2005-nji ýylda Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow syýasy işjeňligini birnäçe gezek görkezdi. Sebitlerdäki kitaphanalary, goraghanalary we hassahanalary ýapmak baradaky karary, Daşary işler ministrligini üýtgetmek baradaky buýrugy we Adalat ministrligi bölümiň işgärleriniň dine bolan çeýe çemeleşmesi sebäpli tankyt etmegi ýada salmak ýeterlikdir. Indi nobat pensiýa meselesine geldi – bu günlerde Ministrler Kabinetiniň indiki giňeldilen mejlisinde ýurduň prezidenti bu ugurda karar berdi.
14-nji martda Aşgabatda Saparmyrat Nyýazow ýurduň öňdebaryjy korpuslaryny, sebit dolandyryş ýolbaşçylaryny ýygnady we täze kararlaryny olara yglan etdi. Şeýlelik bilen, prezident Türkmen döwlet habar gullugy TDH tarapyndan ýaýradylan resmi habara görä sebitleriň her biri üçin pagta ekiş wagtyny kesgitledi we ekilen meýdanyň ululygyny kesgitledi. Mundan başga-da, TDH-niň habaryna görä, döwlet baştutany: "Ykdysady mehanizmi gowulandyrmak üçin edýän ähli işlerimiz, sosial meseleleriň çözülmegi bilen ýakyndan baglanyşykly bolmaly, sebäbi bu biziň tutuş syýasatymyzyň umumy ugry." Bu nukdaýnazardan, Saparmyrat Nyýazow, pensiýa gaznasyna goşant goşmak ýaly görnüşiň öňe gidişligini belläp, sosial töleg mehanizmini kämilleşdirmegiň zerurdygyna ünsi çekdi. Mundan başga-da, TDH habaryndan soň, Saparmyrat Nyýazow Sosial üpjünçilik ministrliginiň ýolbaşçylaryna “bu ugurda başlanan iş ýaňy-ýakynda ýuwaş-ýuwaş häsiýet aldy, bu görkezme berlen degişli hyzmatlaryň inersiýasy we gysga gözi bilen düşündirilýär, pensiýa toplamagyň täze ulgamyny ornaşdyryň we ilat arasynda zerur däl düşündiriş işlerini köpçülikleýin däl-de, aýratynlykda ýerine ýetiriň. Bu sözleri Sosial üpjünçilik ministrliginiň ýolbaşçylaryna ýüzlenip, bir aýyň içinde degişli teklipleri taýýarlamagy talap etdi. TDH döwlet gullugy prezidentiň sözlerini şeýle ýetirýär. Ine, Nyýazowyň çykyşy hakykatda nähili eşidildi: pensiýa toplamagyň täze ulgamyny ornaşdyrmak we ilatyň arasynda zerur düşündiriş işlerini giň gerimde däl-de, indiwidual esasda ýerine ýetirmek tabşyrylan degişli hyzmatlaryň inersiýasy, gysga görüşi bilen düşündirilýär.
