Ýakynda Russiýanyň döwlet teleýaýlymy RTR tanymal rus jurnalisti Arkadiý Mamontowyň "Trafik" filmini görkezdi. Mamontowyň jurnalistiki derňewi köp mukdarda neşe serişdeleriniň Owganystandan Russiýa barýan ýollary barada. Şu günki programmada - filmiň awtory. Arkadiý, neşe serişdeleriniň Owganystandan Russiýa geçmegi üçin anyk kanallary tapyp bildiňizmi?
AM: Merkezi Aziýa respublikalarynda neşe gaçakçylygyna garşy göreşmek üçin ýörite hyzmatlar we gyzyklanýan adamlar bize köp kömek edenligi sebäpli, bilip bildik - ilki bilen Täjigistan, neşelere garşy göreş gullugy. Ýurtlary babatynda bize köp kömek etdiler. Ulaglaryň köpüsiniň Täjigistanyň, Gyrgyzystanyň we Gazagystanyň üsti bilen geçýändigini öwrendik. Emma aýylganç açyş, neşe serişdeleriniň iň gizlin ýolunyň Türkmenistandan geçýändigi boldy. Bu ýurduň Russiýa bilen hiç hili şertnamasy ýoklugy sebäpli, biziň ýurdumyz bilen hyzmatdaşlyk etmek islemeýär.
Geroiniň ep-esli bölegi Türkmenistandan geçýär. Owganystan bilen serhetdäki Guşgy sebitinde saklanýar, bilşimiz ýaly ýok edildi, ilki bilen Türkmenistana, soň bolsa Krasnowodsk arkaly Astrahana neşe gaçakçylygynda hiç hili päsgelçilik ýok. Soň bolsa Russiýanyň üsti bilen ýaýrady. Bu birinji. Ikinji paýlanyş usuly awiasiýa arkaly. Domodedowo howa menziliniň üsti bilen, öz torlary bar: ýük göterijiler, gümrük işgärleri. Soňra Russiýanyň beýleki howa menzillerinden - Nowosibirsk, Samara we ş.m.
Arkadiý, ýakynda türkmenistan.ru ýarym türkmen bolan resmi web sahypasy siziň suratyňyzy we awtory, hususan-da, şol Domodedowodaky rus resmileriniň programmaňyzda beren maglumatlaryňyzy näme üçin düşündirmeýändigini soraýan makalasyny çap etdi?
AM: Şahsy gepleşiklerde işleýän işgärler, görkezmesek-de, portda neşe gaçakçylygynyň kimdigini tassykladylar. Neşe söwdasynyň “kimdigini”, ýaşaýan ýerleriniň atlaryny bize görkezdiler. Bularyň hemmesini Domodedowoda işleýän işgärlere mälim. Ýene bir zat, bu köp pul. Olardan resmi tassyknama almak üçin indi hiç kim gitmez. Howa menzilinde bolup geçýän wakalary ekranda jurnalistlere aýtmak islemeýärler.
Filmiň üstünde işleýän wagtyňyz kömek soramak üçin türkmen işgärlerine ýüz tutduňyzmy? Olaryň reaksiýasy Täjigistanyňkydan tapawutlymydy?
AM: Täjikler işjeň kömek berdiler. Bize ikirjiňlenmän, öz ýurtlaryndan geçýän neşe serişdeleriniň mukdaryny görkezdiler. Gizlin gulluk, neşe serişdelerine garşy göreşe, kemçilikler bar bolsa-da, halka bu göreşi görkezmäge synanyşanda, Günbatar standartlaryna laýyklykda diýen ýaly işleýärler. Türkmenistan barada aýdylanda bolsa, olara gaty seresaplylyk bilen çemeleşdik. Bir gezek ýüz tutduk, olar boýun towladylar. Iki, üç, dört gezek ýüz tutsak, Moskwadaky toparymyz gözegçilik astyndadygyny aýdýaryn. Ýagny, türkmen tarapyndaky neşe mafiýasyna garşy göreşmeli adamlar filmiň çykmagynyň öňüni almak üçin ähli zady etdiler we toparymyzyň bu ýagdaýy derňemeginiň öňüni aldylar.
Muny näme bilen baglanyşdyrýarsyňyz?
AM: Bu ýurduň ýolbaşçylarynyň neşe gaçakçylygy bilen baglanyşyklydygyny görkezýän resminamalarymyz ýok. Döwletiň Russiýa we Ýewropa neşe gaçakçylygy kanalynyň öňüni almak üçin ähli zady etmeýär diýen duýgy we şübhe bar.
