ABŞ Türkmenistany gysga wagtda demokratik esaslary - köp partiýaly sistema, metbugat azatlygyny, Gyzyl Hajyň türmelere girmegini üpjün etmegi we has köp dini jemagatlar we jemgyýetçilik guramalary üçin hasaba alyş şertlerini ýeňilleşdirmäge çagyrýar.
Bu barada penşenbe güni geçirilen metbugat ýygnagynda ABŞ-nyň Döwlet sekretarynyň kömekçisiniň orunbasary Laura Kennedi çarşenbe güni ýurdy 1985-nji ýyldan bäri dolandyrýan Türkmenstanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow bilen duşuşdy.
"Prezident geljekde köp partiýanyň boljakdygyny aç-açan aýtdy. Şübhesiz, bu mümkin boldugyça gysga wagtda gyzyklanarys" -diýip, demokratiýanyň barlygynda ýurtda durnuklylyk barada gürleşip boljakdygyny aýtdy."
2004-nji ýylyň dekabrynda Türkmenistanda parlament saýlawlary geçirildi. Şol bir wagtyň özünde, ähli deputatlar saýlaw kampaniýasy wagtynda-da Türkmenbaşa ("Türkmenleriň başy" - Nyýazowyň resmi ady) wepaly boljakdygyna kasam etdiler.
Kennedi "Dekabr aýynda geçiriljek parlament saýlawlarynda halkara synçylar ýokdy, sebäbi bu saýlawlar hakyky däldi we halkara demokratik ülňülerine laýyk gelmeýär" -diýdi.
Türkmenistanda ştatda ähli möhüm wezipeleri eýeleýän Nyýazowyň ýolbaşçylygynda bellige alnan diňe bir Demokratik partiýa bar. Aşgabat ýerli ilatyň plýuralizme we ykdysady liberalizasiýa taýyn däldigini aýdyp, "öz ösüş ýoluny" goraýar. Nyýazow munuň wagt aljakdygyna ynanýar.
"... 2020-nji ýyla çenli türkmen Mejlisine (parlamentine) saýlawlar partiýalaryň sanawyna laýyklykda geçirilmez" -diýdi.
64 ýaşyndaky Nyýazow ozal 2008-2009-njy ýyllarda işinden aýryljakdygyny aýdyp geçipdi.
DOWAM ETMEK.
Nyýazow oppozisiýany 2002-nji ýylda janyna kast etmek synanyşygynda aýyplandan soň, Türkmenistan ÝHHG, Ýewropa Bileleşigi we ABŞ tarapyndan berk tankyt edildi. Ýapyk kazyýet işinde 60 töweregi adama iş kesildi we olaryň köpüsi ömürlik azatlykdan mahrum edildi.
Mundan başga-da, daşary ýurt raýatlarynyň giriş tertibi güýçlendirildi, giň wideo gözegçiligi girizildi we soňra ýatyrylan çykyş wizalary rejimi yzyna berildi.
Kennedi 2001-2003-nji ýyllar aralygynda ABŞ-nyň Aşgabatdaky ilçisi bolup işleýärkä bulara şaýat boldy. Onuň pikiriçe, soňky bir ýylda üýtgeşmeler bolup geçdi - çykyş wizalary ýatyryldy, dini jemagatlary hasaba almakda ýeňillikler girizildi we çaga zähmetini ulanmak gadagan edildi.
ABŞ-nyň administrasiýasy, Türkmenistanyň ýolbaşçylarynyň bu meselede durman we mundan beýläk hem dowam etjekdigine umyt bildirýändigini aýtdy.
"Galan dini jemagatlaryň hem hasaba alynjakdygyna umyt edýäris. Döwlete degişli däl guramalar tarapyndan yzarlanmalar bolmaz. Biz jurnalistleriň yzarlanmazdan işini üpjün etmegini talap etdik" -diýdi.
Ak tam Türkmenistandaky bilim ulgamy barada-da alada edýär, garaşsyzlyk ýyllarynda orta okuw şahadatnamasyny almak möhleti on bir ýyldan dokuza çenli azaldy, tölegli ýokary bilim girizildi we prezident tarapyndan ýazylan "Ruhnama" kitaby esasy ders boldy.
"Öň dokuz ýyl azaldylan orta bilim döwrüni köpeltmegiň zerurdygyny belledim" -diýip, Kennedi prezidentiň geljekde jogap berjekdigini aýtdy.
Alty million ilaty bolan Türkmenistanda, goňşy Özbegistanda we Täjigistanda bolşy ýaly, çig pagta almak üçin çagalar yzygiderli işe alynýardy. Fewral aýynyň başynda Nyýazow Birleşen Milletler Guramasynyň konwensiýalaryna laýyklykda çaga zähmetiniň ulanylmagyny we mekdep okuwçylarynyň bilim işinden daşlaşdyrylmagyny gadagan edýän kanuny tassyklady.
Kennedi: "Biz onuň durmuşa geçirilmegi bilen diýseň gyzyklanýarys. Türkmen dokma önümlerini amerikan importçylary çaga zähmetiniň önümçilikde ulanylmagyna-da gaty ünsli".
Amerikanyň Birleşen Ştatlary, şeýle hem geçen ýylyň tomsunda "tehniki sebäplere görä" Aşgabat tarapyndan ýatyrylan Russiýanyň "Maýak" radiosynyň ýaýlymyny dikeltmek isleýär.
Reýter
