Ynsan hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy 2005-nji ýylda bagyşlanan käbir türkmen raýatlaryna gözleg geçirdi. Munuň üçin öňünden sowalnama taýýarlandy / goşunda serediň /. Bu gözlegiň maksady, tussag edilenleriň we tussaglaryň hukuk kömegini almak, hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri tarapyndan tussag edilenlere, günäkärlenýänlere we tussaglara garşy fiziki güýç ulanmak mümkinçiligini tapmakdy.
Bu soraga THF-nyň agzalary we aktiwistleri, bagyşlananlaryň garyndaşlary, birnäçe hukuk goraýjy işgärler we bagyşlananlar gatnaşdy. Umuman alanyňda, azatlykdan mahrum edilen dürli ýerlerden günäsi geçilýän 47 adam sowalnama jogap berdi / Söhbetdeş bolanlaryň sanawy we erkinlikden mahrum edilen ýerler tekstiň doly görnüşi adam hukuklary aktiwistlerine berilýär /.
Sorag edilenleriň ýaş kategoriýasy 1937-nji ýyldan 1987-nji ýyla çenli. Iň ulusy, 68 ýaşynda W. G. 1997-nji ýylda iş kesildi. Iň körpesi 17 ýaşly T.M. 2004-nji ýylda iş kesildi.
Söhbetdeşlik geçirilen 47 adamyň 27-si 2005-nji ýylda tussag edildi. Esasan bular ogurlykda günäkärlenen adamlar - 18 adam; neşekeşlik we neşe maddalarynyň paýlanyşy -15 adam.
Aşakdaky hakykat häsiýetlidir: agyr jenaýatlara garamazdan, birnäçe aýdan soň uzak möhletli, 10 ýyla çenli azatlykdan mahrum edilen adamlar boşadyldy. Olaryň arasynda A.M. / 326-njy madda, 3-nji bent /; T. A. / 231-nji madda, 2-nji bent /; T.M. / 231-nji madda, 2-nji bent, 107-nji madda, 2-nji bent /; N. A. / 326-njy madda 3-nji bent, 125-nji madda, 63-nji madda 2-nji bent /. Gözegçiliklerimiz, tussaglaryň garyndaşlaryndan degişli para alan hukuk goraýjy edaralaryň işgärleriniň kömegi bilen erkinlige çykyp bilendiklerini görkezdi. Paranyň mukdary 2000-den 5000 ABŞ dollaryna çenli.
Soňky ýyllaryň tendensiýalarynyň biri bolan Türkmenistanyň ýaşaýjylary eklenç tapman, bilkastlaýyn neşe ogurlygyna we paýlanyşyna gidýärler. Şol bir wagtyň özünde köplenç maşgalalaryň hemmesi bikanun işler bilen meşgullandy. / Ozal türkmen türmelerinde tussaglaryň arasynda garyndaşlaryny - bir maşgalanyň agzalaryny köplenç görüp boljakdygyny habar berdik. Şeýlelik bilen, N-maşgalasyndan üçüsine bir wagtyň özünde höküm çykaryldy, ikisi C-maşgalasyndan, üçüsi T-maşgalasyndan.
Bagyşlanan her bir adam, ýaşaýan ýerinde polisiýa hasaba alynmalydyr. Mysal üçin, Kaka etrap polisiýa bölüminde 2005-nji ýylda bagyşlanan 132 adam hasaba alyndy.
Olaryň hersine polisiýa işgäri bellenilýär. Şeýlelik bilen, 2005-nji ýylda günäsi geçilýän 5 raýat ýokarda ady agzalan polisiýa bölüminiň işgäri Amanow Atanyň uçastogyna bellendi: Babaýew Rüstem, Baratow Hudaýberdi, Berdiew Döwletgeldi, Kulyýew Arslan, Ýagmyrow Parahat. Mundan başga-da, beýleki işgärler ýaly Amanowowyň uçastogyna hem geçen ýyl günäsi geçilenler hem bellendi. Hatda polisiýa bölüminiň sürüjisi hem “hossarlyk” işine gatnaşýar: bagyşlanan Atanazarow Döwletýar üpjünçilik bölüminiň sürüjisi Orazmyradow Merdana bellendi. Iş ýüzünde polisiýa raýatlardan pul talap etmek üçin “hossarlyk” ulanýar. Talaňçylygyň köp sebäbi bar: bagyşlanan adamyň ýaşamak üçin ygtyýarnamasynyň ýoklugy, köne pasporty, işsizligi, resminamanyň ýitmegi, iň bolmanda polisiýa wirtual “ýokardan buýruk” geldi diýip biler.
