Öwezgeldi Ataew
Aşgabat respublikanyň mejlisiniň öňki başlygy Öwezgeldi Ataýewiň türmeden boşadylmagy barada BMG-a habar berdi. Ataýew 2006-njy ýylda Türkmenbaşy ölenden soň ýurda ýolbaşçylyk etmelidi.
Türkmenistanyň Mejlisiniň öňki başlygy Öwezgeldi Ataýew we aýaly türmeden boşadyldy. Bu hepde daşary ýurt we rus habar beriş serişdeleri tarapyndan Türkmenistanyň Daşary işler ministriniň birinji orunbasary Wepa Hajyýewiň BMG-nyň Adam hukuklary komitetiniň agzalarynyň öňünde eden çykyşyna salgylanyp habar berildi. Resmiler Ataýewiň haçan we haýsy ýagdaýda boşadylandygyny aýtmady.
Ataýew 2006-njy ýylda ýurda ýolbaşçylyk etmelidi
Ataýewiň türme möhleti barada metbugatda maglumatlar üýtgeýär. Käbir neşirlerde 2007-nji ýylyň gyşynda özi we aýaly bilen oglunyň aýalyny öz janyna kast etmegä sürenligi üçin ýedi ýyl azatlykdan mahrum edilendigi aýdylýar. Beýlekiler Ataýewleriň alan höküminiň ýedi däl-de, bäş ýyl bolandygyny bellediler. Ýeöne hemmeler bir meselede ylalaşýarlar: Öwezgeldi Ataýewiň kazyýete çekilmeginiň sebäbi diňe syýasy. 2006-njy ýylyň 21-nji dekabrynda Türkmenbaşy ölenden soň, konstitusiýa laýyklykda, resmi taýdan saýlawlar yglan edilýänçä döwlet baştutany wezipesini wagtlaýynça eýelemeli türkmen mejlisiniň başlygydy.
Emma Ataýew we beýleki birnäçe parlament agzasy Nyýazow ölenden gysga wagt soň tussag edildi we habar berlişi ýaly hakykatda Türkmenistanyň paýtagtynda komendant sagady girizildi. Mejlisiň başlygy jenaýat işinde aýyplandy. Bu aýyplama, ýerine ýetiriji prezidentiň ygtyýarlyklaryny Ataýewe geçirmezlik, soň bolsa gözenegiň aňyrsynda goýmak üçin esas bolup hyzmat etdi. Döwlet baştutanynyň wezipelerini Gurbanguly Berdimuhammedow öz üstüne aldy. Soňra ýurtda saýlawlar geçirildi - Berdimuhammedow ýurduň prezidenti boldy.
Garaşylmadyk ädim
Öwezgeldi Ataýewiň azatlykdan mahrum edilmeginiň kanunydygyna we netijede 2006-njy ýylda amala aşyrylan häzirki döwlet baştutanyna häkimiýeti geçirmegiň mehanizminiň kanunydygyna çynlakaý şübhe bildirilýän ýagdaýda boşadylmagy garaşylmadyk ýagdaýda - Türkmen rejimi üçin ädim boldy. Galyberse-de, ol azajyk syýasy howp abanýanlary türmeden boşatmazlygy bilen tanalýardy.
Şeýle-de bolsa, BMG-nyň Adam hukuklary komitetine Aşgabat tarapyndan berlen habar hakykatmy? Ataýew we aýaly hakykatdanam boşadyldymy? Adam hukuklary guramasy Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowanyň Doýçe Welle bilen söhbetdeşlikde aýdyşy ýaly, Öwezgeldi Ataýewiň aýaly eýýäm azatlykda. "Ol asla hiç zat bilen meşgullanmady, ýöne türkmen rejiminiň tejribesine laýyklykda gözenegiň aňyrsynda goýuldy - diňe şübheli adamy däl, eýsem ýakyn garyndaşlaryny-da günäkärlemek üçin. Ataýewiň özi barada aýdylanda bolsa, çeşmelerimizden entek tassyklama ýok "-diýdi Begmedowa.
