Türkmenistanyň Baş prokurory Atajanowa Gurbanbibi Sengrenowna häzirki wagtda ýurduň syýasy guramasynyň iň möhüm şahsyýetlerinden biri we 2002 ýylyň 25-nji noýabrynda Türkmenbaşynyň janyna kast etmek synanyşygyny derňemekde "aýratyn üstünlikleri" sebäpli, soňky wagta çenli onuň şertsiz ynamyndan lezzet aldy.
Onuň häkimiýete barýan ýoly birneme çaltdy. Prokuror 1947-nji ýylda Tejen şäherinde dünýä indi. Okuwy gutarandan soň, Türkmenistanyň prokuraturasynda dürli wezipelerde işledi: Tejen etrabynyň prokurorynyň kömekçisi, Kaka etrabynyň prokurory, Baş prokuratura işgärler bölüminiň başlygynyň orunbasary, Baş prokuroryň orunbasary we 1995-nji ýylyň 3-nji aprelinden bäri Türkmenistanyň Baş prokurory boldy.
Ol bu wezipede işlän döwründe ýüzlerçe adam kazyýetden ýanama sezewar edildi. G.Atajanowa, S.Nyýazowyň görkezmelerini ýerine ýetirip, prokuratura tejribesinde görlüp-eşidilmedik usullary ulanyp başlady.
Içeri işler ministrliginiň, Milli howpsuzlyk ministrliginiň we Goranmak ministrliginiň işewür adamlary, wezipeli adamlary, pensiýa çykan we häzirki işgärleri, nähilidir bir ýagdaýda "türkmenleriň beýik atasyny" gaharlandyrýan ýönekeý raýatlar ofisine çagyryldy we Türkmenistanyň prezidentine emläklerinden, ýaşaýyş jaýlaryndan, awtoulaglardan, hususy pudaklardan we beýleki zatlaryň döwletiň peýdasyna berilmegi baradaky ýüzlenmelerine gol çekmäge mejbur edildi. "Degişli kagyzlara" gol çekmekden boýun gaçyran her bir adam derrew jenaýat jogapkärçiligine çekildi we kazyýetden öňki tussaghana iberildi.
S.Nyýazowyň Merkezi Bankyň öňki başlygynyň orunbasary A.Hajyýewe garşy töhmet atmagy esasynda G.Atajanowa onuň öz öýüni, gaýynatasynyň öýlerini, konfiskasiýa etmäge ygtyýar berdi, doganlary we aýalynyň garyndaşlary üçin tussag etmek karary berdi. 1998-nji ýyldan bäri A.Hajyýew Merkezi Bankda işlemedi, ýöne 41,5 million dollar ogurlamak meselesine gatnaşyp biljekdigi baradaky esassyz aýyplama G.Atajanowa ýeterlik boldy.
Uzak wagtlap şeýle ýokary wezipede bolmak bilen, Baş prokuroryň özi üçin ägirt uly baýlyk gazanandygyny bellemelidiris. Bu şeýle bir aç-açan boldy welin, 1999-njy ýylyň iýun aýynda Türkmenbaşynyň özi, giýewisi üçin täze Mersedes satyn alan oňa aç-açan ýüzlenmäge mejbur boldy: “Näme üçin giýewiňiz üçin Mersedes satyn almaly bolduň, siz diňe ýigidi zaýalaýarsyňyz?,... Iki gatly jaýyň gurluşygyna başlandygyňyzy bilýärin. Sorag, olara näme gerek, siz ýurduň Baş prokurory?! Kristal dogruçyl bolmak siziň borjuňyz, has sada bolmaly".
2002-nji ýylyň 3-nji aprelinde Gurbanbibi Atajanowanyň Türkmenistanyň Baş prokurory wezipesine ygtyýarlyk möhleti gutardy. Şeýle-de bolsa, bu ýurtda S.Nyýazowa kararlaryny we hereketlerini isledigi ýaly ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýän kanun ýapragy G. Atajanowa hyzmatyny dowam etdirmeli diýen karara geldi.
Hanym Atajanowanyň “Ýyldyzly wagty” 2002-nji ýylyň noýabr aýynda "Türkmenbaşyny öldürmek synanyşygy" diýilýänlerden soň geldi. 2003-nji ýylyň ýanwarynda "Demir aýal" Niýazow tarapyndan "Türkmenistanyň prezidentiniň ýörite tabşyrygyny ýerine ýetirmekde göreldeli ýolbaşçylygy üçin", "Türkmenbaşy" ordeni bilen sylaglandy.
