Türkmenistan, 1988-nji ýylda BMG-nyň neşe konwensiýasyna gol çeken ýurtlaryň biridir. ABŞ-nyň Döwlet departamenti tarapyndan 2005-nji ýylyň mart aýynda neşir edilen Halkara neşe serişdelerine gözegçilik strategiýasy hasabatyna (DMSBN) görä, barha köpelýän subutnamalar bu ýurtda neşekeşligiň yzygiderli artýandygyny görkezýär ...
Türkmen Helsinki gaznasynyň gözegçiligi aşakdaky suraty ýüze çykardy. THF agzalary tarapyndan geçirilen gözlegiň netijesine görä, paýtagtyň Azatlyk etrabynyň bir bölegi bolan Hitrowka diýlip atlandyrylýan Aşgabat şäheriniň bir kiçi ýaşaýyş meýdanynda takmynan 600 neşekeş bar. Olaryň käbiri: Graždanskaýa, 9 Aşgabat komissary, Uspenskaýa, Kukaýewa, Şor, Smolenskaýa, Tulskaýa köçelerinde ýaşaýar. Beýleki birileri - Sewastopol, Mir, Krasnoýarsk, Swerdlowsk, Çelýabinsk, Habarowsk, Pokrowskiý, Saýatskaýa, Farabskaýa, Tahirow, Keýmir-kör, Winogradnaýa (köçeleriň atlary öňküsi). Ýerli ýaşaýjylaryň pikiriçe, soňky bir ýylda Prokofiýew, Glinka, Çaýkowskiý, Mendeleýew, Kuýbyşew, Perow köçelerinde ýaşaýan neşekeşleriň sany ep-esli artdy.
Ilat sowet döwründen bäri bu senet bilen meşgullanýan erkekler we aýallar tarapyndan dürli görnüşli neşe serişdeleri bilen üpjün edilýär. Olara yzygiderli köpelýän işsizler we çagalar kömek edýär. THF Azatlyk sebitindäki neşekeşler, neşe söwdagärleri we hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri barada gysga wagtyň içinde ýygnan jikme-jik maglumatlary aldy. Etiki sebäplere görä, ony neşir etmek mümkin däldir. (Ynsan hukuklaryny goraýjylar press-reliziň goşundysyny goşmaça okap bilerler).
Habarlara görä, Aşgabatda hatda gije gapyny kakyp we penjireden pul uzatsaň, size derrew bir paket neşe satýan jaýlar hem bar. Satyş we satyn alyş shemasy alyjy ýa-da satyjy biri-birini görüp bilmejek derejede düzüldi.
Türkmenistanyň Saglygy goraýyş ministrligi hasaba alnan neşekeşleriň sanynyň tükeniksiz azalmagy barada uly umyt bilen (adat bolşy ýaly) hasabat berýär. Aslynda, neşekeşler birnäçe sebäplere görä ökde lukmançylyk kömegini almak mümkinçiliginden mahrumdyrlar. Birinjiden, türkmen hökümeti diňe neşe serişdelerine garşy göreşmäge gönükdirilen mejbury hukuk goraýjy edaralaryň iň möhümdigini yglan edýär, ýöne aslynda düýpli ädim ätmeýär. Şonuň üçin hünärmenleri taýýarlamak, hassahanalary gurmak we ýörite gymmat bahaly dermanlary satyn almak üçin ýeterlik serişde ýok. Käbir maglumatlara görä, näsaga ep-esli azalýan görnüşde ýetýän neşekeşi bejermek üçin günde bary-ýogy 7 dollar bölünip berilýär.
Ikinjiden, Daşoguz welaýatynyň Ýylanly şäherinde ýerleşýän, neşe bölümleri bolan ýeke-täk psiho-newrologiki dispanser lukmançylyk edarasyna däl-de, türmä meňzeýär. “Gülläp ösýän ýurdumyzda psihologiki taýdan kemis adamlar ýok (neşekeşler hem olara goşuldy)” diýen pikiri aç-açan beýan edip, geçen ýyl ýurduň ilkinji adamy psiho-newrologiki dispanserini paýtagtdan daşlaşdyrmagy buýurdy.
Hasabatda (DMSBN) üçünji sebäp nygtalýar: "Türkmenistan bikanun söwdagärleriň goňşy ýurtlardan neşe serişdelerini bikanun getirmek üçin esasy tranzit ýollaryndan we koridorlaryndan biri bolup galýar." "Associated Press" habar gullugynyň habaryna görä geçen ýyl Türkmenistanda 266 kg geroin we tirýek konfiskasiýa edildi. Bu ýyl eýýäm bu görkeziji 665 kg çenli ýokarlandy. Türkmen ýolbaşçylary neşe serişdelerine garşy göreşmäge taýýardygyny aç-açan yglan edýär we geçen ýyl ýurduň ýolbaşçylary serhet gözegçiligini güýçlendirmek üçin býudjetini 10 million dollara çenli artdyrdy. Muňa garamazdan, hukuk goraýjy edaralaryň degişli enjamlar, çeşmeler bilen enjamlaşdyrylan derejesi, käbir sebäplere görä, köp islenýär.
