Germaniýa Türkmenistanda adam hukuklarynyň berjaý edilmegi bilen baglanyşykly çynlakaý meselelerden habarly, ýöne soňky ýagdaý Germaniýada bosgun statusyny almadyk raýatlaryny bu ýurda ekstradisiýa etmekden ýüz öwürmäge esas däl. Adam hukuklary guramasy Amnesty International (AI) -iň nemes işgäri Rut Ýutner muny Doýçe Welle bilen söhbetdeşlikde aýtdy. “Kadadan çykmalar edilýär, ýöne diňe gysga wagtlyk we diňe ganly söweş bolan ýurtlaryň raýatlary üçin, mysal üçin Yrak. Türkmenistanyň raýatlary üçin beýle kadadan çykma ýok ".
2009-njy ýylda eýýäm türkmen raýatlaryny Germaniýadan kowmak meselesi bardy, Federal Migrasiýa we bosgunlar gullugynyň wekili Enriko Mantai Doýçe Welle bilen geçirilen söhbetdeşlikde boýun aldy. Geçen ýyl Germaniýadan jemi 8000 töweregi adam ekstradisiýa edildi, şolardan türkmen raýatyndan başga-da 14 adam Owganystana, 23 adam Gazagystana, alty adam Gyrgyzystana, ikisi Täjigistan we Özbegistana yzyna iberildi.
Kazyýet bosgunlara ynanmak islemeýär
Amnesty International guramasynyň Germaniýa bölüminiň adam hukuklaryny goraýjy aktiwistleriň pikiriçe, daşary ýurtlunyň bosgun hökmünde ykrar edilendigi ýa-da ýokdugy barada pikir alşylanda nemes kazyýetleriniň ýüzbe-ýüz bolýan esasy meselesi. Germaniýada gaçybatalga gözleýänleriň sözleri köplenç şübhe döredýär. AI işgäri Rut Ýutneriň pikiriçe, sebäpleriň biri bosgunlaryň dürli ýagdaýlar sebäpli yzarlanandyklaryny subut edip bilmezligi. Germaniýanyň ygtyýarly häkimiýetleri bosgunlaryň öz watanyndaky berlen şahadatnamalara gaty şübheli garaýarlar, sebäbi "beýle şahadatnamalar köplenç para berip aňsatlyk bilen alnyp bilner".
Germaniýanyň adalaty, türkmen bosgun Anatoliý Burbanyň rus raýatlygy boýunça meselesinde-de şübhe döretdi. Berlin we Brandenburg ştatlarynyň Ýokary administratiw kazyýeti geçen ýylyň ahyrynda onuň şikaýatyny ret etdi. 2004-nji ýyldan bäri Germaniýanyň Aşgabatdaky konsullygynda Şengen wizasyny alan Burba Ýewropada. Onuň sözlerine görä, bu ýurda gitmeginiň sebäbi türkmen hukuk goraýjy guramalary tarapyndan deslapky tussag astyna alynmagy boldy. Şondan bäri Şwesiýada we Gollandiýada bosgun statusyny almak üçin şowsuz synanyşdy. Ol ýerden Germaniýanyň diplomatik missiýasy tarapyndan berlen pasportynda wizasynyň bardygyny aýdyp, Germaniýa gaýtarylyp berildi.
Bosgun Nyýazowy tankytlandygy üçin ejir çekendigini öňe sürdi
Germaniýadan gaçybatalga soran Anatoliý Burba, 1997-nji ýylda şol wagtky prezident Saparmyrat Nyýazowy tankytlandygy üçin tussag edilenden soň, Türkmenistanda birnäçe gezek zulum edilendigini we gynamalara salgylandy. Burba Aşgabat polisiýa bölüminde geçirilen sorag barada "Polisiýa bölüminde maňa maska dakdylar we howa üpjünçiligimi petiklediler" -diýdi. “Doýçe Welle” bilen geçirilen söhbetdeşlikde soň özüne galp aýyplama bildirilendigini aýtdy. “Sülçi seýfi açdy, seýfden kiçijik paketleri çykardy, men ol ýerde olaryň köpdügini gördüm. Ony stoluň üstünde goýdy we: "Bu, tussag edileňde tapylan geroin. Bu senin tussaglyk bendiň". Burbanyň pikiriçe, Aşgabat düzediş edarasyndan degişli amallar bolmazdan gönüden-göni türmä iberildi, soň bolsa lagere, ol ýerde 1999-njy ýylyň ahyryna çenli galdy.