Arkadiý, “Türkmenler” mowzugynyň internetde türkmenleriň neşe gaçakçylygy bilen baglanyşykly “NV” materiallaryny tapanyňyzdan soň ýüze çykandygyny aýtdyňyz. Bu bolsa size doly garaşylmadyk zat boldy. Näme üçin Russiýada bu barada beýle az bilinýär?
AM: Türkmenistan hakda ýazýanlary gaty az bilýärdim. Olardan biri, kärdeşim Arkadiý Dubnow. Galan jurnalistler bu sebite goşulmazlygy makul bilýärler, ýa-da olar bilen gyzyklanmaýarlar.
Filmiň ekrana çykmagyna päsgel bermek synanyşyklary boldumy?
AM: Bar. Jikme-jikliklere girmek islämok, ýöne filmdäki eseriň, türkmenleriň neşe ýoly bilen baglanyşykly filmdäki işiniň, diňe türkmen işgärleriniň gaty güýçli basyşy sebäpli bolandygyny aýtmalydyryn, telewizorda diňe bildirişleri görüp, bärde, Russiýada işgärlerimiziň işini togtatmak üçin, güýçli işjeňlik sarp etdiler. Kärdeşlerimizi, söhbetdeşlik geçirmek isleýän adamlarymyzy gorkuzmakdan başlap, biziň ugrumyzdaky her dürli düşündirişler bilen gutarýar.
Rus jurnalist Arkadiý Mamontowyň sözlerini Merkezi Aziýa boýunça rus hünärmeni Arkadiý Dubnow doldurýar:
AD: Türkmen häkimiýetleri azyndan iki gezek "Trafik" filminiň rus ekranyna çykmagyny togtatmaga synanyşdy. Ilkinji gezek fewral aýynyň başynda, Arkadiý Mamontowyň filmi RTR-da yglan edilende, Türkmenbaşyniň reaksiýasy, ýumşak, gaty agyr degdi we Moskwa, Russiýanyň telewideniýesinde, şol sanda Aşgabatdaky rus diplomatlaryny ulanmakda ähli basyşlary ulanmaga synanyşdy. Ol üstünlik gazandy we filmiň çykmagyna iki gün galanda film howa torundan aýryldy. Ikinji gezek film mart aýynyň ahyrynda ekrana taýýarlanylanda, şuňa meňzeş synanyşyklar Russiýanyň diplomatlarynyň Aşgabatda ulanylmagy we tebigy ýagdaýda türkmen diplomatlarynyň üsti bilen edildi. Emma bu gezek film çykdy. Iň gyzykly ýeri, ilkinji gezek gitmäge taýynlananda, Türkmenbaşy garşy çäre görmek kararyna geldi, asimmetrik jogap tapyň. Soň bolsa, içerki halky bilen bilelikde ruslardan nädip ar aljakdygyny ara alyp maslahatlaşdy. Olary ýok etmek ýa-da ýykmak üçin Türkmenistanda rus medeniýetiniň we taryhynyň ýadygärliklerini tekizläp başlady. 1913-nji ýylda Guşgyda gurlan ybadathanany ýada saldylar. Emma ol birnäçe ýyl ozal ýykyldy. Soň bolsa Krasnowodskdan uzak bolmadyk Baýramalydaky rus gonamçylyklaryny ýada saldylar. Emma iň üstünlikli, Aşgabatda Puşkiniň adyny göterýän rus drama teatry baradaky teklip boldy. 10-njy fewralda bolsa ýykyljakdygy habar berildi.
Arkadiý, Döwlet teleýaýlymynda ýaýradylan “Trafik” filmi bolan, türkmen häkimiýetleriniň respublikanyň çäginde Owganystandan Russiýa çenli neşe gaçakçylygynyň öňüni almak üçin iň bolmanda hiç zat etmeýär diýen netijä gelmäge mümkinçilik berýär. Şeýle-de bolsa, Aşgabat resmi nägilelik bildirmedi. Näme pikir edýärsiňiz?
AD: Aşgabat faktlary işjeň inkär edip başlasa, gaty ýakymsyz ýagdaýa düşer, sebäbi şondan soň gar topunyň häsiýetine eýe bolup başlar. Bu mowzukda goşmaça gyzyklanma döreder we bu Aşgabadyň bähbidine däl.
Witaliý Wolkow.
Doýçe Welle.
