Azattyk žurnalistleriniň Gazagystanda alyp barýan işlerine päsgelçilik döredýän bir topar wakalar, dünýädäki häkimiýetleriň maglumata gözegçilik etmek synanyşyklarynda hiç hili çäklendirmesiz hereket etmäge taýýardygyny we hatda iň batyr žurnalistleriň hem howpsuzlygynyň hemişe howp astyndadygyny görkezýär.

“Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosy onlarça ýyl bäri töwekgelçilikli ýurtlary gurşap alýar we işleri hiç haçan aňsat bolmady. Emma hökümetiň gitdigiçe gazaply hereketleri we günäkärler üçin jezasyzlyk žurnalistlerimiziň ýüzbe-ýüz bolýan kynçylyklaryny we töwekgelçiliklerini güýçlendirýär diýip, “Azatlyk” Radiosynyň ýerine ýetiriji prezidenti Deýzi Sindelar 3-nji maýda Bütindünýä metbugat azatlygy gününiň öňüsyrasynda aýtdy. "Men [žurnalistleriň] ajaýyp edermenligini we tutanýerliligini, şeýle hem mätäç tomaşaçylara täzelikleri ýetirmegi dowam etdirmek kararyna alkyş aýdýaryn."

Azattyk habarçysy Sanýa Toýiken, maý aýyndaky protestlerden soň, 9-njy iýunda geçiriljek prezident saýlawlaryny boýkot etmäge çagyrylan we syýasy tussaglaryň boşadylmagyny talap eden onlarça demonstrant barada maglumat soranda, paýtagtyň polisiýasy tarapyndan tussag edildi we sorag edildi. Žurnalist birnäçe sagatlap polisiýa bölüminde saklandy. Sanýa Toýikeniň telefony näbelli adamlar tarapyndan 1-nji maýda geçirilen demonstrasiýa güni elinden alyndy;

1-nji maýda tussag edilenlere näme boldy?

Toýikeniň paýtagtda tussag edilmegi ýylyň başyndan bäri dördünji boldy. Sanýa Toýiken, “Žurnalistikada batyrgaýlyk” kategoriýasynda Halkara Medýa Gaznasy (IWMF) baýragynyň ýeňijisi. Bu baýragy 2017-nji ýylda aldy. Azattyk žurnalisti Žanaozendäki protestleri beýan edende birnäçe gezek ýanalýardy. Şu ýylyň mart aýynda Žanaozen kazyýeti Toýikene polisiýanyň buýrugyna “boýun egmezlik” aýyplamasy bilen 20 aýlyk hasaplaýyş indeksine (50,500 teňňe, takmynan 130 dollar) jerime saldy. Sanýia we onuň aklawçysy kazyýetiň karary bilen ylalaşmadylar we şikaýat etdiler. Şikaýat kazyýeti bu karary goldady.

Maý güni ýörişleri başlamazdan ozal näbelli adamlar Azattyk kameraçysy Ýeržan Amirhanowyň awtoulagyny taladylar, aýnasyny döwdüler we wideoýazgy ýazýan enjamyny aldylar. Ol ogurlygy polisiýa habar berdi, ýöne polisiýa ony polisiýa bölümine äkitdi, barmak yzlaryny alyp, birnäçe sagatlap saklady, şonuň üçin Amirhanow redaksiýa tabşygyna baryp bilmedi.

Başga bir wideo operator Timur Aýtmuhanbetowyň awtoulagy 1-nji maýda irden ýarym boş awtoulag duralgasynda başga bir awtoulag tarapyndan petiklendi. “Boş ýerleriň köpdügine garamazdan, bu awtoulag meniň awtoulagymyň öňünde saklandy we şeýlelik bilen çykyşy petikledi. Aýtmuhanbetow: "Awtoulagymyň gapdalynda goýlan awtoulaglar gitdiler, ýöne men gidip bilmedim"- diýdi.

Şu ýylyň mart aýynda Azattyk habarçylaryna Gazagystanyň paýtagtynda we Almatyda rugsat berilmedik ýygnanyşykda tussag astyna alynmak barada habar berildi. 22-nji martda näbelli ýigitler wideokameranyň obýektiwini ýapdylar, surata düşürilmeginiň öňüni aldy we "oňaýsyz" görkezmezligi talap edip, kameraçy Timur Aýtmuhanbetowy gysdy.

Sahypadaky polisiýa işgärleri journalistsurnalistleriň hünär borçlarynyň ýerine ýetirilmegine päsgelçilik döretmek baradaky haýyşyny äsgermezlik etdiler.

Şol gün polisiýa “Nastoýaşoýe Wremýa”-nyň habarçysy Swetlana Gluşkowany tussag etdi. Oňa "hüjüm etmek" we kämillik ýaşyna ýetmedik gyzy iteklemekde aýyplama bildirildi. 2-nji aprelde paýtagtyň kazyýeti Gluşkowa 10 MRP (25,250 teňňe) jerime salyndy. Ol syýasy maksatly hasaplap we işine päsgel bermek maksady bilen aýyplamalary ret etdi.

Azattykyň beýleki ýurtlardaky habarçylary hasam çäklendirmelere sezewar bolýarlar.

