ÝHHG Türkmenistanda geçiriljek parlament saýlawlaryny tankytlaýar.
ÝHHG-nyň Demokratik guramalar we adam hukuklary býurosy 30-njy maýda Türkmenistanda 25-nji martda geçirilen parlament saýlawlary barada soňky hasabatyny hödürledi. Hasabatyň doly görnüşi iňlis dilinde bar. “Türkmenistanyň alternatiw habarlary” gazetiniň redaksiýasy rus dilindäki terjimäniň esasy nokatlaryny bellediler.
Saýlawlarda hakyky demokratik saýlaw prosesi üçin zerur şertler ýokdy;
Syýasy gurşaw diňe nominal taýdan dürli-dürli, ol saýlawçylara syýasy goşmaçalary teklip etmeýär;
Ýurtda düýpli azatlyklaryň ulanylmagy, saýlawçylaryň islegini beýan etmek azatlygyna päsgel berýän düýpli çäklendirilen;
Häkimiýetleriň aç-açanlygy görkezmek üçin gören çärelerine garamazdan, saýlawlaryň adalatlylygy üpjün edilmedi. Netijeleriň ygtybarlylygy şübheli. ÝHHG-nyň borçnamalaryna we beýleki halkara borçnamalaryna laýyklykda adamlaryň jemgyýetçilik işlerine gatnaşmagyny üpjün edýän demokratik institutlary ösdürmek üçin has köp tagalla edilmeli;
Konstitusiýa laýyklykda prezident agdyklyk edýän syýasy şahsyýet, ýerine ýetiriji häkimiýete gözegçilik ulgamy gowşak.
Halk Geňeşiniň konstitusiýa girizilmegi parlamentiň abraýyny we syýasy durmuşdaky ornuny hasam gowşadyp biler;
Merkezi Saýlaw Komissiýasynyň (MSK) işi yzygiderli jemgyýetçilik çekişmeleriniň we netijede çap edilen kararlaryň bolmazlygy sebäpli çäkli we aç-açan däl;
Saýlawdan birnäçe gün öň ýurduň birnäçe saýlaw uçastogynda MSK kameralary oturdyldy. Habar berlişine görä, bu karar prezidentiň buýrugy esasynda, Merkezi saýlaw toparynyň karary bolmazdan, başga hiç hili kanuny esas bolmazdan kabul edildi. MSK-nyň döwlet edaralaryna garaşlylygy alada döredýär;
Saýlawçylaryň köp sanlysynyň hasaba alynmagyna kepillik ýok; bu mesele boýunça öňki DGAHB teklipleri çözülmän galdy;
Merkezi saýlaw toparynyň habaryna görä, 2018-nji ýylyň 1-nji martyna çenli ýurtda hasaba alnan saýlawçylaryň sany 3,286.138 boldy, ýöne Türkmenistanda ulularyň sany barada maglumat ýok, bu bolsa MSK tarapyndan berilýän maglumatlaryň takyklygyna we dolulygyna baha bermäge mümkinçilik bermeýär. Kanun halkara ülňülerine ters gelýän tussaglaryň we akyl taýdan kemisleriň ses bermek hukugyny çäklendirmegi dowam etdirýär.
Saýlaw kodeksine laýyklykda, dalaşgärleriň erkin saýlaw kampaniýalaryna we saýlawçylaryň ýygnaklaryna we metbugata elýeterliligine degişlilikde deň hukuklardan peýdalanmaga hukugy bar. Iş ýüzünde, MSK metbugat metbugatynda çap edilen dalaşgärleriň terjimehalyndan, her bir dalaşgäriň döwlet telewideniýesinde öňünden ýazylan görnüşinden we her dalaşgäriň saýlawçylar bilen üç duşuşygyndan ybarat bir kampaniýa gurady. Dalaşgärleriň hemmesi häzirki prezidentiň ugruny goldaýandyklaryny mälim etdiler. Saýlaw kampaniýasy diýseň göze ilmeýärdi we köpçüligiň gyzyklanmasyny görmedi.
Kampaniýany maliýeleşdirmek düzgünleri ýeterlik derejede işlenip düzülenok we umuman saýlaw kampaniýasynyň nähili gurnalmalydygyna laýyk gelmeýär. Ýurduň kanuny syýasy partiýalardan maliýe işleri barada hasabat bermegini talap edýär. Kanun, kampaniýa çykdajylary barada hasabat tabşyrmasa, taraplara garşy sanksiýalary göz öňünde tutýar. Şeýle-de bolsa, partiýalaryň we garaşsyz dalaşgärleriň hiç hili çykdajylary ýokdy, sebäbi Merkezi saýlaw komissiýasy hemme zady özi gurady we maliýeleşdirdi. Syýasy partiýalar haýsydyr bir haýyr-sahawat barada habar bermediler.
Köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň ýagdaýy, döwlet monopoliýasy we goşmaçalary ýa-da tankydy pikirleriň bolmazlygy bilen, saýlawçylary habarly saýlamak mümkinçiliginden mahrum edýär. Ýurtda diňe bir döwlete degişli internet we el telefonyny üpjün ediji bar. Çäklendiriji çäreler sebäpli köp web sahypalary we sosial ulgamlar petiklenýär we mazmun süzülýär. Dalaşgärler on minutlyk, öňünden taýýarlanan telewideniýe çykyşlary görnüşinde saýlawçylara ýüzlendi. Kampaniýanyň dowamynda dalaşgärleriň arasynda bilelikdäki çekişmeler ýa-da jedeller bolmady. Iş başyndaky prezidentiň oglundan başga beýleki dalaşgärleriň saýlaw işleri barada habar ýokdy.
Garaşsyz raýat jemgyýetiniň guramalarynyň ýoklugy sebäpli raýatlaryň saýlawlara garaşsyz gözegçilik etmegi päsgelçilik döretdi. Döwlet jemgyýetçilik birleşikleriniň işi, ähmiýetli syn etmegi aňlatmaýardy. Saýlaw kodeksinden we MSK-dan tapawutlylykda, DGAHB synçylaryna birnäçe saýlaw uçastogynda sesleriň sanyna gözegçilik etmek gadagan edildi.
www.habartm.org