Elýeterli ygtybarly maglumata görä, häzirki wagtda 2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda döwlet baştutanyna "janyna kast etmek" hereketi bilen baglanyşykly gönüden-göni günäkärlenýänleriň umumy sany garyndaşlary bilen bilelikde 782 adam.
Tutulan garyndaşlarynyň bir bölegi ýurduň Balkan welaýatynda ýerleşýän Bektaş türmesinde, beýleki bölegi Büzmeýinde ITK-5 we Tejen türmesinde saklanýar. Bellenilişi ýaly, olaryň köpüsine gaýybana iş kesildi we hiç hili kazyýet işi bolmazdan, hökümleriniň we jeza şertleriniň yglan edilmezden türmä iberildi. Ýokardan gelen kazylara "halk duşmanlarynyň" garyndaşlary bolan käbir adamlara jeza şertleri barada görkezmeler berildi. Şol bir wagtyň özünde, köp halatda günäkärlenýänlere aç-açan iş kesilmedi we hatda kazyýet zalyna çagyrylmady. Bu jenaýat işleri Türkmenbaşynyň şahsy gözegçiligi astyndadyr, özi-de olara türme möhletini belleýär. Ähli düzediş zähmet koloniýalarynda diýen ýaly, esasanam iş kesilen oppozisiýa we olaryň garyndaşlary saklanýan ýerlerde, tussaglara watançylyk söýgüsi we “ähli türkmenleriň ruhy kitaby” - “Milletiň beýik lideri” tarapyndan ýazylan “Ruhnama” esaslary öwretmek üçin eýýäm täze işgärler orunlary girizildi. Bellenen düzgünlere görä, indi her alty aýdan bir gezek tussag edilenler bu kitabyň esaslaryny bilmek üçin synaglary geçirmeli we amnistiýa sezewar bolan tussaglar synagdan geçmeli we “Uly Serdar” kasamyny bermeli. Amnistiýa sezewar edilýänleriň sanawyna goşulmagy üçin oppozisiýanyň uzakdaky garyndaşlary üçin şol bir prosedura göz öňünde tutulýar. Ýokardaky synagdan geçip bilmedikler boşadylmaýar we indiki amnistiýa çenli hökümlerini dowam etdirýärler.
"Noýabr aýyndaky terrorçylykly hüjüm" derňewi tamamlanandan soň, Atajanowa Nyýazowyň özüne bolan ynamyndan peýdalanyp başlady. Onuň ýolbaşçylygynda ýurduň prokuraturasynda görlüp-eşidilmedik derejede korrupsiýa başlaýar. Baş prokurora ýakyn adamlar bilen gowy gatnaşykda bolsaňyz, islendik jenaýat işini ýapyp bilersiňiz. Uly para almak üçin hatda neşe gaçakçylygy bilen baglanyşykly jenaýat işi hem bes edilýär. Mysal hökmünde, asly we doglan ýeri paýtagtly Maýa Nurikowa bilen bolan wakany mysal getirip bolar. Aşgabadyň esasy telekeçilerinden biri bolmak bilen dürli şaý-sepleri we gymmat bahaly şaý-sepleri satmak bilen meşgullandy, paýtagtda birnäçe şaý-sepler dükany bardy. G. Atajanowa bilen gowy, "işewür" gatnaşygy bardy. Respublikanyň prokuraturasynyň işgärlerine görä, iki owgan raýaty neşe gaçakçylygynda güman edilip polisiýa tarapyndan tussag edildi. Tussag edilende, neşe serişdeleriniň köp bölegi tapyldy. M.Nurikowanyň hukuk goraýjy edaralarda ýakyn aragatnaşyklaryny bilip, owganlar bu meselede kömek sorap ýüz tutdular. Bellenilişi ýaly, bu işiň üstünlikli netijesi üçin 40 müň ABŞ dollaryny aldy we bu mukdaryň bary-ýogy 20 müň dollaryny G.Atajanowa geçirdi. Netijede, puluň ýarysynyň Nurikowanyň töwellaçylygy üçin “bölünip berilendigini” bilip, Atajanowa bu işe gatnaşmakdan we eýýäm alan pullaryny yzyna gaýtarmakdan gaharlandy. Nurikowanyň puluny yzyna gaýtarmak islegi boýunça Atajanowa düýbünden ýüz öwürdi. Şol bir wagtyň özünde telekeçi aýal dawa edip, Baş prokuraturanyň binasyndan kemsidiji sözler bilen çykdy. Soň Atajanowanyň başlangyjy bilen, Nurikowa galp jenaýat işi sebäpli türmä iberildi we häzirki wagtda Daşoguz aýallar koloniýasynda türmede otyr. Birnäçe gezek amnistiýa edilendigine garamazdan, ony boşadyp bolmaýar. Baş prokuror hut özi oňa ozal ölmese, işinden aýrylandan soň boşadyljakdygyny wada berdi. Nurikowa birnäçe gezek döwlet baştutanyna şikaýat ýazdy, ýöne haýyşlary henizem jogapsyz galýar.