Dördünjiden, türkmen hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleriniň pes aýlygy, umumy ygtyýarlyklary bilen korrupsiýanyň ýüze çykýan şertleriniň döremegine goşant goşýar ... THF-nyň iýun aýyndaky metbugat beýanatynda çap edilen mysal. Neşe gaçakçylygyny ýapmak üçin ýokary wezipeli işgärler tarapyndan wezipeden hyýanatçylykly peýdalanmagyň hakyky mysalyna şu güne çenli hiç hili jeza berilmedi.
Uruş we Parahatçylyk institutynyň habaryna görä, diňe Aşgabatda 20 000 töweregi adam neşe söwdasyna gatnaşýar. Ilat täze gelenleriň we neşe serişdelerini kiçi göwrümli daşamak bilen meşgullanýanlaryň tussag edilýändigine ynanýar. Resmileriň ozal para berendigi barada köp ynandyryjy habarlar bar. Tutulan satyjylaryň ýarysyna golaýy aýallar. Mundan başga-da, neşe gaçakçylygy arkaly gazanç etmäge mejbur bolan aýallar köplenç plastik paketleri neşe serişdeleri bilen ýuwudýarlar. Paketleriň ýarylmagy sebäpli ölümler bar. Şeýle ýagdaýlar telewizorda birnäçe gezek aýdylýar we görkezilýärdi.
Ýokardaky maglumatlar neşe gaçakçylygyna garşy göreşdäki çuňňur krizis we türkmen häkimiýetleriniň bu meseläni çözmek islemezligi barada aýdýar we THF synçylary tarapyndan geçirilen seljerme türkmen resmileriniň aýdýan optimizmini döretmeýär.
Resmi (gaty pes baha berilýän) statistikalara görä, ýurduň takmynan 9-10-njy ýaşaýjysy neşe serişdesini ulanýar. THF özbaşdak neşekeşlige garşy göreşmäge synanyşýan we bu söweşe garşy göreşmek islegi ýa-da mümkinçiligi bolmadyk ýüzlerçe adamy tanaýar. Bu adamlar sagalmak üçin yhlas bilen synanyşdylar, ýöne türkmenleriň saglygy goraýyş ulgamy häzirki wagtda neşekeşlere ýokary derejeli giňişleýin kömek bermäge taýyn däl.
Adatça dermanlyk maksatly ulanylýan tirýek oba ýerlerinde ýagdaýy gaty biynjalyk edýär. Indi baý oba maşgalalarynda myhmanlara seretmek adaty zat. Toýlarda, ýubileýlerde, doglan günlerde myhmanlar üçin aýratyn otag bölünip berilýär, bu ýerde erkekler arassa tirýek çekýärler. Şeýle-de bolsa, soňky ýyllarda türkmen ýaşlary geroiniň arzan görnüşine endik etdiler. Ýene bir täze tendensiýa gyzlar, neşekeş aýallar. Neşe gaçakçylary olary dürli ýollar bilen çekýärler. Ilki bilen, umytsyzlykdan wagtlaýyn unutmak üçin saňa seredýärler. Soň bolsa ýuwaş-ýuwaşdan öwrenişýärler, satyn almagy teklip edýärler we ahyrynda dostuny, tanyşlaryny özüne çekmegi talap edýärler. Oba ýerlerinde neşekeşlik çalt depginde ösýär.
Çilim çekýärler, ys alýarlar, işsizlere-de, işleýänlere-de sanjym edýärler. Döwlet, sürüji: “Kärdeşim Kakageldy neşäni synap görmegimi maslahat berdi. Meni alyp gitdiler we işimi taşladym. Ene-atam meni bundan aýyrjak boldular, meni bir otaga saldylar, meni öýden çykarmadylar, bejerdiler. Hiç zat kömek etmedi". Şeker, talyp: “Toparymyzda birnäçe ýigit hemişe özlerini nädogry alyp barýarlar: hiç zat bilen gyzyklanmaýarlar, nähilidir bir päsgelçilik döredýärler, okuw gününiň aňyrsynda uklap bilýärler. Kurator munuň neşe serişdeleriniň täsiri bolandygyny aýtdy."
Obada bu ýa-da beýleki maşgalada “Ol zynjyrda” diýýänleri geň däl. Ýagny, ene-atalar çagasyny neşe serişdelerinden aýyrmak üçin hiç hili ýol tapman, zynjyrlap ýa-da arkadaky otagda uzak wagtlap elini baglap goýýarlar.. Şeýle umytsyzlykdan we hökümetden kömegiň ýoklugyndan dörän türkmen obasynyň ýaşaýjylarynyň kynçylyklary.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
