Türkmenistan giň gerimli amnistiýanyň bosagasynda. Köpçülikleýin bagyşlanma 1999-njy ýyldan bäri her ýyl däp bolup gelýän Bagyşlanma gijesinde (Gadyr Gije) geçiriler. Prezident Saparmyrat Nyýazow, munuň alty million ilaty bolan (resmi sanlara görä) Türkmenistanyň garaşsyzlygynyň taryhynda iň täsirli hereket bolmalydygyny aýtdy. Azatlyga çykarylanlar, rehimdar türkmenbaşyna doga etmek we oňa ebedi wepalylygy üçin ant içmek üçin Ruhnama we çörege el goýmaly bolarlar.
Prezidenti öldürmek synanyşygynda görlen adamlar, watana dönükler, bilkastlaýyn adam öldürmek, neşe gaçakçylygy, wagşyçylyk, içalyçylyk, hyýanatçylykly hereket etmek üçin tussag edilenler, jenaýatçylary gaýtalaýanlar, tanymal korrupsiýa işgärleri we beýlekiler awtomatiki usulda garaşylýan sanawdan çykýarlar. Görnüşi ýaly, bu jenaýat ýagdaýynyň ep-esli azalmagy baradaky statistiki maglumatlaryň fonunda diňe ownuk ogrylar we hilegärler bagyşlanar. Bilşiňiz ýaly Aşgabatdaky “hukuk ogrylary” Nyýazowyň dolandyran ilkinji ýyllarynda atylyp öldürildi we gyrgynçylyk ähli döwlet teleýaýlymlarynda görkezildi.
Türkmenbaşynyň döwründe adatça bir amnistiýada alty-on müň adam goýberilýär, ýylda iki ýa-da üç gezek bolýar. Bu waka senenamanyň möhüm seneleri - Baýdak güni, Prezidentiň doglan güni, Nowruz Baýram, Gurban baýramy, Garaşsyzlyk güni boldy. Iň konserwatiw çaklamalara görä, her elli türkmen raýatynda azyndan biri “bagyşlanýar”. Belli bir Talmudyň iki agyr "ýaşyl" göwrümini halka hödürlän Nyýazow, gol astyndakylara ýaş nesil we "döwlet işgärleri" üçin "bilim maksatly" türmelere gezelenç etmegiň zerurdygyny ýatlatmakdan ýadamaýar.
Synanyşmak-synanyşmazlyk däl.
Gyzyl Haç bu sanawa goşulmaýar. Bölekleýin maglumatlara görä, käbir ösüşlere umyt bar. Türkmen Helsinki gaznasy, mysal üçin, prezident garawulyna salgylanyp, 25, 2002 noýabr aýynda Nyýazowa garşy janyna kast etmek synanyşygynyň öjükdirijisi hasaplanýan Boris Şyhmuradowyň "tussaglyk şertleriniň gowulaşmagy" barada habar berýär. "Ähtimal, häkimiýetler halkara guramalarynyň basyşy artan halatynda" noýabr aýy "işine gatnaşan esasy adamy ýurtdaky tussaglara gowy garaýyşy görkezmek üçin halka amatly ýagdaýda hödürlemegini isleýärler." THF ýagdaýy seljermäge synanyşýar. Ynsan hukuklaryny goraýjylar Aşgabat şäherine tussaglaryň ölümi baradaky maglumatlary aýan etmäge we gynamalar, rehimsiz we adamkärçiliksiz çemeleşmeler baradaky derňewleri guramaga çagyrýarlar.
"Ol" hemme zady bilýär.
Nyýazow ýakynda türkmen türmelerinde ýagdaýdan ajaýyp habarlydygyny görkezdi. "Hemme zady bilýändigimi bilmelisiňiz" -diýdi. "Hemme zadyň satyn alynýandygy we satylýandygy", "aýallaryň zorlanýandygy" barada habar berilendigini, bir wagtlar "garaňky günler" üçin toplanan pul sebäpli ýalňyşlyk goýberen resmileriň erkin we bagtly ýaşaýandyklaryny aýtdy. Prezident esassyz däldi. Şeýlelik bilen, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň başlygynyň öňki orunbasary (90-njy ýyllarda) Iňlis Winseport LTD iňlis kompaniýasyndan täsirli para alanda "eli bilen" tutulan Babagulýew Joragula Mary welaýatynyň Baýramaly türmesinde oturmagy buýurdy. Iş ýüzünde - ýönekeý bir realiti görkeziş. "Tolstosum", Nyýazowyň sesine hyjuw bilen aýdyşy ýaly, sebit merkezinde üç otagly kwartirada belli bir para alandygy üçin, söýgüli "aýal" bilen ýekelikde galdy. Bu degişme ýalydy.