Owganystanda "Azat Ýewropa" / "Azatlyk" radiosynyň ýerli gullugy geçen ýyl Kabulda öz janyna kast eden hüjümçüniň hüjüminde üç žurnalisti ýitirdi. Habarçylar adaty bir zada öwrülen ýurtda işlerini dowam etdirýärler. Talyban bilen güýç paýlaşmak şertnamasynyň bozulmagy sebäpli gowşak metbugat plýuralizmi howp astyndadyr.

Goňşy Pakistanda “Azat Ýewropa” radiosy / Azatlyk radiosynyň Yslamabat býurosy ýapyklygyna galýar. On bäş aý ozal ýurduň aňtaw gullugy býurosy ýaýlym gepleşiklerini "Pakistanyň bähbitlerine garşy" günäkärledi. Puştun ýaýlymy täzeden guraldy we Owganystan serhedindäki taýpa sebitlerinde diňleýjilerine ekstremist propagandasyna maglumat goşmaçasy bilen üpjün etmegini dowam etdirýär.

Ukrainanyň “Azatlyk” radiosy, prezident saýlawlaryny beýan etmek üçin millionlarça pikir aldy, ýöne Ukrainadaky derňew žurnalistleri resmileriň we baýlaryň basyşy bilen ýüzbe-ýüz bolýar. Russiýanyň basyp alan Krym şäheriniň ýolbaşçylary "Azatlyk" radiosynyň habarçylaryny dymdyrmak üçin çäre görýärler. "Azatlyk" radiosynyň blogçysy we adatdan daşary habarçysy gündogar Ukrainada iki ýyldan gowrak wagt bäri tussaglykda. Iň soňky maglumata görä, özüni Donetsk halk respublikasy diýip yglan eden rus tarapdary separatistler saklaýar.

Russiýada 2014-nji ýyldan bäri Pskowda "Azatlyk" radiosynyň erkin habarçysy bolup işleýän Swetlana Prokopýewa garşy jenaýat işi açyldy. Žurnalist geçen ýylyň noýabr aýynda Pskowdaky “Eho Moskwy” radiostansiýasynda eden teswirleri sebäpli terrorçylygy aç-açan aklamakda güman edilýär. Prokopýewa, Arhangelskdäki FSB binasynda bolup geçen terrorçylykly hüjümiň sebäpleri barada öz pikirini aýtdy. Ol sebitdäki FSB ofisine edilen hüjümde ölen 17 ýaşly ýigidiň hereketleriniň, syýasy rejimiň repressiw hereketleri we rus ýaşlarynyň arasynda giňden ýaýran "umytsyzlyk" duýgusy sebäpli bolup biljekdigini öňe sürdi. Prokopýewanyň işi, "Kremliň syýasy tussaglary: Düşünjäni dymdyrmak arkaly syýasy gün tertibini öňe sürmek" atly täze hasabatyň netijelerini tassyklaýar, bu bolsa tankytçylary gorkuzmak we söz azatlygyny çäklendirmek üçin Russiýanyň "barha artýan kanunlar toparyny" ulanýandygyny görkezýär.

Russiýanyň ýaňy-ýakynda kabul eden "özygtyýarly internet" kanuny adam hukuklaryny goraýjylaryň arasynda bu resminamanyň internete senzura üçin goşmaça ygtyýarlyk berjekdigine ynanýanlaryň arasynda alada döretdi.

Türkmenistanda žurnalistler berk çäklendirmelere sezewar bolýarlar (Azattykyň Türkmen gullugy 1953-nji ýyldan bäri işleýär). “Serhetsiz habarçylar” halkara guramasy tarapyndan düzülen Bütindünýä metbugat azatlygy indeksinde ýurt soňky ýerde durýar. BMG 2018-nji ýylda 2006-njy ýylda “Azatlyk” Radiosynyň goşantçysy Ogulsapar Myradowyň tussaglygynda türkmen hökümetini günäkärledi.

“Azatlyk” Radiosynyň ýerine ýetiriji prezidenti Deýzi Sindelar: "Işleýän ýerlerimiziň köpüsinde žurnalistlerimiz garaşsyz metbugatyň esasy roluny we hukuklaryny goramak üçin göreşýärler" -diýdi.

Bütindünýä metbugat azatlygy güni 1994-nji ýyldan bäri her ýyl 3-nji maýda bellenilip geçilýär. BMG Baş Assambleýasy tarapyndan 1993-nji ýylyň dekabrynda yglan edildi.

Erkin Ýewropa / Radio Azatlyk, ABŞ-nyň Kongresiniň dürli platformalarda (internet, radio, telewideniýe, wideo) maglumat paýlaýan grantlary bilen maliýeleşdirilýän girdeji gazanmaýan media korporasiýasy. Amerikan işgärlerine redaksiýa syýasatyna goşulmak gadagan. “Azatlyk” Radiosy öz wezipesini, metbugat azatlygynyň hökümetler tarapyndan çäklendirilen ýa-da jemgyýetçilik durmuşynda henizem adaty bolmadyk ýurtlarda tomaşaçylara ýetmek arkaly demokratik gymmatlyklary we institutlary öňe sürmek diýip hasaplaýar.

www.rus.azattyq.org