Türkmenistanyň häkimiýetleri Gulgeldi Annaniýazowy boşatmaga borçly
Norwegiýanyň Helsinki komiteti (NHK) Türkmenistanyň häkimiýetlerini 2008-nji ýylyň 7-nji oktýabrynda Aşgabat kazyýeti tarapyndan 11 ýyl azatlykdan mahrum edilen Gulgeldi Annaniýazowy boşatmaga çagyrýar. NHK, 2008-nji ýylyň 24-nji iýunynda tussag edileli bäri hiç hili aragatnaşyk saklamaýan jenap Annaniýazowyň saglygy we howpsuzlygy barada alada edýär.
Annaniýazow 2002-nji ýyldan bäri Norwegiýada ýaşaýan ýerinden bosgun statusyny aldy. Türkmenistana gaýdyp geleninden soň, 2008-nji ýylyň 24-nji iýulynda Aşgabatdaky ene-atasynyň öýünde tussag edildi. Annaniyazowyň kazyýet işi ýapyk gapylaryň aňyrsynda diňlenýän mahaly 2008-nji ýylyň 7-nji oktýabryna çenli tussaglykda saklandy. Kanunyň haýsy maddalaryna höküm edilendigi entek belli däl. Käbir maglumatlara görä, Annaniýazow Türkmenistanda resminamalary bolmazdan serhetden geçenligi üçin tussag edilipdir. Oňa goşmaça aýyplama bildirilen bolsa gerek. Türkmenistanda (öňki Krasnowodsk) iň ýokary howpsuzlyk türmesindedigi barada tassyklanmadyk maglumatlar bar, ýöne bizin maglumatymyza görä ýakyn wagtda Baýramaly türmesine geçirilmelidi.
Annaniýazowyň Norwegiýada bosgun statusy bar bolsa-da, ol henizem Türkmenistanyň raýaty. Güýji bolmaýan resminamasyz Türkmenistana girmek 11 ýyl azatlykdan mahrum etmek jezasy däl.
Türkmenistanda öňki gezek türmede oturan döwründe Annaniýazow inçekesel bilen keselledi. Türkmen türmesindäki zulumly şertleri göz öňünde tutup, NHK Annaniýazowyň saglyk ýagdaýyna çynlakaý alada bildirýär.
Ýokardakylara esaslanyp, NHK:
- Annaniýazowyň derrew boşadylmagyny talap edýär;
- Türkmen häkimiýetlerinden Annaniýazowyň haýsy maddada günäkärlenendigi we tussag edilendigi barada düşündiriş bermegini, şeýle hem kazyýet işine daşarky synçylar üçin açyk halkara kazyýet işleriniň kepillendirmeleriniň çäginde garamagyna rugsat berilmegini soraýar;
- türkmen häkimiýetlerinden Annaniýazowa zerur lukmançylyk kömegini bermegini talap edýär.
Ýewropa Bileleşigi, Amerikanyň Birleşen Ştatlary we Norwegiýanyň häkimiýetleri Annaniýazow meselesini türkmen häkimiýetleri bilen ara alyp maslahatlaşmaly we bu ýagdaýda halkara adam hukuklary kepilliklerini üpjün etmekde Türkmenistanyň jogapkärçiligini nygtamaly.
NHK, şeýle hem Gulgeldiniň gyzy Annaniýazowa Ýazgülüň ýagdaýyndan habarly. Türkmen häkimiýetleri Annaniýazowyň gyzy Ýazgüle erkin daşary ýurda gitmegine rugsat bermeli, hereket azatlygy hukugyna hormat goýmalydyrlar. Hereket azatlygy 1948-nji ýyldaky Adam hukuklary baradaky Jarnamanyň 12-nji maddasynyň 2-nji maddasy bilen kepillendirilýär: "Her bir adamyň, şol bir wagtyň özünde-de öz ýurduny terk etmäge we öz ýurduna dolanmaga hukugy bar." ÝHHG-nyň birnäçe resminamasynda şertnama gatnaşýan döwletleriň “islendik ýurdy, şol sanda öz ýurduny terk edip, öz ýurduna gaýdyp barmak” borçlary nygtalýar (1990 Kopengagen şertnamasy, par 9 (5)).
Ýazgül ýakynda Norwegiýa gitmegi meýilleşdirdi we Norwegiýanyň häkimiýetleri tarapyndan wiza berildi. Şeýle-de bolsa, ýolda 2008-nji ýylyň 29-njy sentýabrynda Aşgabat halkara howa menzilinde saklandy we syýahat gadaganlygy barada habar berildi.
Bu gadaganlyk, türkmen häkimiýetleriniň daşary ýurda gitmegi gadagan edilen adamlaryň “gara sanawlaryny” düzmek meýillerini görkezýär. Hereket azatlygy baradaky halkara ülňüleri bozmakdan başga-da, şeýle sanawlaryň dowamly ulanylmagy Prezident Berdimuhammedowyň Türkmenistanda demokratiýalaşdyrmak baradaky köp wadalaryndan düýpgöter tapawutlanýar.
Maglumat; Gulgeldi Annaniýazow "Aşgabat sekizligi" atly dissidentler toparynyň biridi. 1995-nji ýylyň 12-nji iýulynda Aşgabatda demokratik özgertmeleri goldaýan demonstrasiýa gurandan soň tussag edildi. Türkmen türmesindäki agyr şertler tussaglar üçin erbet netijelere getirdi. 1998-nji ýylda öňki kärdeşlerinden biri Annaniýazowyň saglyk ýagdaýynyň ýaramazlaşandygyny habar berdi. Şol bir iş bilen jenaýata çekilen Çarymyrat Gurow tussaglykda, ähtimal-gynamalardan öldi.
1999-njy ýylyň ýanwar aýynda Annaniýazow prezidentiň amnistiýasy bilen boşadyldy, soňra Gazagystana göçdi, emma Russiýa bilen serhetden geçjek bolanda tussag edildi. Yzygiderli halkara tagallalary netijesinde Gazagystanyň häkimiýetleri ony Türkmenistana ekstradisiýa etmediler. Annaniýazow bosgun statusyny aldy we 2002-nji ýylda Norwegiýada ýaşamak hukugy berildi. 2008-nji ýylyň iýun aýynda Türkmenistana gaýdyp gelýänçä Norwegiýada galdy.
Öz beýanatyna görä, Annaniýazow "watanyna bilim we saglygy goraýyş ulgamlaryny gowulaşdyrmak üçin kömek bermek" üçin Türkmenistana gaýdyp geldi.
Howpsuzlyk güýçleriniň agzalary bolup görünýän üç adam 2008-nji ýylyň 24-nji iýunynda Annaniýazowyň ene-atasynyň öýüne gelip, hiç hili kepillik ýa-da düşündiriş bermezden ony tussag etdiler. Annaniýazowyň maşgalasyna Gulgeldiniň nirede saklanjakdygyny aýtmakdan ýüz öwürdiler.
Bu tussaglyk Ýewropa Bileleşigi bilen Türkmenistanyň arasynda adam hukuklary boýunça gepleşikleriň alnyp barylýan döwründe boldy.
Den norske Helsingforskomite, Tordenskioldsgt 6 b, N-0160 Oslo, Tel: (+47) 22479202, Fax: (+47) 22479201
Norwegiýanyň Helsinki Komiteti.
