Türkmenistan 2015-nji ýylyň maý aýynda goşa raýatlyk şertnamasyny ýatyrýar.
ANT-nyň redaksiýasy goşa raýatlyk meseleleriniň çözülmegi we bipatridlere (köp raýatlylyk) täze görnüşli pasportlaryň berilmegi bilen baglanyşykly ýagdaýy açyp görkezýän resminamalary aldy.
Bu, Russiýanyň Daşary işler ministrliginiň GDA ýurtlary institutynyň müdiri Konstantin Zatuline iberen jogaby we Russiýanyň Daşary işler ministrliginiň GDA ýurtlarynyň üçünji bölüminiň müdiri Aleksandr Sternigiň beren jogaby, Türkmenistandaky “goşa” raýatly raýatlaryň birine iberildi.
Gynansagam, asyl hatymyz ýok we diňe mazmuny hakda çaklap bileris. Elbetde, jenap Zatulin hem, Russiýa Federasiýasynyň Daşary işler ministriniň orunbasary Grigori Borisowiç Karasin hem, adyndan jenap Sternik jogap berýär, Russiýa Federasiýasynyň raýatlaryndan Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan we bu ýurduň raýatlygy bolan raýatlardan köp sanly haýyşy aldy. Adamlar, 2013-nji ýylyň güýzünde Türkmenistanyň Döwlet Migrasiýa Gullugynyň näbelli sebäplere görä täze pasport bermek üçin ýurtda ikitaraplaýyn resminamalary kabul etmegini bes edendiklerine alada bildirýärler, şol ýylyň 10-njy iýulyndan başlap, daşary ýurda syýahat etmek mümkin däldi. Bir ýyldan gowrak wagt bäri bu adamlar daşary ýurda gitmek bilen çäklenýärler.
Türkmenistanda, umuman aýdylanda, resmi derejede seýrek düşündirilýär, hatda türkmen häkimiýetleri üçin goşa raýatlyk ýaly ýakymsyz meselä degişli bolsa.
Alnan resminamalarymyz, "goşa raýatlaryň" jogap almadyk soraglaryna bölekleýin jogap berýär.
Şeýlelik bilen, Russiýanyň Daşary işler ministrliginiň K.Zatuline ýazan hatyndan görnüşi ýaly, 2013-nji ýylyň sentýabr aýynda Russiýa Federasiýasynyň Federal Assambleýasynda 1993-nji ýylda goşa raýatlyk meselelerini çözmek baradaky Ylalaşygyň ýatyrylmagy barada 2003-nji ýyldaky teswirnamanyň tassyklanyş işiniň togtadylmagy netijesinde" Türkmenistanyň täze görnüşli halkara pasportlary bilen bipatridleri resminamalaşdyrmak prosesi haýallady.
Ýeri gelende aýtsak, rus tarapy tassyklamak işini togtatdy we aşakda - türkmen häkimiýetleriniň rus we türkmen raýatlygy bolan adamlary olardan birinden ýüz öwürmäge mejbur edendigi ara alnyp maslahatlaşylar.
Bu aralykda, geçen ýylyň 30-njy sentýabrynda Russiýanyň hökümetiň Kanunçylyk işleri komissiýasy teswirnamany tassyklamak baradaky kanunyň taslamasyny ahyrsoňy tassyklady. Türkmenistanda näme boldy? Russiýa Federasiýasynyň Daşary işler ministrliginiň Konstantin Zatuline beren jogabyndan çen tutsaň, “Türkmen tarapy Russiýa bilen Türkmenistanyň prezidentleriniň arasyndaky şertnamalarda göz öňünde tutulan ýaly “deň” täsir bildirmedi.” Bu, ýene birnäçe aýlap iki taraplaýyn täze pasportdan mahrum edilendigini aňladýar. Daşary işler ministrliginiň resminamasynda habar berlişi ýaly “... 2013-nji ýylyň ahyryna çenli 2003-nji ýyla çenli şeýle bolan 10 müňe golaý bipatrid Türkmenistanyň halkara pasportlarynyň täze görnüşiniň aldy.”
Täze pasport almak üçin ýüz tutýan iki taraplaýyn munuň nämäni paýlaşýandygyny aýtmak kyn, sebäbi dürli çaklamalara görä şol döwürde goşa raýatlygy bolan adamlaryň sany 23-den 134 müňe çenli.
Has gyzyklysy, Russiýanyň Daşary işler ministrliginiň GDA ýurtlarynyň üçünji bölüminiň müdiri A. Sternigiň “goşa” raýatlaryň birine iberen e-poçta habary. Ine, onuň gysgaça mazmuny.
“*** Döwlet sekretaryna - Russiýa Federasiýasynyň Daşary işler ministriniň orunbasary G.B.Karasin-e iberen hatyňyz bilen baglanyşykly aşakdakylary bellemek isleýär.
