Bir hepde öň Aşgabat şäheriniň Çandybil etrabynyň işgärleri Gaža etrabyny aýlanyp: “(Bekrewe obasynda) ýaşaýjylara öý kitaplarynyň, pasportlarynyň, salgy býurosynyň şahadatnamalarynyň asyl nusgalaryny, obanyň ýaşulysyndan bolsa ýaşaýjylaryň sany barada maglumaty” häkimlige getirmeklerini aýtdy. Sebitiň ýaşaýjylaryna jaýlaryň ýykylmagy barada duýduryş berildi. “Hususy jaýlar näme maksat bilen ýykylýar?” diýen soraga häkimlikleriň wekilleri: “Bu ýerde ýaşyl meýdança we suw çüwdürimleri bolar” diýip jogap berdiler.
Ýykymlar, Možaýskaýa köçesiniň Williams geçelgesiniň burçundan başlandy. Taslama, Aşgabadyň ýüzlerçe ýaşaýjysyna gönüden-göni täsir etjek bu sebitdäki onlarça jaýyň ýykylmagyny göz öňünde tutýar. Şu güne çenli 8 sany hususy jaý ýykyldy. Köp sanly şahadatnama ýygnamagy başaranlary Gyzyl Haç keselhanasynyň ýanyndaky “çadyr öýi” diýlip atlandyrylýan ýerlere ýerleşdirildi. Bu bina derinewmatologiýa hassahanasynyň goşmaça binasy hökmünde taslamalaşdyrylandyr. Bu gurulmadyk bina 7 ýyllap gurlup gutarylmady. Taslama laýyklykda, bir otagda 4 krowat, uzyn koridor we tutuş gat üçin umumy hajathana göz öňünde tutulan.
Bu günler binanyň entek ulanylmaga kabul edilmändigine garamazdan, bu ýerde ýaşaýjylar ýaşaýar. Häkimlik diňe zerur resminamalary we şahadatnamalary beren ýaşaýjylary ýerleşmage rugsat berdi. Her maşgala, çagalaryň we ulularyň sanyna garamazdan, diňe iki otagly otag bilen üpjün edilýär. Ýaşaýyş jaýy, nahar bişirmek, sanitariýa we arassaçylyk, peýdaly we beýleki talaplar GOST-a laýyk gelmeýär.
Şeýle hem Berzeňgi obasynda - Türkmenbaşy şaýolunyň ugrunda we Ata Türk köçesiniň iki gapdalynda jaýlar ýykylýar. Adamlar nägileligini bildirýärler we häkimlik tarapyndan berlen jaýy Staliniň jemgyýetçilik öýleri bilen deňeşdirýärler. Amangül-daýza: “Jaýlaryň ýykylmagy güýçli depginde dowam edýär: Berzengi obasy tas diýen ýaly ýok boldy, käbir adamlara ýykylan jaýyň ýerine Çoganly obasynda ýer bölekleri berilýär. Şol bir wagtyň özünde, adamlaryň täzeden jaý gurmalydygy hiç kim gyzyklandyranok. Käbirleri "çadyr jaýyna" ýerleşýär, ýöne onda nädip ýaşamaly? Ekwiwalent jaý ýa-da öwezini dolmak meselesi ýok.”
Aşgabat şäher häkimligi, Berzeňgi etrabynyň ýokarsynda ýerleşýän Perwomaýskiý obasyndaky öýleriniň ýykylmagyny hem göz öňünde tutýar. Gadymy döwürlerden bäri bu sebitiň ýaşaýjylary maldarçylyk, mal bakmak we öýde öndürilen süýt önümlerini satmak bilen meşgullanýarlar. Iki ýyl mundan ozal aýlaw guruldy. Indi Perwomaýskiniň ýaşaýjylaryna hem ýaşaýjylaryň sany barada şahadatnama ýygnamagyň zerurdygyny mälim etdiler. Käbir ýaşaýjylar, ýaşaýan abraýly sebitiniň häkimiýetler tarapyndan türk telekeçilerine satylandygyna ynanýarlar.
Iki hepdeden gowrak wagt bäri paýtagtyň başga bir etrabynda hususy jaýlary ýerasty suwlar basdy. Bagirskaýa, Sokolowskaýa, Buhara, Daýhanskaýa, Džerzinskaýa köçelerinde ýerzeminler suw bilen doldurylýar, otaglara suw girýär. Muhammet gürrüň berýär: “Men öýden bir sagatlyk çykdym. Men gaýdyp gelemde - otaglara topuga çenli çuňlukda suw geldi, halylar ýüzýär we ähli otaglarda-da şeýle. Ýagdaý dramatik bolmak howpy abanýar: yssy howanyň, çyglylygyň we ýakymsyz ysyň bardygyna garamazdan, çybynlar ýaşaýjylary ýeňdi, jaýlaryň howlularynda gurbagalar we mör-möjekler köp.
Gaža sebitinde hem ýerasty suwlar çykýar. Häkimiýetleriň abatlamak üçin 90-njy ýyllarda gurlan lagym turbalaryny ýapandygy çak edilýär. Beýleki çaklamalara görä, ýakyn wagtda bu ýer doly ýykylar, şonuň üçin turbalary abatlamagyň zerurlygy ýok. Habarlara görä, häkimlik şäheri ýerasty suwlaryň ýüze çykmagynyň sebäplerini ýaşaýjylara düşündirmek hakda pikirem etmedi.
Adamlar näme üçin energiýa çeşmelerini satmakdan uly girdeji gazanan döwletiň bir kiçi sebitde lagym ulgamyny abatlamak üçin serişde tapyp bilmeýändigine düşünip bilmeýärler? Ýene bir ýiti sorag, näme üçin häkimiýetler indi birnäçe ýyl bäri ýykylan jaýlaryň müňlerçe ýaşaýjysyna deň jaý ýa-da kompensasiýa berip bilmeýärler?
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
