Ynsan hukuklaryny goraýjy Human Rights Watch guramasy indi 10 ýyl bäri bütin dünýäde adam hukuklarynyň ýagdaýy barada ýyllyk jemleýji hasabat çap edýär. Iň soňky hasabat 75 ýurtdaky ýagdaýy görkezýär. 556 sahypalyk giriş sözünde awtorlar dünýädäki adam hukuklary baradaky häzirki ýagdaýy "erbet" diýip atlandyrýarlar.
Düýbi Nýu-Ýorkda ýerleşýän garaşsyz gurama 1978-nji ýylda Sowet Soýuzynyň ýurtlarynda Helsinki şertnamasynyň ýerine ýetirilmegi üçin Amerikanyň gözegçilik topary hökmünde işe başlady. 1988-nji ýylda dürli milli toparlar birleşip, Human Rights Watch guramasyny döretdiler, sekiz ýyldan soň bolsa jemlenen hasabatlar berip başlady. Iň soňky neşir ABŞ-ny ýiti tankytlaýar; şol bir wagtyň özünde, beýleki ýurtlarda-da, hususan-da Hytaýda we Russiýada adam hukuklary ýagdaýynyň gowulaşmalydygy nygtalýar.
Ynsan hukuklaryny goraýjy Human Rights Watch guramasy, Prezident Buşuň administrasiýasynyň gynamalara we tussag edilmegine rugsat berýän syýasatlarynyň netijesinde Amerikanyň adam hukuklary babatynda abraýynyň peselendigini aýtdy. Hasabatda ABŞ-nyň Kubadaky Guantanamo aýlagyndaky harby türmede 400 töweregi terrorçylykda güman edilýän adamyň bardygy aýdylýar. Ynsan hukuklaryny goraýjylaryň pikiriçe, tussag edilenler gynamalara sezewar edilýär we tussag etmegiň möhletleri kazyýet tarapyndan kesgitlenmeýär. Guantanamo aýlag bazasynyň başlygy tussag edilenleriň hemmesiniň terrorist hasaplanýandygyny we olara kanuny we bellenilen ahlak kadalaryna laýyklykda garalýandygyny aýtdy.
Hasabatyň tanyşdyrylyş dabarasynda Human Rights Watch guramasynyň müdiri Ken Rot dünýä jemgyýetçiliginiň adam hukuklaryny goraýjy hökmünde Amerikanyň Birleşen Ştatlaryna bolan ynamyny ýitirendigini aýtdy: “Amerika gynamalara, ýitirim bolmaga we türmede tussaglaryň tussag edilmegine garşy göreşip bilmez, sebäbi özi şeýle hereketleri amala aşyrýar ".
Hasabatda aýdylmagyna görä adam hukuklary boýunça iň agyr ýagdaý Sudanyň Darfur welaýatynda ýüze çykypdyr we hökümet güýçleri bilen gozgalaňçylaryň arasynda söweş 200 müňden gowrak adamyň ölmegine sebäp bolupdyr; takmynan 2 million adam öýlerini ýitirdi. Human Rights Watch, parahat ilatyň hemişe howp astyndadygyny we garşylygyň Sudanyň çäginden daşarda ýaýramagynyň mümkindigini aýdýar. Bu aralykda, BMG durmuşa geçirilmeýän we ýagdaýa täsir etmeýän kararlar kabul edýär.
Hasabatda Yrakda dowam edýän zorluk ýaly dürli kynçylyklara salgylanýar. Şeýle hem, hökümetleri “zulumy höweslendirýän” Hytaýda we Russiýada adam hukuklary ýagdaýynyň ýaramazlaşýandygy aýdylýar. Pekin, Human Rights Watch guramasynyň Hytaýa garşy tarapdarydygyny aýtdy.
Ken Rot dünýädäki adam hukuklary meselelerini sanap geçip: “Soňky ýylda Demirgazyk Koreýada, Birmada we Türkmenistanda totalitar repressiýalar bolup geçdi ... Wýetnamda, Saud Arabystanynda we Siriýada ýapyk jemgyýetler bolmagyny dowam etdirýär. Russiýa, Müsür we Eýran ýaly ýurtlarda döwlete degişli däl jemgyýetçilik guramalaryna garşy täzeden hüjümler edildi... Hasabat Ýewropa Bileleşigini adam hukuklaryny goramakda öňdebaryjy rol oýnamaga çagyrýar. Şol bir wagtyň özünde, Human Rights Watch,Ýewropa Bileleşigi entek bu ugurda zerur çäreleri görmedi diýip hasaplaýar.
Debra Blok.
VOA News
