Merkezi Aziýanyň habarlar we derňew gullugy abunaçylarynyň sanynyň köpelmegi, ygtybarly we garaşsyz maglumat bermekdäki abraýy bilen baglanyşyklydyr.
Sebitleýin habar beriş serişdelerine we aktiwistlere Türkmenistanda we Özbegistanda-ýapyk ýurtlarda gadagan edilen bolup geçen wakalary seljermek bilen üpjün edýän Uruş we Parahatçylyk Hasabat Institutynyň Merkezi Aziýa Habarlary Gysgaça (NBCA) taslamasy tarapyndan neşir edilen makalalara isleg ep-esli artdy.
Bu ýurtlarda nämeleriň bolup geçýändigini bilmek isleýän Merkezi Aziýa we halkara synçylar obýektiw maglumat tapmakda kynçylyk çekýärler. Olary ýa resmi propaganda (köpçülükleýin habar beriş serişdeleri) tarapyndan gömýärler ýa-da hökümete garşy oppozisiýa çeşmelerinden maglumat tapýarlar.
Dört dilde (Iňlis, Rus, Özbek we Türkmen) neşir edilen makalalar bilen 2006-njy ýylda döredilen gününden bäri Merkezi Aziýanyň Täzelikler Hasabaty (NBCA) Türkmenistanda we Özbegistanda ykdysady we syýasy ýagdaýlar we adam hukuklary barada garaşsyz, deňagramly maglumat çeşmeleriniň biri hökmünde abraý gazandy.
NBCA, sebitiň dürli künjeginden gelen köp sanly syýasy alymyň tejribesini çekýän habar derňewi we düşündiriş hyzmatydyr.
IWPR web sahypasynda neşir edilen we e-poçta arkaly paýlanan NBCA makalalaryna isleg soňky bir ýylda çalt ösdi. 2010-njy ýylyň aprel aýyndan bäri 10 aýyň içinde NBCA makalalary 3 012 gezek gaýtadan çap edildi. Diňe 2011-nji ýylyň ýanwar aýynda sebitleýin habar beriş serişdeleri we aktiwist guramalar 900 töweregi makalany gaýtadan çap etdiler. Deňeşdirmek üçin: geçen ýylyň ýanwar aýynda 140 makala gaýtadan çap edildi.
Neşirleriň köpelmegi blogçylara, sosial ulgam sahypalaryna we raýat jemgyýeti aktiwist guramalaryna bolan gyzyklanmanyň artmagy, esasanam NBCA toparynyň e-poçta paýlanyşyny giňeltmek üçin edýän tagallalary bilen baglanyşykly.
Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosy we BBC Dünýä habar Gullugy ýaly günbatar habar beriş serişdeleri NBCA makalalarynda ýerleşdirilen mowzuklary yzarlady.
Özbegistan “Ozdolik” Azatlyk Radiosynyň web redaktory Hakimjon Hasanowyň aýdyşy ýaly "esasanam bu maglumatlardan käbir gyzykly maglumatlary alýarys we bu barada öz derňewimizi başlaýarys" diýdi.
Özbegistanda hristianlaryň yzarlanmagy baradaky NBCA makalasyndan soň, BBC IWPR bilen söhbetdeş bolan adamlar bilen ilatyň bu böleginiň ýüzbe-ýüz bolýan kynçylyklary barada hasabaty üçin habarlaşdy. Özbek-Türkmen serhediniň iki gapdalynda ýaşaýan etnik azlyklaryň meseleleri, NBCA-nyň bu mowzukdaky makalasyndan soň başga bir hasabatynda görkezildi.
Bişkekdäki abraýly onlaýn habar gullugy CA-News, NBCA Uruş we Parahatçylyk Hasabat Institutynyň seljeriş we düşündiriş bölüminde yzygiderli çykyşlaryny ulanýar. Geçen ýyl bu web sahypasy NBCA taslamasynyň çäginde neşir edilen 170 makalanyň 140-syny gaýtadan neşir etdi.
"CA-News" -yň müdiri Alina Saginbaýewa: "Makalalaryňyzyň mowzuklaryndan we maglumatlaryň hilinden kanagatlanýarys, sebäbi Özbegistandan we Türkmenistandan syn we bilermen makalalary almak gaty kyn" -diýdi.
IWPR-yň hasabaty, Merkezi Aziýanyň adam hukuklary aktiwistleri tarapyndan dolandyrylýan metbugat we maglumat ulgamlary bilen meşhurdyr.
Mazmuny häzirki Ýewropada ýaşaýan oppozisiýa aktiwistleri tarapyndan dolandyrylýan Gündogar web sahypasy, soňky bir ýylda Türkmenistan baradaky IWPR makalalarynyň hemmesini neşir etdi. Adynyň aýdylmazlygyny haýyş eden söwda nokadyna goşant goşan NBCA-nyň gizlin ýurtdaky syýasy üýtgeşmeler baradaky hasabatyna ýokary baha berýändigini aýtdy.
"Türkmenistandaky ýagdaýlar baradaky maglumatlarymyň köpüsini siziň hasabatlaryňyzdan alýaryn" -diýdi we beýleki metbugat çeşmeleriniň tarapgöý bolýandygyny aýtdy.
Özbek we türkmen raýat aktiwistleri öz gezeginde NBCA makalalaryny e-poçta sanawlary arkaly ýaýradýan habar býulletenlerine goşýandyklaryny aýdýarlar.
Özbegistanda Daşkentde ýerleşýän Adam Hukuklary Bileleşiginiň lideri Ýelena Urlaýewa NBCA-nyň adam hukuklary meselelerini beýan etmeginiň Özbegistanyň raýat jemgyýetine adatça dymýan meseleleri gozgamagyna kömek edýändigini aýtdy.
Özbegistanda ýaşaýan-da bolsa, Ýelena Urlaýewa IWPR-iň hasabatynyň oňa "umuman ýurtdaky ýagdaýy öwrenmäge" kömek edýändigini aýtdy.
Fransiýada ýerleşýän Merkezi Aziýada adam hukuklary birleşiginiň başlygy Nadežda Ataýewa NBCA makalalarynyň "Özbegistan ýaşaýjylarynyň gynamalar we gul zähmeti ýaly hukuklarynyň gödek we giňden bozulmagyna jemgyýetçiligiň ünsüni çekýändigini" aýtdy.
IWPR bilen söhbetdeşlik geçiren adam hukuklary aktiwistleri, NBCA makalalaryndaky maglumatlaryň dogrulygyna ynanýandyklaryny we taslama toparynyň maglumat çeşmelerine seredişine ýokary baha berýändiklerini aýtdy. Bu örän möhümdir, sebäbi aktiwistler we adam hukuklarynyň bozulmagynyň pidalary metbugat bilen aragatnaşyklary üçin häkimiýetleriň basyşyna sezewar bolup bilerler.
Ýuliýa Gorýaýnowa, Bişkekdäki IWPR-iň redaktory.
Bu makala, National Endowment for Democracy gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän “Merkezi Aziýa habarlary gysgaça” taslamasynyň bir bölegi hökmünde taýýarlandy. http://iwpr.net/ru/
