Türkmen Helsinki gaznasy bu ýurtda adam hukuklarynyň bozulmagyndan ejir çeken türkmen raýatlarynyň sanawyny düzýär. Türkmenistanyň ýapyk ýurt bolmagy sebäpli raýat hukuklarynyň we azatlyklarynyň bozulmagy baradaky maglumatlaryň doly däldigini bellemek gerek, aslynda aşakda beýan edilişine meňzeş wakalar we faktlar has köp. Aşakda gutarnykly hasap edilmeli däl deslapky sanawy * çap edýäris. Gaýtalanmazlyk üçin pidalaryň atlary diňe bir tablisa berilýär, köp halatlarda raýatlaryň birnäçe hukuklarynyň we azatlyklarynyň bozulmagy bar. Onda belli bir adamyň adynyň ýoklugy, bu adamyň hukuklarynyň bozulmagy ähtimallygyny aradan aýyrmaýar. Esasanam paýtagtyň daşyndan az maglumat alyndy. Şol bir wagtyň özünde, maglumatlaryň ýeterlik däldigi sebäpli nädogry zatlary edip bilendigimize düşünýäris we ötünç soraýarys. Bu nädogrylyklar has köp maglumat elýeterli bolansoň düzediler.

Bu sanawy anyklamak we üstüni ýetirmek üçin halkara adam hukuklary guramalaryna we Türkmenistanyň raýatlaryna doly ady, doglan ýyly, esasy kepillikleriň berjaý edilmegi, sebäp, ýeri, tussaglyk möhleti ýaly birnäçe meseleler boýunça goşmaça maglumat ibermegini haýyş edýäris. Tussaghanalarda tussag etmek, aklawçynyň gatnaşmagynda garyndaşlary bilen duşuşmak mümkinçiligi, türmäniň ýeri we şertleri, ýeke adamlyk kamerada saklanýanlaryň ýagdaýy, sanitariýa şertleri, tahmyn edilen ölümi we ş.m.________

* Salgylanma. Ýewropalylardan tapawutlylykda türkmen maşgalalary adatça köp. Faktlar şaýatlyk edýär: Türkmenistanda iň bolmanda bir maşgala agzasy Nyýazow rejimiň “gara sanawyna” girse, Gestapo-Stalin ýörelgesine görä diňe ýakyn we uzak garyndaşlary, dostlary, kärdeşleri däl, eýsem köplügi hem maşgala obasynyň ýaşaýjylary bikanun yzarlamalara sezewar edilýär. Şeýlelik bilen, kimdir biri gözenegiň aňyrsynda bolmaz ýaly maşgala ýok diýen ýaly.

I. Syýasy sebäplere görä yzarlanan syýasy tussaglaryň we adamlaryň sanawy.

II. 1995-nji ýylyň 12-nji iýulyndaky demonstrasiýa gatnaşyjylaryň sanawy.

III. Syýasy tussaglaryň we "2002-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky synanyşyk" diýlip atlandyrylýan adamlaryň sanawy.

IV. Galp işlerde günäkärlenen ýa-da yzarlanmalara sezewar edilenleriň sanawy (garyndaşlary, syýasy tussaglaryň tanyşlary, oppozisiýa agzalary), şeýle hem işden çykarylmagy, göçürilmegi.

V. Din azatlygy üçin yzarlananlaryň sanawy.

VI. Dürli dini we jemgyýetçilik guramalarynyň hasaba alynmagyny gadagan etmek.

VII. Bikanun içerki deportasiýa sezewar edilenleriň sanawy.

VIII. Daşarky deportasiýa edilen ýa-da Türkmenistany terk etmäge mejbur bolan adamlaryň sanawy.

IX. Wyjdan tussaglary. X. Söz we maglumat azatlygy hukugynyň bozulmagy.

Ulanylan maglumat çeşmeleri:

· "1995 - 1998-nji ýyllarda TÜRKMENISTANDA Ynsan hukuklary". N. Mitrohin, V. Ponomarew, golýazma.

· TÜRKMENISTAN: Döwlet syýasaty we adam hukuklary. N. Mitrohin, V. Ponomarew. 1995-1998, Moskwa, 1999

· Adam hukuklary merkeziniň maglumat bazasy “Memorial” “GDA-da syýasy sebäplere görä yzarlanmalar”; Şeýle hem seret: V. Gefter “Has erbet döwürler bardy, ýöne has erbet döwürler bolmady ...”, garaşsyz jemgyýetçilik-syýasy magazin jurnal “Merkezi Aziýa” N1 (7), 1997.

· “TÜRKMENISTAN. YNANMAK, Zalymlyk we ölüm jezasy - aladalar faktlary ”, Amnesty International, AI: EUR 61/06/93 RUSSIAN, London, 1993-nji ýylyň noýabr aýy.

· “TÜRKMENISTANDA YNSAN HUKUKLAR”, Human Rights Watch, 1994-nji ýyl.

· "1995-nji ýylda GDA-nyň çäginde jurnalistleriň we metbugatyň hukuklarynyň bozulmagy", "GDA-nyň çägindäki metbugat: konfliktler we jenaýatlar. 1996. " - Glaznost Goranmak Gaznasynyň neşirleri, Moskwa.

· Adam hukuklary merkeziniň “Memorial” Russiýa Federasiýasynyň Daşary işler ministrine I.S. 1999-njy ýylyň 9-njy fewralyndaky Iwanow N 16/99.

· TÜRKMENISTANDA YNSAN HUKUKLAR (1999-njy ýylyň ýanwar-aprel aýlaryndaky wakalara syn) Merkezi Aziýada Adam Hukuklary Maglumat Merkezi; Adam hukuklary merkezi "Memorial", M. 1999.

· Podolina Tataýana, 2000-nji ýylyň marty, “Express Hronika” gazetiniň N9, s. 2000-nji ýylyň 1-nji marty

· Keston habar gullugy (rus dilindäki wersiýa), Feliks KORLI.

· Keston habar gullugy, Feliks Korli, 2000-nji ýylyň 26-njy apreli.

· Adam hukuklaryny goraýjy guramanyň ýyllyk hasabaty. (: Yllar: 1997; 1998; 1999; 2000)

· PSIHOTROPIK DERMANLAR BILEN DÖWRÜNDEN soň "Toba", Witaliý Ponomarew 2000-nji ýylyň 3-nji apreli.

· TÜRKMENISTAN: “Memorial” tussag edilen adam hukuklary merkeziniň ykbaly barada täze maglumatlar, Witaliý Ponomarew 29.12.2002.

· TÜRKMENISTAN: 2002-nji ýylyň 7-nji iýunynda ýüz tutmalar [1] [1]; AI görkezijisi: EUR 61/003/2002; aç-açan “Wyjdan ýesiri Kurban Zakirow”.

· AMNESTI HALKARA HASABAT 2002-2003.

· Türkmenistanda ÝHHG-nyň hasabaty. Awtory: Professor Emmanuel Dekus; 2003-nji ýylyň 12-nji marty.

· TÜRKMENISTAN WE MERKEZ Aziýa boýunça ÝEWROPA Parlamentiniň çözgüdi (Strasburg, 2003-nji ýylyň 23-nji oktýabry).

· Garyndaşlaryň we ýakynlarynyň görkezmeleri.

Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki Fondy.