Germaniýada galmak mümkinçiligi gaty az
Emma Germaniýanyň adalat edaralary bu wakanyň dogrulygyna şübhelenýärler. Kazyýetiň bir nusgasy Doýçe Wellanyň redaksiýasynda: “Türkmenistanda talapçy tarapyndan beýan edilen çäreleriň (ulanyladygyna we) ulanylýandygyna garamazdan, olaryň ulanylandygyna ynanmaga esas ýok; talapçynyň özüne garşy”. Kazyýet Burbanyň gapma-garşylykly sözleriniň "1997-nji ýylda tussag edilendigini we gynamalar wagtynda günäkärdigini boýun alandygyny" inkär etmek üçin esas tapdy. Germaniýanyň häkimiýetleri Anatoliý Burbanyň işine seredende, Germaniýa giriş wizalarynyň (2000-2001-nji ýyllaryň başynda Burba Türkmenistanyň daşyndan syýahat edip, ýurda gaýdyp gelendigine) ünsi çekdi. Bu, talapçynyň asla günäkärlenendigine şübhe döretdi. Mundan ozal Munster şäherindäki kazyýet “talapçynyň hekaýasy gapma-garşy we subut edilmeli deliller düzüldi” diýen netijä geldi.
Subutnama hökmünde Anatoliý Burba kazyýete türmeden boşadylandygy barada şahadatnama berdi. “Bu bar bolan ýeke-täk subutnama. Hiç kim bu kagyzy barlamady "-diýdi. “Doýçe Welle”-niň redaktorlarynyň bu meselede kazyýetiň pikiri ýok.
"Türkmenistandan bolmadyk bolsam ..."
Berlin we Brandenburg ştatlarynyň Ýokary administratiw kazyýeti türkmen türmelerinde “adamkärçiliksiz şertleriň” höküm sürýändigini boýun aldy. Emma, muňa garamazdan, talapçynyň Türkmenistana gaýdyp gelenden soň tussag ediljekdigine ynanmaga hiç hili sebäp görmeýär. Anatoliý Burba bu karara "Türkmenistandan bolmadyk bolsam, muňa razy bolup bilerdim, ýöne öz döwrümde nämeleriň bolup geçýändigini gowy bilýärin we häzirki wagtda nämeleriň boljakdygyny bilýärin" -diýdi.
Ol Russiýa gitmek we ol ýerde gaçybatalga almak mümkinçiligini göz öňünde tutmaýar. Bu aralykda, onuň Germaniýada galmak mümkinçiligi gaty az. Deportasiýa meselesi bilen Berlindäki daşary ýurtlular bölümi meşgullanýar. Berliniň häkimiýetleriniň wekili Kristin Çenet “Doýçe Welle” bilen geçirilen söhbetdeşlikde “kanuny ýagdaý şeýle, Türkmenistan üçin kadadan çykma ýok we munuň manysy: kazyýet daşary ýurtlunyň bosgun hökmünde ykrar edilmegini ret etse ýurtdan çykmaga borçly. Daşary ýurtlular edarasy diňe kazyýetiň kararyna boýun egýär." Federal migrasiýa we bosgunlar gullugyndan Enriko Mantaýyň pikiriçe, şeýle ýagdaýlarda deportasiýa möhletini yza süýşürmek barada karar kabul edilip bilner - iň köp üç aý. Bu ýagdaýda gutarnykly kararyň 7-nji iýunda Berlinde kabul edilmegine garaşylýar.
Mihail Buşuýew.
Doýçe Welle.