Şuňa meňzeş faktlar bilen ýurduň baştutany dolulygyna bes edilmegini isledi. Ilkinji gezek Özbegistanyň golaýynda ýerleşýän iň gür ilatly sebitiň paýtagty Daşoguz şäherindäki ýurduň ýeke-täk aýallar koloniýasyndaky wagşyçylykly zorluklaryň mysallaryna ünsi çekdi. Nyýazowa Daşoguz koloniýasynda "zorlamak we gahar-gazap" edilýändigi barada giňişleýin subutnamalar ýetdi. Nyýazow ýönekeý resept berdi. Erkek türme işgärlerini aýal işgärleri bilen çalyşyň we "duýduryş hökmünde iki jenaýatçyny tutuň". Bir seretseň, bu duýgy ýaly bolup görünýär. ÝHHG-nyň, Türkmen Helsinki gaznasynyň, Helsinki toparynyň we beýleki guramalaryň beren görkezmelerine görä, şu güne çenli Türkmenistanda gorkuzmak we gynamak (jenaýatçylaryň atlary bilen) hakyky mysallaryň hiç biri-de jezalandyrylmady. Şol bir wagtyň özünde, adam hukuklaryny goraýjylar, gynansak-da, işgärleriň jyns taýdan aýlanmagy ýagdaýy halas edip bilmejekdiklerinden gorkýarlar. "Polisiýa aýal-gyzlary ökde pimp bolup bilerler" -diýip, netijesi bilen däl-de, sebäbi bilen söweşmegi maslahat berdiler. Iň bärkisi tikenek simiň aňyrsynda "adam ýaşaýyş şertlerini" döretmek bilen başlamak.
esse köp adamyň oturmagy, iýmitiň ýerine düşnüksiz zatlaryň bardygyny we inçekesel, wirus keselleri we SPID gözenegiň aňyrsynda möwç urýar.
Türkmenistanyň prezidenti başga bir beýanat berdi: azatlykdan mahrum edilen aýallar esasan neşe söwdasynda tutuldy. “Tejribeli” adamlaryň görkezmelerine görä, bu mesele “türkmenleriň altyn asyry” çäklerinden has uzakda geçdi. Bir wagtlar Türkmenistanyň Içeri işler ministrliginiň düzüminde işlän bir ofiser, esasan Owganystan bilen serhetleşýän sebitde, esasanam Tagtabazar sebitinde ýaşaýan köp sanly ýerli gyz we aýal çagalaryny iýmitlendirmek üçin bu gadagan önümde söwda edendigini we gazanç etmek arkaly maşgalalryny ekländigini aýdýar. Maşgala ojagyny umytsyzlykdan goraýanlar köplenç “näzik bedenini” gap hökmünde ulanýarlar. Uçarda ýa-da howa menzilinde aşgazanyň birden ýarylmagy sebäpli pajygaly ýagdaýda ölen birnäçe ýagdaý boldy. Diri galanlaryň käbiri Türkiýäniň we Eýranyň garaňky zindanlarynda, ölüm jezasyna garaşýarlar. Bu ýagdaý "ýapyk gapylaryň aňyrsynda" galypdyr. Beýleki bir tarapdan, Nyýazow ýurduň içinde gaty neşe serişdelerini, ilkinji nobatda geroini satyn alyjy bolup biljek başga bir gizlin perdäni açdy. “Elleri neşe sanjymlary bilen deşildi. Portdakylaryň hemmesi muny bilýärdi "-diýip, korrumpirlenen bir işgär bilen arabaglanyşygy sebäpli ýakynda işinden aýrylan Türkmenbaşy şäheriniň deňiz portunyň başlygy barada gaharly aýtdy.
Balyş Ýuldaşew.
Oazis žurnaly