Bosgunlykdaky Türkmen oppozisiýa respublikan partiýasynyň lideri Nurmuhammet Hanamow Dpýçe Welle bilen söhbetdeşlikde Ataýewiň boşadylmagy, 2012-nji ýylyň fewral aýynyň ahyrynda, Türkmenistanda prezident saýlawlary geçirilenden soň bolandygyny aýtdy. Hanamow: “Berdimuhammedow gaýtadan saýlanandan soň, Ataýewi boşatmak kararyna geldi”.
ÝHHG habarly däl
Aşgabatdaky ÝHHG merkeziniň syýasy meseleler bölüminiň başlygy Andreý Muntýan DW habar gullugyna 2011-nji we 2012-nji ýyllarda ÝHHG-nyň resmi taýdan türkmen häkimiýetlerinden Öwezgeldi AtaÝewiň ykbaly barada sorandygyny aýtdy. Şeýle-de bolsa, şu güne çenli gurama bu haýyşa jogap alyp bilmedi we şonuň üçin boşadylandygyny tassyklap bilmeýär. Aşgabatdaky ÝHHG merkezi, Ataýewiň 2007-nji ýylyň fewral aýynda bäş ýyl azatlykdan mahrum edilendigini bilýär. Şol sebäpden, hakykatdanam boşadylan bolsa, bu türme möhleti gutarandan soň ýa-da 2012-nji ýylyň fewral aýynda geçirilen prezidentiň amnistiýasy sebäpli bolup biler. Şeýle-de bolsa, Andreý Muntýanyň pikiriçe, amnistiýa edilenleriň sanawy çap edilmedi we amnistiýanyň bardygyny ýa-da ýokdugyny barlamak mümkin däl.
Netijede, rus synçysy Arkadiý Dubnow Türkmenistandaky çeşmelerine salgylanyp, Mejlisiň öňki başlygynyň hakykatdanam 2012-nji ýylyň fewral aýynda geçiriljek prezident saýlawlaryndan soň derrew boşadylandygyny aýtdy. Ýöne Ataýewiň köp sanly tanyşy ony ýa-da aýalyny görmedi, şonuň üçin Ataýewleriň ýagdaýy barada bir zat bilmek mümkin däl. Arkadiý Dubnow, maglumatlaryna görä, Ataýewiň bäş ýyl, aýalynyň bolsa dört ýyl azatlykdan mahrum edilendigini aýtdy. Dubnow: "Maňa Ataýewiň aýaly öz janyna kast etmäge synanyşandan soň, Daşoguz aýallar türmesinden başga bir türmä geçirilendigi we bir ýyl ozal boşadylandygy habar berildi" -diýdi.
Azatlykda indi howply däl
Täjigül Begmedowa Ataýewi diňe bir Türkmenbaşy ölenden soň derrew girew alnanlygy sebäpli däl-de, eýsem geljekdäki wakalara täsir etjek bolany üçin syýasy tussag hökmünde häsiýetlendirýär. “Biziň we beýleki çeşmelerimiziň habar bermegine görä, Ataýew, Türkmenbaşy aradan çykanda-da, saýlawlaryň geçirilmegi mümkinçiligini we şeýle ýagdaýda kanun tarapyndan göz öňünde tutulan beýleki ädimleri aýdypdyr. Bu bolsa täze rejime derrew aýyplamaga esas berdi "-diýdi.
Onuň sözlerine görä, Ataýewi boşatmak, Türkmenistanyň türmelerindäki ähli syýasy tussaglaryň arasynda BMG-a hasabat bermek üçin saýlamaly bolsa, häkimiýetler üçin iň erbediniň iň azy. Arkadiý Dubnow, Türkmenistanda şeýle “jenaýatçylaryň” boşadylandan soň üç ýyllap öý tussaglygynda ýa-da karantinde saklanjakdygyny aýdýar.
Witaliý Wolkow
Doýçe Welle
