gelmeýän ýaly.

Şeýlelik bilen, Berdimuhammedowyň stili we iş usullary Nyýazowyň keşbine käbir biynjalyk meňzeşlikleri döredýär - ýokary derejeli buýruk özgertmeleri, hakyky ýa-da göz öňüne getirilen düzgün bozmalar üçin wezipeli adamlary jezalandyrmak we halkyň goldawyny almak üçin ejiz synanyşyklar.

Şeýle-de bolsa, ýolbaşçylaryň özgertmeler zerurdygyny ykrar edip, käbirleriniň ilatyň durmuşynda görnükli oňyn netijelere getirip biljek tertipli bir manysy bar. Üýtgemegiň zerurlygynyň ykrar edilmegi, Nyýazowyň syýasatlarynyň jemgyýetçilik durmuşynyň käbir ugurlaryna weýran eden käbir taraplaryny üýtgetmek synanyşyklaryndan has ýokary bolup bilmez, bu, Berdimuhammedowa potensial saýlama garşydaşlaryna garşy pozisiýasyny güýçlendirmek bilen bir wagtyň özünde halkyň ynamyny gazanmaga kömek edip biler.

Bu üýtgeşmeleri öňegidişlik hasaplap bolarmy ýa-da Berdimuhammedowyň hakyky niýetleri aýdyň bolýança gynanjy we begenji böljek sorag bolup galar.

Bu hasabat IWPR redaktorlary tarapyndan Bişkekde we Londonda düzüldi. Söhbetdeşlikleriň köpüsini lakam bilen işleýän Türkmenistandan žurnalist Maksat Alekperow alyp bardy. Türkmenistanda sorag edilen adamlaryň atlary howpsuzlyk sebäpli çap edilmeýär.

Maksat Alekperow, IWPR Merkezi Aziýanyň işgärleri we Londonda Jon MakLeod.

IWPR