Tussaglaryň köpçülikleýin boşadylmagy liberallaşdyrmagyň alamaty däl.
Türkmenistanyň tanymal syýasy tussaglaryny öz içine almaýan soňky amnistiýa adam hukuklaryny goraýjy toparlary lapykeç etdi, köp sanly tussagyň bir gezek boşadylmagy kemçilikli adalat ulgamynyň meselesini çözmeýär diýýär.
Ynsan hukuklaryny goraýjylar Gurbanguly Berdimuhammedowyň öňki Saparmyrat Nyýazowyň jeza çäresini liberallaşdyrmakdan uzakda durýandygyny aýdýarlar.
Türkmenistanda häkimiýetler 1999-njy ýyldan bäri her ýyl Yslamda möhüm waka şu ýyl 9-njy oktýabryna gabat gelen Leýlat ul-Kadr döwründe köpçülikleýin amnistiýa yglan etdiler.
Azatlyga çykarylanlaryň sanawynda takmynan 9000 adam bar, ýöne 2002-nji ýylyň ahyrynda Nyýazowyň janyna kast etmekde synanyşyk gurnamakda aýyplanyp ömürlik türme tussaglygynda oturan öňki Daşary işler ministri Boris Şyhmyradow ýaly möhüm syýasy tussaglar ýok.
Bosgunlykdaky Türkmenistan Adam Hukuklary Inisiatiwasy (TAHI) tarapyndan berlen metbugat beýanatynda "Garaşylýandygyna garamazdan, günä geçişleriň sanawynda wyždan ýesirleri ýa-da syýasy tussaglar ýok diyen ýaly" diýilýär.
Resmi däl maglumatlara görä, Nyýazow döwründe her ýyl takmynan 10,000 adam türme tussaglygyna höküm edilipdi. Amnistiýalaryň resmi sanawyndan peýdalanyp, TAHI 2007-nji ýylda iş kesilen 5000 adamy sanady. Bu, rejimiň üýtgemegine garamazdan, iş kesilenleriň sanynyň ýokarydygyny görkezýär.
Geçen ýylyň dekabrynda Nyýazow ölenden soň, Berdimuhammedow döwlet baştutany wezipesini ýerine ýetirdi we 2007-nji ýylyň fewral aýynda prezident saýlandy.
Daşary ýurt adam hukuklary topary bolan Türkmenistan Helsinki Adam Hukuklary Gaznasy bikanun iş kesilen diýlip çak edilýän 4000 syýasy tussagyň boşadylmagyny isledi.
Gaznanyň başlygy Täjigül Begmedowa: "Ýurt çynlakaý kazyýet reformalaryna mätäç" -diýdi. "Nyýazowyň dolandyran döwründe ýurtda ýekeje-de aklanan adam bolmady, sebäbi kazyýetler iň ýokary jeza ýörelgesini ulanýarlar."
Ol "asyl jenaýatçylaryň" her ýyl amnistiýa edilýändigine garamazdan, syýasy tussaglaryň uzak möhletli türme tussaglygyna höküm edilýändigini aýtdy.
Türkmenistanyň Raýat Demokratik Bileleşiginiň lideri Wýaçeslaw Mamedow, hökümetiň köp adamly türmeler meselesini çözmek üçin her ýyl amnistiýa bermäge mejbur bolýandygyny aýtdy. Şonuň üçin bu ýyl tussaglaryň boşadylmagy rejimi liberallaşdyrmak ugrundaky çynlakaý ädim hasaplap bolmaz.
Bilim we pensiýa ulgamlarynda alnyp barylýan özgertmelere garamazdan, Mamedow oktýabr aýyndaky amnistiýanyň, iň gowusy, türkmen ýolbaşçylarynyň amatly halkara abraýyny döretmek synanyşygydygyna ynanýar.
“Munuň bir gezeklik şöhrat kampaniýasydygy äşgärdir. Galyberse-de, iň bolmanda Nyýazowa [2002-nji ýylda] kast etmek synanyşygynda aýyplanýan tussaglar boşadylmady "-diýdi Mamedow. - Rejimi liberallaşdyrmak barada aýdanymyzda, başlangyjy kesgitlemek gaty aňsat. Raýatlara halkara şertnamalarynda görkezilen hukuklary we azatlyklary - söz azatlygy, wyždan azatlygy, ýygnanyşmak we demonstrasiýa azatlygy hukugyny ulanmak mümkinçiligi berlende başlar. Galyberse-de, Türkmenistanda beýle zat bolmaýar.”
Mamedow sözüniň üstüni ýetirýär: "Amnistiýa syýasy taýdan esaslandyrylan, bir gezeklik tebigat, ýöne ol tutuş jemgyýeti gurşap almaýar".
Köpçülikleýin amnistiýa umytlary şu ýylyň awgust aýynda 11 syýasy tussag boşadylandan soň ýüze çykdy.
Olaryň arasynda diňe bir boşadylman, eýsem Prezidentiň Din işleri boýunça geňeşinde ýokary wezipä bellenen öňki müfti Nasrullah ibn Ibadulla hem bar.
2004-nji ýylyň mart aýynda Ibadullah başga-da köp adamyň işine sebäp bolan "adam öldürmek dildüwşügi" sebäpli 22 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Ibadullah bu höküme garşy, şeýle hem Nyýazowyň öz kitaby bolan Ruhnamany metjitlerine Gurhan bilen deň bolan ýaly goýmak synanyşygyna garşy çykyş etdi.
Ibadullanyň boşadylmagy, köpler tarapyndan ABŞ-nyň wekiliýetiniň Türkmenistana gelmezinden ozal şöhrat äheňi hökmünde düşündirildi.
Adam hukuklary boýunça geňeşçi we Merkezi Aziýanyň synçysy Akeýşa Şilds, näme sebäpden bolsa-da, syýasy tussaglaryň awgust aýynda boşadylmagynyň indiki amnistiýadan has möhümdigini aýtdy.
"Meniň pikirimçe, syýasy tussaglaryň boşadylmagy amnistiýanyň özi däl-de, liberallaşdyrmagyň has möhüm görkezijisidir". - Köp ýurduň hökümetleri diňe gowy keşbe eýe bolmak üçin halkara adam hukuklary ülňülerine eýerýärler. Emma adam hukuklaryna hormat goýsalar gorkunç däl. "
Adynyň efirde tutulmagyny islemedik Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy amnistiýa barada lapykeç garaýar: “Ýurt islenmeýän raýatlara garşy kazyýet işini dowam etdirse, haýsy syýasy eriş barada gürleşip bileris? Ýurtda dissidentleri yzarlamak we ähli žurnalistlere gözegçilik etmek ulgamy bar.”
Elina Karakulowa, Bişkekdäki IWPR redaktory