SN: Näme üçin pensiýa meselesiniň çözgüdini gurnamaýarsyňyz, men bu barada 3-4 ýyl ozal aýdypdym. Size bir aý wagt berýärin: her bir pensioner we işleýänleriň hemmesi bilen pensiýa şertnamasyny baglaşyň. Wagtynda ýerine ýetirmeseňiz, sizi işden aýyraryn we işgärleriňiz bilen türmä salaryn. Döwlet puluny biderek sarp edýärsiňiz! Döwletden ähli pensiýa töleglerini alýarsyňyz, mysal üçin, nebit ýataklaryndan beýleki guramalardan pul iberýärsiňiz. Näme üçin ilatdan pensiýa gatançlaryny almaýarsyňyz? Siziň gaznanyňyz döwlet gaznalaryny ogurlamak bilen meşgullanýar, näme üçin şu wagta çenli ilatdan pensiýa gatançlaryny ýygnamadylar? Size höküm edilmeli. Ähli tölegleri derrew bes ediň, şonda men siziň bilen iş salyşaryn! Saparmuyrat Nyýazow sosial üpjünçilik ministrine ýüzlendi. "Pensiýa şertnamasy" näme? döwlet baştutany näme hakda gepleýär? Durmuş üpjünçiligi ministrliginiň ýokary derejeli işgärlerinden biri, Türkmenbaşynyň meýilnamasyny NV habarçysy Oraz Saryýew bilen söhbetdeşlikde düşündirişi ýaly, köp pensioneriň pensiýa goşmaça girdejisi bar, mysal üçin bazarda tohum satyp bilerler, we şeýlelik bilen öý býudjetini doldurmaly. Şeýle-de bolsa, indi bu girdejiler şertnamalar baglaşylanda göz öňünde tutulmalydyr we “artykmaç” gazna agyr ýük düşmezligi üçin pensiýalardan aýyrylmalydyr. Türkmenistanda işleýänler pensiýa gaznasyna belli bir mukdarda maýa goýmaly, şeýlelik bilen öý býudjetini doldurýar.
Respublikanyň prezidentiniň kararlarynyň şikaýat edilmejekdigi hemmelere mälimdir. Şonuň üçin Oraz Saryýewiň pikiriçe, çarşenbe güni irden birnäçe etrapda pensionerler we maýyplar pensiýa pullaryny Tygşytlaýyş bankynyň poçta bölümlerinde we şahamçalarynda alyp bilmediler. Daşoguz sebitindäki pensiýa gaznasynyň işgäri habarçymyza şeýle diýdi:
NN: Türkmenistanyň ilaty, suwuň we howanyň elýeterliligine bagly bolşy ýaly, pensiýa we ýeňilliklere bagly. Pensiýa tölegi uzak wagtlap gijikdirilse, ýerde bulam-bujarlyk dörär, sebäbi geň zat, tutuş ilatyň durmuş goldawy pensionerlere bagly. Bar bolan işsizlik bilen, ilatyň aglaba böleginiň oba ýerlerinde ýaşaýandygyna we daýhan hasyl ýygnamakdan az mukdarda kömek edýändigine garamazdan, pensionerler käwagt iki ýa-da üç maşgalany goldaýan ýagdaý ýüze çykdy. Obalaryň köpüsi, diňe pensiýa almak umydy üçin ýer ekip başladylar. Nyýazowyň sözleri göçme manyda kabul edilse we pensiýa gaznasyna döwlet subsidiýalary azalsa, bu türkmen halky üçin betbagtçylyk hasap edilip bilner. Hawa, obalardaky adamlar gaty pes pensiýa alýarlar, 210 000 manata çenli, emma köp maşgalalar yzygiderli berilýänçä, şeýle pul bilen ýaşap bildiler. Ýöne indi Nyýazow pensiýa tölemegi bes etmegi buýran bolsa, ilatyň soňky umydy öçýär we kime arz etjekdigi belli däl.
Aşgabatdaky Durmuş üpjünçiligi ministrliginiň bir işgäri NV habarçysyna Mary we Lebap welaýatlarynda pensiýa tölegleriniň hasaba alynmagyny togtatmak barada paýtagtdan görkezme berlendigini aýtdy. Bu ugurlarda pensiýa şertnamalaryny baglaşmak boýunça işler başlandy. Çeşmäniň habaryna görä, ýurduň prezidenti şeýlelik bilen ilaty döwlet baştutanynyň islegine doly garaşly duýýar. Galyberse-de, çeşmäniň pikiriçe, işe ukyply ilatyň 60% -den gowragy işlemeýär we bu adamlaryň maşgalalary pensionerleriň boýnunda oturmaga mejbur bolýar. Emma indi bu pul hem gaty köp ýalydy!
W.Wolkow, O.Saryýew
Nemes tolkuny
