Ynsan hukuklaryny goraýjy guramalaryň biri, Türkmenistanyň raýatlaryna ol ýerdäki adam hukuklary barada gözleg geçirmegi başaran bolsa gerek. Çarşenbe güni halkara adam hukuklary guramasy Türkmen Helsinki gaznasy bölekleýin şu aşakdakylary beýan etdi:
“Halkara adam hukuklary güni mynasybetli THF Türkmenistanda ýaşaýan agzalaryny ilat arasynda gözleg geçirmäge çagyrdy. Ýurduň üç şäherinde tanyşlar, goňşular we tötänleýin geçip barýanlar ses berdiler. Berlen soraglaryň sanawyna:
1. 10-njy dekabr Halkara adam hukuklary güni diýip bilýärdiňizmi? 2. Türkmenistanda adam hukuklary nähili? 3. Siziň pikiriňizçe Türkmenistanda adam hukuklaryna we azatlyklaryna näme üçin hormat goýulmaýar? "
THF tarapyndan ýaýradylan resminama käbir jogaplary berýär. Şeýlelik bilen, hususy transportynda gatnaw bilen meşgullanýan Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy, 10-njy dekabrda halkara adam hukuklary güni hökmünde eşitmändigini, ýurtda ýeke-täk gözegçilik edilýän hukugyň prezidentiň öwgüsidigini aýtdy we berjaý edilmeýän esasy hukuk hökmünde işlemek hukugy belläp geçdi.
Şol bir wagtyň özünde, Aşgabat talyby respublikanyň ähli raýatlarynyň gowy ýaşaýandygyny, S.Nyýazowyň Ruhnamada türkmenleriň iň beýik adamlar diýip ýazandygyny aýtdy.
Jemi dokuz jogap görkezildi! Germaniýada beýle hereketiň ilat arasynda gözleg diýlip atlandyryljakdygyny göz öňüne getirmek kyn, ýöne ýakynda BMG, ÝHHG we adam hukuklary guramalary erkinligiň ýoklugyny birnäçe gezek belläp geçdi, we Türkmenistanda aňlatma - şonuň üçin ýurduň üç şäherinde şeýle çäräni geçirmek adatdan daşary wakalar bilen baglanyşykly bolup biler. THF işgärleri Türkmenistanyň az sanly ýaşaýjysyny nädip “gürledip” bilerler? Bu sorag bilen THF guramaçysy Tajigul Begmedowa ýüzlenýärin:
TB: Türkmen Helsinki gaznasynyň agzalary wagtlaýyn iş alyş-çalşygynda, bazarda, awtobus duralgalarynda adamlar bilen gürleşdiler. Bular tanyşlar, goňşular we tötänleýin geçip barýanlar. Sorag-jogap berenler bilen söhbetdeşligiň başyndan başlap, gaznamyzyň agzalary hiç hili ýagdaýda "olary aýan etmejekdigimizi" we islesek lakam dakmagy teklip etjekdiklerini duýdurýarlar. THF doly jogapkärçiligi öz üstüne alýar, we diňe biz hakyky atlaryny bilýäris. THF agzalarynyň Türkmenistanda abraýly adamlardygyny, öz ygtyýarlyklary we durmuş ýollary bilen şäheriň ýaşaýjylarynyň arasynda hormat goýýandygyny we ýaşaýjylaryň olara ynanýandyklaryny göz öňünde tutmalydyrys, sebäbi biziň söhbetdeşleri goramaga synanyşjakdymyzy bilýärler.
16 adam jogap bermäge razy boldy, bölekleýin jogap berenler bar.
Adamlar esasan haýsy konstitusion hukuklardan zeýrenýärler?
TB: Hemişe bolşy ýaly, adamlar eklenç tapyp bilmeýändiklerine, iş tapyp bilmeýändiklerine has ýakyn. Köpler saglyk kynçylyklaryndan zeýrenýärler. Köp adamlar çagalarynyň geljegi barada alada edýärler. Bilimi we nädip ýaşap we işlejekdikleri - ýaşlaryň iş tapyp boljakdygyna umyt ýok.
Adam hukuklary guramasy tarapyndan amala aşyrylan hereketlere dünýäde haýsydyr bir reaksiýa barmy?
TB: Dünýäde bir reaksiýa bar, muny görýärsiňiz. BMG, ÝHHG we köp sanly öňdebaryjy döwletiň hökümetleri Türkmenistandaky adam hukuklary ýagdaýyna has çynlakaý üns berip başlady. Şol bir beýannamalary halkara adam hukuklary guramalarynyň ähli beýanatlaryna doly üns bermeýän Türkmenistandaky resmi guramalara iberýändigimiz gynandyrýar. Biz entek Türkmenistandan ýekeje jogap hem almadyk.
Şeýle ýagdaýlara mysal berip bilersiňizmi?
TB: Derrew aklyma bir mysal geldi - bu ýaşaýyş jaýyndan mahrum edilen we demirgazyk şähere deportasiýa edilen S. Begmedow hakda. Soňra Baýhanow maşgalasynyň mysaly bar. Metbugat habarçymyz bardy - maşgalasy, Annamuhammed Baýhanowyň doganlary, ogly THF-de türkmen türmesine salnan kakasyny we daýysyny goramak üçin habarlaşdy. Awgust-dekabr aýlarynda jemi ýedi ýüz tutsag boldy. Hiç biriniň jogaby ýok.
THF kiçi gözlegiň netijelerinden haýsy netijeleri çykaryp bilersiňiz?
TB: Ilki bilen, ýaşlaryň resmi häkimiýetleriň propagandasyny oýlanman gaýtalamagy gynandyrýar. Olar bilen söhbetdeşlik geçireniňizde, resmi türkmen baýramlaryndan başga-da adamlaryň haýsydyr bir halkara senesini bilmeýändigi gynandyrýar. Şeýle ýagdaýlarda özlerini gorap bilýänler gaty az. Kimdir biri gelip, wagşylary jezalandyrar diýip umyt edýärler. Oňyn gowy tarapy, adamlar adam hukuklaryny goraýjylardan we aktiwistlerden ýüz öwürmegi bes etdiler. THF agzalarynyň biri, geçen ýylyň dowamynda "Noýabr wakalarynyň" garyndaşlarynyň birine müňden gowrak adamyň duýgudaşlyk bildirip, gaty tutanýerlidigini habar berdi.
Witaliý Wolkow
Doýçe Welle
