Türkmen jemgyýeti üçin lýustrasiýa we onuň wajyplygy. Pikir alyşmak.
2022-nji ýylda Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasy lýustrasiýa temasynda köp sorag aldy. 2023-nji ýylyň 3-nji ýanwarynda THF “Türkmenistana lýustrasiýa gerekmi?” atly onlaýn konferensiýa gurady. Bu mowzugy ara alyp maslahatlaşmaga adam hukuklary aktiwistleri we raýat aktiwistleri gatnaşdy.
Dürsoltan Taganowa Estoniýa Respublikasynda, Annadurdy Hajyýew Çehoslowakiýada, Atamyrat Saparow Polşada lýustrasiýa geçirmek tejribesi barada gürrüň berdi. Bu ştatlaryň hemmesinde ilki bilen ýörite kanunlar kabul edildi we komissiýalar döredildi. Göçme manyda öňki ýokary derejeli işgärler, ýörite hyzmatlaryň işgärleri we olaryň wekilleri bardy. Aktiwist "V" Ýewropanyň höweslendiriş tejribesini jemledi we bu meseläniň türkmen jemgyýeti üçin aýratynlygyny nygtady.
Söhbetdeşlige gatnaşanlar, lýustrasiýa dörän halatynda türkmen jemgyýetiniň ynsanperwerlik maksadyna eýermelidigi we şol bir wagtyň özünde täze hökümetden awtoritar rejimiň döredilmegine, güýçlenmegine we şöhratlanmagyna işjeň gatnaşan adamlaryň öňüni almalydygy bilen ylalaşdylar.
Türkmenler sorag edilýän adamyň günäsiniň düýbünden subut edilmelidigi bilen ylalaşdylar. Repressiýalara çagyrmak, diňe çaklamalar ýa-da döwlet işgärleriniň belli bir kategoriýasyna degişlilik esasynda netije çykarmak mümkin däl. Nurmuhammet Hanamow we Annadurdy Hajyýew bir wagtlar olara garşy galp jenaýat işini ýasap, Interpoly baglanyşdyran S.Nyýazowyň rejiminiň mysalyny getirdi. Ýewropanyň hukuk goraýjy guramalary, Türkmenistandan gelen talaplary göz öňünde tutup, haýyşlaryň syýasylaşdyrylandygy barada netijä geldiler, sebäbi Aşgabat bu aýyplamany tassyklaýan hiç hili subutnama we fakt görkezip bilmedi.
Mundan başga-da, A.Hajyýew awtoritar türkmen rejimiň ýolbaşçylygyny eýelänligi üçin Adam hukuklary boýunça Ýewropa kazyýetinde Bolgariýa garşy kazyýet işi açdy. A.Hadjiýew kazyýetde ýeňiş gazandy.
THF-iň başlygy Täjigul Begmedowanyň pikiriçe, lýustrasiýa jenaýat adalatynyň bir görnüşi däl we bolmaly däldir, jenaýat jezasynyň ornuny tutmak ýa-da ar almak üçin ulanylmaly däldir. Käbir türkmen raýatlary bu düşünjeleri bulaşdyrýarlar we lýustrasiýany ar almak, adamyň bikanun hereketleri üçin jeza hökmünde ulanmagy dogry hasaplaýandyklary sebäpli, hukuk goraýjy aktiwist tomaşaçylaryň jenaýat jogapkärçiligine çekilýän hereketleriň arasynda tapawutlandyrmagyň zerurlygyna ünsi çekdi.
T. Begmedowa sowatsyz çemeleşmek bilen lýustrasiýanyň "ähliumumy gorky we ynamsyzlyk" atmosferasyny döredip biljekdigini duýdurdy. Munuň öňüni almak üçin, gatnaşyjylar aç-açanlyk ýörelgesiniň ulanylmagyny, adalatly adalatyň we adam hukuklarynyň ähli kepilliklerini berjaý etmegi göz öňünde tutýan degişli kanun kabul edilenden soň mümkindigini aýtdylar.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