Geň ýeri, bagyşlanan 132 adamyň diňe ikisi “Öň bagyşlananlaryň iş üpjünçiligi bölümine” bellendi. Olar Döwletowa Baýramjemal we Halowow Halow. “Häkimiýetler size iş tapmaga kömek edýärmi?” diýen soraga jogap berenleriň hemmesi “ýok” diýip jogap berdiler.
Aşakda hukuk kömegini almak mümkinçiligi, hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri tarapyndan tussag edilenlere, günäkärlenýänlere we tussaglara garşy fiziki güýç ulanmak baradaky soraglara bagyşlanan 47 adamyň jogaby berilýär.
2005-nji ýylda bagyşlananlar üçin sowalnama.
1. Kazyýetden öňki kazyýet işinden haçan aklawçyňyz bardy? a) asla ýokdy - 17 b) Ilkibaşdan bardy - 3 c) Eger bar bolsa, ýöne ilkibaşdan däl - 16 d) Bilmeýäris / ýadyma düşenok / jogap ýok – 11.
* Söhbetdeşler aklawçy tutmak üçin serişdäniň ýoklugyny görkezdiler. Sorag edilenleriň pikiriçe, döwlet tarapyndan hödürlenýän aklawçylar resmi taýdan gatnaşýarlar we tussag edilenlere kömek etmek islemeýärler. Söhbetdeşlige gatnaşan üç adam, häkimiýetlerden aklawçy bermegini haýyş etseler-de, kazyýet zalynda aklawçy görmändiklerini aýtdy.
3. Kazyýetden öň tussag edildimi? a) Ýok –1 b) Hawa, biraz wagtlap - 37 c) Bilemok / ýadymdan çykdy/ jogap ýok -9.
4. Tutulan wagtyňyz size garşy fiziki güýç ulanyldymy? a) Hawa * - 6 b) Ýok - 5 c) tussag edilmedim - 2 d) bilemok / ýadyma düşenok / jogap ýok-34 * Jogaplara görä, has jikme-jik düşündiriň tussag edilende, polisiýa esasan kellesine urýar, tussag edilen adamy itekleýär we biabraý sözler bilen kemsidýär.
5. Polisiýa äkidilenden soň size garşy fiziki güýç ulanyldymy? a) Hawa * - 13 b) Ýok - 3 c) Polisiýa bölüminde däldi - 10 d) bilemok / ýadyma düşenok / jogap ýok - 21 * has jikme-jik düşündiriň, Polisiýada polisiýa kemsidýär tussaglar biabraý sözler bilen ýakyn garyndaşlaryny tussag etmek bilen haýbat atýarlar, tussag edilen aýallary we aýal doganlary kellesine we böwregine urýarlar.
6. Kazyýetden öňki tussaghanada size garşy fiziki güýç boldumy? a) Hawa * - 21 b) Ýok - 7 c) Kazyýetden öňki tussaghanada däldi - 3 d) Bilmedim / ýadyma düşenok / jogap ýok - 16 * has jikme-jik düşündiriň Sowalnama, tussag edilenlere adamkärçiliksiz çemeleşme kazyýetden öňki tussaghanada has aýdyň ýüze çykýar: kemsitmeler, maşgala agzalaryny zorlamak, ukusyzlyk, iýmit ýetmezçiligi, suwdan doldurylan plastik çüýşe bilen urmak, eliňi yza towlap asmak ýaly her dürli howp.
7. Türmede size garşy fiziki güýç ulanyldymy? a) Hawa * - 4 b) Ýok c) Bilemok / ýadyma düşenok / jogap ýok - 43 * has jikme-jik beýan ediň, Esasan kelläňize we arkaňyza urýarlar, itýärler we kemsidýärler, SIZO ibermek howpy.
8. Siziň aýyplamaňyz üçin jeza näme? a) 5 ýyla çenli - 31 b) 5 ýyldan 10 ýyla çenli - 16 c) 10 ýyldan gowrak.
9.Siziň ýaşyňyz? 17-68 ýaş aralygynda.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
