Garaşsyz çeşmeler Türkmenistanda goşuna çagyrylmak we goşunda gulluk etmek prosesi ýaşlaryň hukuklarynyň bozulmagy bilen utgaşýandygyny tassyklaýar. Mundan başga-da, harby gulluga çagyryş islegini bildirýän bolsa, 17 ýaşyndaka kämillik ýaşyna ýetmedik çagany hem çagyryp bolýar. Harby gulluga çagyryş komissiýalary saglyk gullugynda harby gulluga gitmäge ýaramsyzlygy barada lukmanlaryň pikirlerini göz öňünde tutmaýar. Korrupsiýa we para Goranmak ministrligine we garalama geňeşlerine aralaşdy. Ene-atalar, tanyşlary arkaly ogullaryny Goranmak ministrliginiň özünde, ýaşaýan ýerindäki harby bellige alyş gullugynda gulluk etdirmek ýa-da işletmek üçin para berýän ýagdaýlary seýrek däl. Gulluk etmäge mejbur bolanlaryň ýagdaý has erbet.
Ýurtda gullukdan yza süýşürmek praktikasy ýok we ýurduň prezidenti alternatiw gulluga gitmek mümkinçiligini erkin işçi güýjüni ulanmak mümkinçiligine üýtgetdi, üstesine-de ses bermäge hukugy ýok.
THF türkmen goşunynda, şol sanda sebitara gatnaşyklar esasynda howp we hüjümiň gülläp ösýändigi barada habar alýar. M.M-iň ejesi ýazýar: “Biz tituly bolmadyk taýpanyň türkmenleri. Şol sebäpli oglum harby gullugy wagtynda ýarym ýenjildi. Ýerli lukmanlar oňa kömek edip bilmediler we biz onuň gulluk eden Mary welaýatyna gitmeli bolduk we operasiýa üçin Aşgabat keselhanasyna eltmeli bolduk. Hiç kim bize hiç zat düşündirmedi we hiç kim düşündirjek däldi. Esgerleriň eneleri komiteti ýok, bu gadagan. Häkimiýetlere baryp arz etmek size has köp çykdajy eder. Ogly harby bölümde yzygiderli uruşýandyklaryny we ýenjilýändigini aýtdy. Ýeri gelende aýtsak, gullukda “ýaralanan” ýene birnäçe ýigit keselhanada bejergi aldy. Mundan başga-da, ofiserleriň özleri beýle artykmaçlygy öjükdirýärler. ”
Harby gulluga çagyrylýanlaryň hukuklarynyň ýene-de bir gödek bozulmagy 2002-nji ýylda girizilen milli ykdysadyýetde işlemäge mejbur bolmagydyr. Ýurduň ýigrimi sekiz ministrligi we müdirligi her ýyl 20 müň raýaty öz işçi goşunlarynyň hataryna kabul etmeli, iş, ýaşaýyş jaýy we iýmit bilen üpjün etmeli. Ýarym aç çagalar gurluşyk, ulag, ekerançylyk ýerleri we beýleki hünärsiz işlerde işlemäge mejbur bolýarlar.
THF-nyň habarçysy: “Nyýazowyň çykyşyndan soň gurluşyk meýdançalarynyň, zawodlaryň we beýleki desgalaryň ýolbaşçylary prezidentiň esgerleri höwes bilen önümçilikde ulanmak ideýasyny kabul etdiler. Aýlyklary tygşytlamak üçin mümkin boldugyça hünärmenleriň ýerine esgerler goýulýar. Olara aýda bary-ýogy 45 000 manat (bazar nyrhy boýunça 2 dollar) tölenýär. Ýurduň hökümetiniň Türkmenistanda ortaça aýlyk hakynyň 2,5 million manatdygyny resmi taýdan mälim edýändigine üns beriň.
Esgerler düýnki çagalar, hiç kim olara howpsuzlyk çäreleri, ýörite enjamlary ulanmagyň düzgünlerini öwretmeýär. Şol sebäpli türkmen goşunynda ölüm bolýar. Önümçilikde tälim berilmedik esgerler senagat heläkçiligine uçraýarlar, topragyň aşagynda, işde zäherlenmeler we ş.m. Raýat durmuşynda, gündelik işleýänler şeýle ýagdaýa düşen bolsalar, kanun boýunça önümçilik dolandyryjylary pidanyň maşgalasyna ýeňillik tölemeli bolýarlar, esgerler bilen bolsa has aňsat - kazyýet işi ýok, diňe harby ýolbaşçylar esgeriň maşgalasyna oglunyň harby gullukda ölendigini habar iberýärler.
Ine, önümçilik ýolbaşçylary esgerleri iýmitlendirmek borjuny nädip ýerine ýetirýärler. Aşgabatly Altyn-daýza: “Men Nyýazowa ýadygärlik gurlan esasy köçede ýaşaýaryn. Ýadygärlikde nobatçy bolan esgerler gijelerine gapymyzy yzygiderli kakýarlar. Bizden çörek we başga bir zat soraýarlar. Ýakyn jaýlaryň hemmesinden ýalbarýarlar, sebäbi kimdir biriniň hökman açjakdygyny we iýmitlendirjekdigini bilýärler ".
Şeýle syýasat Türkmenistanda bolşy ýaly döwlet gaznasyny ep-esli doldurýar. Esgerleriň, Türkmenistanyň raýatlarynyň, esasanam ýaşlaryň hukuklaryny bozmakda jogapkärleri jezalandyrmak hukugyny hiç kim ýada salmaýar.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