2003-nji ýylyň 10-njy aprelinde Moskwada Russiýa Federasiýasynyň prezidenti we Türkmenistanyň prezidenti goşa raýatlyk meselelerini çözmek boýunça Russiýa Federasiýasy bilen Türkmenistanyň arasynda 1993-nji ýyldaky şertnamanyň ýatyrylmagy baradaky teswirnama gol çekdi. Bu resminama güýje girmek üçin rus we türkmen parlamentlerinde tassyklama prosedurasyndan geçmeli boldy. Şeýle-de bolsa, rus we türkmen raýatlygy bolan adamlary olardan ýüz öwürmäge mejbur eden türkmen tarapy tarapyndan görlen birtaraplaýyn ädimler Russiýa Federasiýasyny ýokarda agzalan teswirnamany tassyklamak işini togtatmaga mejbur etdi.
Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan ikitaraplaýyn ruslaryň hukuklaryny goramak Russiýanyň ýolbaşçylarynyň we Russiýanyň Daşary işler ministrliginiň ileri tutýan ugurlarynyň birine öwrüldi. Russiýanyň we Türkmenistanyň prezidentleriniň arasynda birnäçe telefon söhbetdeşligi bu mowzuga bagyşlandy we Daşary işler ministrliginiň arasynda ikitaraplaýyn geňeşmeler geçirildi. Esasy maksady bipatridleri Russiýa bilen Türkmenistanyň arasynda wizasyz hereket etmek, şeýle hem bu görnüşlü admlara täze türkmen daşary ýurt pasportlaryny bermek.
Netijede, türkmen tarapy her bir türkmen raýatynyň, milletine, jynsyna, dinine ýa-da diline garamazdan täze pasport aljakdygyny mälim etdi.
2014-nji ýylyň maý aýynda türkmen tarapy Russiýanyň Daşary işler ministrligine goşa raýatlyk meselelerini çözmek baradaky Ylalaşygyň 8-nji maddasyna laýyklykda şu Ylalaşygyň 2015-nji ýylyň 18-nji maýynda ýatyryljakdygyny resmi taýdan habar berdi.
Häzirki wagtda, Russiýa Federasiýasynyň we Türkmenistanyň goşa raýatlygy bolan adamlaryň 2015-nji ýylyň 18-nji maýyndan soň kanuny statusyny sazlaşdyrmak maksady bilen rus-türkmen geňeşlerini guramak işlenip düzülýär.
Hormatlamak bilen, Russiýanyň Daşary işler ministrliginiň GDA ýurtlarynyň üçünji bölüminiň müdiri A. Sternik."
Bu resminamanyň soňky iki abzasyny belländigimiz tötänden däldir. Esasy zat, alty aýdan az wagtyň içinde, ýagny 2015-nji ýylyň 18-nji maýynda Ylalaşygyň ýatyrylmagy. Munuň manysy näme? Konstantin Zatuliniň kömekçisi Aleksandra Dokuçaýewanyň pikiriçe, bu seneden soň ne rus, ne-de türkmen taraplary, eýýäm birine eýe bolanlara raýatlygyny bermeli däldir.
ANT-e beren interwýusynda "Iki raýatlygy alanlar iki ýurt tarapyndan ykrar edilmeli, sebäbi kanunyň yza çekilmäge täsiri ýok"-diýdi. "Şeýle-de bolsa, Türkmenistanyň nähili hereket etjekdigini aýtmak kyn: düzgünlere ýa-da öz pikirlerine görä."
Türkmenistanyň içindäki synçylar, bellenilen möhletden ozal täze türkmen pasportyny almaýanlaryň mundan beýläk hiç haçan almajakdygyna we ýurtdan hemişelik gitmäge ýa-da daşary ýurtly bolmaga mejbur boljakdygyna ynanýarlar.
Täze pasport alanlar, Türkmenistanyň raýatlarynyň hukuklarynyň diňe möhleti gutarýança, ýagny alnan senesinden on ýylyň dowamynda peýdalanyp biljekdigine ynanýarlar. Onda näme? Görnüşinden, bularyň hemmesi: iň soňky saýlama ýüze çykar - siz Türkmenistanda daşary ýurtlymy ýa-da bu ýurdy hemişelik terk edýäňizmi? -Türkmen goşa raýatlygy bolan adamlaryň kanuny ýagdaýy barada ylalaşyk, türkmen häkimiýetleriniň beýle geňeşmelere taýýardyklaryna garaşyp bolmaz.
A.Doçuýewa: "Görşümiz ýaly, Türkmenistan bu meseläni çözmeýär we Russiýa Türkmenistany eýýäm iki pasporty bolanlaryň hukuklaryna hormat goýmaga mejbur etmek üçin aýgytly ädim ätip bilmez".
Geljekki 10 ýylda näme bolup biler? Türkmenler: ýa Şa ölýär, ýa-da eşek ölýär diýýär. Ýöne muňa çynlakaý bil baglamalymy? Bu aralykda, Aşgabat migrasiýa gullugy bipatridleri Türkmenistanyň konstitusiýasyny bozmakda aýyplaýar we Russiýanyň raýatlygyndan ýüz öwürmegi berk maslahat berýär.
