Dünýäniň etniki türkmenleriniň indiki gurultaýy Aşgabatda geçirilýär, oňa diňe Prezident Saparmyrat Nyýazowa wepalylygy esasynda saýlanan myhmanlar gatnaşýar. Synçylaryň pikiriçe, ýurtda bar bolan diktatorlyk daşary ýurtly türkmenleriň köpüsiniň foruma gatnaşmagyna päsgelçilik bolup durýar.

Forum, daşary ýurtly türkmen diasporalaryny birleşdirýän, Dünýä türkmenleriniň ynsanperwer birleşiginiň 15 ýyllygyna bagyşlanýar, Nyýazow 1991-nji ýyldan bäri hemişelik başlyklygyny ýerine ýetirýär.

Bu çäre myhmanlary “Türkmenistanyň garaşsyzlyk ýyllarynda görlüp-eşidilmedik üstünlikleri” bilen tanyşdyrmak üçin niýetlenendir. Ýubileý çäreleri şu ýylyň maý aýynda geçirilmelidi, ýöne Nyýazowyň howpsuzlyk güýçlerinde arassalamak işleri geçirendigi sebäpli soňa goýulmaly boldy.

NBCA syýasy synçylarynyň pikiriçe, Bütindünýä türkmen gurultaýy, esasan hem, Türkmenbaşydaky dürli ajaýyp taslamalara pul goýmagy makul bilýän baý işewür adamlary, “Türkmenbaşynyň” paýdarlary diýlip atlandyrylýan baý adamlary birleşdirer.

Merkezi Aziýa hünärmeni Muhammet Tahyr: "Gurultaý myhmanlarynyň maliýe ýagdaýy, bu konferensiýa gatnaşmak üçin daşary ýurtlardaky türkmen ilçihanasynyň resmi wekili tarapyndan saýlanmagynyň esasy sebäbi" -diýdi.

Türkmenistanyň resmi çeşmelerine görä häzirki wagtda dünýäde 22 milliondan gowrak etniki türkmen ýaşaýar, garaşsyz çeşmeler bu görkezijiniň bary-ýogy 7 million töweregi bolandygyny çaklaýarlar. Daşary ýurtlarda ýaşaýan etniki türkmenleriň iň köp sany Eýranda we Owganystanda.

Birnäçe ýyl mundan ozal bu çäreleriň birine gatnaşmagy başaran türkmen diasporasynyň wekilleri Türkmenistanyň gizlin gullugynyň wekilleriniň ýurt boýunça hereketlerini çäklendirýändiklerini we watandaşlary bilen aragatnaşyk saklamaga mümkinçilik bermändiklerini aýdýarlar. Häzirki wagtda daşary ýurtda ýaşaýan Türkmenistandan bir hukuk goraýjy aktiwist NBCA-a "Bizi teatrda goşmaçalar hökmünde çagyrylýandyklaryna göz ýetirdik" -diýdi.

Ýurtdan gaçan Türkmenistanyň raýatlary üçin şeýle foruma gatnaşmak aýratyn töwekgelçilikli bolup biler. Beýleki ýurtlarda bolanda, türkmen emigrantlary öz atlaryny aýtmazlygy ýa-da ýurtdan çykmagynyň sebäplerini ara alyp maslahatlaşmagy makul bilýärler.

Synçylar şeýle gorkularyň hakykatdanam dogrydygyna ynanýarlar, sebäbi ýakynda Nyýazow ministrler kabinetiniň mejlisleriniň birinde howpsuzlyk güýçlerine beýleki ýurtlarda “Türkmenistanyň duşmanlary” bilen söweşmäge rugsat berdi. Şeýle “duşmanlary” türkmen diasporasynyň arasynda aňsat tapyp bolýar.

Uzak ýyl sürgünde ýaşaýan türkmenleriň biri: "Belki, foruma çagyryş bu göreş usullarynyň biridir" -diýdi.

Gyrgyzystandaky türkmen diasporasynyň bir wekili adynyň aýdylmazlygy şerti bilen NBCA-a öz watandaşlaryny görmek isleýändigini, ýöne howpsuzlyk sebäpli Aşgabatdaky foruma gitmejekdigini aýtdy.

"Bu göni türmä barýan ýol" – diýip ol aýtdy.

(NBCA sebitdäki dürli syýasy teswirçilerden teswir we derňew berýär.) IWPR