Prokuroryň asuda durmuşy 2003-nji ýylyň 17-nji dekabrynda G.Atajanowa üçin düzedip bolmajak waka bolup geçende, özüni uly dawa-jenjeliň merkezinde gördi. Ýurduň ministrler kabinetiniň mejlisinde tussag edilendigi barada myş-myşlar ýaýrady. “Birden” bir zat ýüze çykdy, belli bolşy ýaly, bu ýurtda diňe “Beýik Türkmenbaşynyň” özi “bilmeýärdi”. Baş prokuroryň oglunyň aşa neşekeşdigi we neşe gaçakçylygy bilen meşgullanmagy hemmeler üçin mälim. Şeýle-de bolsa, G.Atajanowanyň ýokary wezipesi we döwlet baştutanyna “ýakyn adam” statusy henizem ogluna hukuk goraýjy edaralaryň ygtyýaryndan peýdalanmagyna mümkinçilik berdi.
Soňrak belli bolşy ýaly, Atajanowanyň kynçylyklaryna aşakdaky ýagdaýlar sebäp boldy. Bir ýyldan gowrak wagt bäri Türkmenistanyň ýörite hyzmatlary Owganystandan neşe gaçakçylygynyň kanallaryndan birini kesgitlemek üçin iş alyp barýar. 2003-nji ýylyň dekabr aýynyň başynda, Türkmen-Owganystan serhedindäki Guşgy sebitinde bir neşe serişdesi 15 kg geroin bilen gyzyl el bilen tutuldy. Sorag wagtynda belli bolşy ýaly, soň tussag edilen prokuroryň ogly bilen neşe serişdelerine-de gatnaşdy. Döwlet baştutanyna hasabat we şahsy sanksiýalardan soň Milli howpsuzlyk ministrliginiň işgärleri Atajanowanyň öýünde gözleg geçirdiler. Şol bir wagtyň özünde prokurorynyň oglunyň, “Mersedes” markasynyň şahsy awtoulagynyň barlagynda awtoulagda birnäçe gram geroin tapyldy.
Baş prokuroryň tussag edilmegi we işinden aýrylmagy barada dürli habar beriş serişdelerinde ýaýradylan myş-myşlara garamazdan, şu wagta çenli birneme gorky bilen gurtuldu we Nyýazowyň gödek sözleri bilen köpçülikde kemsidilmegine sezewar boldy. Şol bir wagtyň özünde, Türkmenbaşy maşgalasynda tertibi dikeltmegi talap etdi, ýogsam prokurora işinden boşadylmagy bilen haýbat atdy.
Bolan wakalara we Türkmenistanda iň ýokary güýçlerde hemişelik "işgärleriň bökdençligine" garamazdan, Atajanowa hukuk goraýjy guramalarda Türkmenistan üçin rekord wagtlap işleýän ýeke-täk lider bolmagyny dowam etdirýär - has köp 9 ýyldan gowrak Baş prokuror, häzirki rejime garşy çykýan şahsyýetlere garşy repressiýalary amala aşyran we ilkinji adamyň köp syrlaryny gizleýän “Türkmen adalatynyň baş emini” bolmagy bilen halas boldy. Häzirki wagtda ol öz borçlaryny ýerine ýetirmegini dowam etdirýär. Hünärmenleriň görşi ýaly, geljekde onuň häkimiýetden aýrylmagy we hatda mümkin fiziki taýdan ýok edilmegi hem gutulgysyz hakykat, şeýle hem ýurduň käbir beýleki ýokary derejeli döwlet işgärleriniň ykbaly ýaly.
Amangeldi Esenow.
