Amerikanyň Birleşen Ştatlary anna güni tebigy gaza baý Türkmenistanyň täze ýolbaşçylygy tarapyndan beýan edilen "üýtgeşme islegini" gutlady we muny amala aşyrmaga kömek etmäge taýýardygyny aýtdy.

ABŞ-nyň Döwlet sekretarynyň kömekçisi Riçard Bauçer anna güni Aşgabatda, täze türkmen prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedowyň kasam kabul ediş dabarasyna geldi we onuň bilen demokratiýa we energiýa ýetmezçilikleri barada pikir alyşandygyny aýtdy.

Günbatar 21 ýyllap höküm süren diktator Saparmyrat Nyýazow aradan çykandan soň ýekşenbe güni geçiriljek prezident saýlawlaryny "ne adalatly, ne-de erkin" diýip atlandyrdy, ýöne orta ösüşiň subutnamasy hökmünde kabul etdi.

Bauçer metbugat ýygnagynda "Men umytlarymy şu ýerde goýýaryn" -diýdi.

"Şeýle-de bolsa, biz ... täze ýolbaşçylaryň hakyky üýtgeşme we halkyň durmuşyny gowulaşdyrmak isleginiň bardygyny görkezýän ädimlere garaşýarys" -diýdi.

Halkara adam hukuklary guramasy Human Rights Watch we Crisis Group pikir merkezi halkara jemgyýetçiligini izolirlenen döwlete söwda we kömek hödürlemezden ozal Aşgabatdan adam hukuklarynyň ösüşini talap etmäge çagyrdy.

Bosgunlykdaky türkmen oppozisiýasy Günbatary Aşgabadyň gaz syýasatyna täsir etmegiň deregine “täze diktatorlyga” razy bolmakda aýyplaýar.

Şeýle-de bolsa, ABŞ administrasiýasy talaplaryň diline garşydygyny aýtdy.

Bauçer: "On müň kilometr uzaklykda bolmak we talap etmek bilen köp zat gazanyp bilersiňiz öýdemok" -diýdi.

"Emma hökümet we adamlar sagdyn ugurda, has açyk jemgyýetde işlemek we hereket etmek isleseler, gelmeli we kömegimizi teklip etmeli".

Nyýazow ýurdy daşarky dünýäden üzňeleşdirdi, mekdeplerde we uniwersitetlerde bilimini azaltdy, talyp sanyny 3000-e çenli azaltdy, pensiýany ýatyrdy ýa-da kesdi, welaýat hassahanalaryny ýapdy.

Berdimuhammedow kasam kabul ediş dabarasyndan ikinji gün, ýurduň halky tarapyndan höwes bilen kabul edilen birnäçe liberal saýlaw wadalaryny durmuşa geçirdi. Kararyna görä, orta mekdeplerde bilim on ýyla, uniwersitetlerde - bäş we iki sany täze internet kafesi açyldy.

Ynsan hukuklaryny goraýjylar muny “ýarym çäre” hasapladylar we esasanam syýasy tussaglaryň boşadylmagyny we daşary ýurda gitmegi gadagan edilenleriň “gara sanawynyň” ýatyrylmagyny talap etdiler. Ýewropa Bileleşigi hem muny talap edýär.

Bauçer: "Hereket azatlygynyň ähmiýetini ara alyp maslahatlaşdyk we Gyzyl Haçyň türmelere girmegi barada soraglar berdim" -diýdi.

"Bu, bütin dünýäde adaty bir düzgün we Türkmenistan muňa rugsat berer diýip umyt edýärin ... Bu soraglary orta atdym we bize garaşyp görmeli".

2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşygynda ýapyk suddan soň, Baş prokuraturanyň habaryna görä, prezidentiň awtoulag kerwenine Aşgabadyň merkezinde ýaragdan ot açylandan soň, onlarça adam türmä basyldy.

ÝHHG we ABŞ-nyň Döwlet departamenti gynamalaryň Türkmenistandaky tussaglara garşy ulanylýandygyny mälim etdi. Aşgabat bu aýyplamalary ret etdi, ýöne halkara wekillerine türmelere girmäge ýa-da derňew resminamalaryna rugsat bermedi.

Geçen ýyl Türkmenistan Demirgazyk Koreýa we Mýanma bilen bilelikde köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň iň berk gözegçilik astyna alynýan ýurtlaryň žurnalistleriň hukuklaryny goramak boýunça halkara komitetinde birinji ýeri eýeledi.

Bauçer: "Bu sebitdäki adamlaryň maglumat almaga mynasypdygyna ynanýarys. Biz ähli habar beriş serişdeleriniň we žurnalistleriň işlemegini goldaýarys" -diýdi.

Şeýle hem, Waşingtonyň Eýran we Owganystan bilen serhetleşýän Türkmenistanda harby bazany döretmek üçin rugsat sorap biljekdigi baradaky çaklamalary ret etdi.

ENERGETIKA “TÖTÄNLEÝIN” DEGIP GEÇMEK

Türkmenistan Merkezi Aziýada iň uly tebigy gaz üpjün edijisidir. Gaz eksportynyň iň uly paýy Russiýadan, türkmen gazyny arzan satyn alýan Gazprom turbageçirijilerinden geçýär. Penşenbe güni Aşgabat şertnamalaryň üýtgemezligini Kremle ynandyrdy.

Waşington, Nyýazow aradan çykandan soň Türkmenistan bilen gatnaşyklary gowulaşdyrmak synanyşygyny güýçlendiren Moskwa bilen strategiki taýdan möhüm sebitde täsir üçin göreşýär.

Bilermenleriň pikiriçe, Amerikanyň Birleşen Ştatlary täze ýolbaşçylykda Russiýadan Azerbaýjana, Türkiýe we Ýewropa aýlanyp geçýän Trans-Hazar gaz geçirijisiniň taslamasynyň ýene-de zerur boljakdygyna garaşýar.

Bauçer anna güni Berdymuhammedow bilen geçirilen söhbetdeşligiň energetika "tötänleýin" degip geçendigini aýtdy.

"Bu esasy mesele däldi, jikme-jiklik etmedik" -diýdi, ýöne türkmenleriň gaz eksport ugurlaryny giňeltmegiň tarapdary.

Bauçer: "Peýdalary we gowy bahasy bolmak üçin Türkmenistana energiýa eksportynda birnäçe teklibiň bolmagy mümkin. Eksport ugurlary üçin birnäçe teklip, güýçlenmegi ... halkyň özygtyýarlylygyny we garaşsyzlygyny aňladýar" -diýdi.

Döwlet departamentiniň metbugat sekretary "Bu (energiýa) girdejilerini halka peýdalanmak, bilime we döwlet edaralaryna goldaw bermek üçin ulanmak möhümdir" -diýdi.

Günbatar çeşmelerine görä, Nyýazow Ýewropa banklaryndaky hasaplardaky gaz eksportyndan gelýän girdejiniň esasy bölegine gözegçilik edipdir.

Reýter.