Aýallar koloniýasyndaky ýagdaý, milletine baglylykda işden aýrylmak, pagta ...

Aýallar koloniýasyndaky ýagdaýa gözegçilik etmek

Şu ýylyň 6-njy oktýabrynda Türkmenistanyň prezidenti S.Nyýazow paýtagtyň Mekan köşgünde uly ykdysady ýygnak geçirdi we şol döwürde ýakyn wagtda geçiriljek amnistiýany ýatlap, häzirki wagtda türmelerde we koloniýalarda 12 müň 282 adam azatlykdan mahrum edilenlerden 8145 tussagy boşatjakdygyny aýtdy."

Üç aý öň, 13-nji awgustda, Balkanabatda geçirilen ýygnakda S.Nyýazow: “Biziň maksadymyz türmä basmak däl. Munuň tersine, ýakyn wagtda amnistiýa sebäpli türmedäki 14000 adamyň 8000-sini boşadarys. Toba edip, düzediş ýoluna girenleri.

Bir seretseň, sanlar bilen jedelleşmegiň nämedigi düýbünden belli däl we sorag ýüze çykýar, üç aýyň içinde iki müň tussag nirä gitdi?

Ýöne düşündiriş bar bolsa gerek.

Iýun aýynda, Ministrler Kabinetiniň giňeldilen mejlisinde, prezident ýakyn günlerde geçiriljek amnistiýa barada gaty seslenip, adaty günä geçiş çäresini haýsydyr bir taryhy waka öwürjekdigini wada berdi.

Wadanyň esassyz bolmazlygy üçin bir zat bilen ätiýaçlandyrylmalydygy we deňeşdirilen derejäni saklamak üçin on dört müň tussagyň on iki müňe çenli azaldylmalydygy aýdylýar. Wada berlen "uly masştab" diňe bir amnistiýa edilenleriň sanyna aşa baha berilmegi sebäpli däl-de, eýsem tussaglaryň hakyky sanyna kembaha garalmagy sebäpli döredilýär, sebäbi prezident tarapyndan dolandyrylýan tussaglaryň sany baradaky maglumatlar hakyky ýagdaýa gabat gelmeýär.

Zenanlar koloniýasy DZ-K / 8-den çen tutsaň, hatda ilkinji agzalan san - 14000 müň hem dogry däl, sebäbi geçen ýyl bilen deňeşdirilende has köp iş kesilenler bar.

Ine, şu ýylyň sentýabr aýynda ýagdaý nähili boldy.

Tutsag edilen aýal-gyzlaryň sany geçen ýyl bilen deňeşdirilende 50 köp (2004 - 1900 aýal, 2005 - 1950 aýal). Berk rejime höküm edilenlerden ýüz adam köp (2004 - 300 adam, 2005 - 400 adam) - bu kategoriýa amnistiýa sezewar edilmeýär.

Koloniýada ýatar ýaly ýerler ýeterlik däl - köp tussag amnistiýa çenli gijäni açyk howada geçirmeli ýa-da kazarmadaky düşekleriň arasyndaky dar geçelgelerde ýatmaly bolýar. Käbirleri para berip morga göçýärler - bu degişme däl.

Bu koloniýadaky tussaglaryň sanynyň köpelmegine tussaglary görmäge gelýän garyndaşlarynyň sanynyň köpelmegi bilen hem baha berip bolar. Koloniýanyň golaýyndaky ýer gypjak lagerine meňzeýär: ýol tozanlarynyň we hapalaryň galyňlygynda, käbirleri öz ýerlerinde, käbiri ýalaňaç ýerde, her gün biri-birini çalyşýan garyndaşlaryny görmäge gelen köp sanly maşgala bar. Birnäçe sagadyň dowamynda, käte hatda tutuş bir günüň dowamynda, 6-15 sany aralygyndaky maşgalalar her gün bu ýerde duşuşyk berilmegine garaşýarlar. Belki-de, köplenç esasy girelgeden girýän häkimiýetleriň adamlaryň azalýan akymyny görmezligi üçin myhmanlar koloniýadan kowulýar.

2004-nji ýylda iň köp gelýän myhman günde 7-8 maşgaladan köp däldi.

Tussaglaryň garyndaşlary bilen görüşmek üçin bary-ýogy 5 otag bar (olaryň 2-siniň meýdany takmynan 3 m², galanlary hersi 2,5 m²). Bu mukdar myhmanlara baryp görmek üçin ýeterlik däldigi sebäpli, maşgalalar aşhana, peýdaly otag we hajathana ýakyn ýerde ýerleşýän kiçijik geçelgäni köpeldýärler - bu ýerdäki adamlar polda ýatýarlar. Käwagt baryp görmek prosedurasyna jogapkär koloniýanyň işgärleri bir otagda birbada iki maşgalany goýýarlar. Şeýle ýagdaýlarda gahar jogap tapmaýar - töläň ýa-da sabyr ediň.

Geçen ýyl iki maşgalany bir otagda ýerleşdirmek amal edilmedi.

Iki ýagdaýda-da sagatlyk (aýda bir gezek rugsat berilýär) we gündelik (iki aýda bir gezek rugsat berilýär) wagt mukdary hasaba alynmaýar. Bir sagatlyk duşuşyk 20-30 minuta çenli gysgaldylyp bilner we gündelik duşuşyk diňe şeýle diýilýär, sebäbi aslynda myhman haýsy wagta girse-de (bu hökman günortan 12-den öň bolmaz), ol otagy irden sagat 8:30-9-da boşatmaly. Türme işgärleri, saparyň uzaldylmagy üçin töleg almakdan ýüz öwürýärler, muny gaty köp myhmanyň bolmagy bilen düşündirýär.

Ondan öň 150,000-200,000 manat (6- 8 dollar) para berip bir maşgala günortan 12:00-13:00 çenli galyp bilýärdi.

Diskriminasiýa nädip “edilýär”

Gysga wagtyň içinde Daşoguzdaky 25-nji çagalar bagynyň müdiri Jeren Durdyýewa bu edarada işleýän 8 özbek aýal-gyzdan 6-syny “işden boşatmagy” başardy.

Bu, şuňa meňzeş edaralaryň köpüsinde bolşy ýaly, örtükli görnüşde edilýär. Çykdajylary azaltmak zerurlygy bahanasy bilen dolandyryjy belli bir işgäriň iş wagtyny (tizligini), mysal üçin, 0.75-den 0.25-e çenli azaldýar. Şoňa görä-de, işgäriň aýlygy hem aýda 300 000 manata (13 dollar) azalýar. Ýöne bularyň hemmesi däl, 0,25 nyrh günde 2 sagat we işçi irden bir sagat, günortan ikinji sagat işlemeli bolar ýaly bu 2 sagat bölünýär. Bular bu ýol bilen gazanylan pullaryň jemgyýetçilik ulaglaryny tölemek üçin ýeterlik däldigine garamazdan, işçi günde iki gezek işden gelmeli. Şeýle ýagdaýda işgäriň özi mejbury ýagdaýda öz islegi bilen işden gitmek hatyny ýazýar.

"Geň" tötänlik bilen, bu ýa-da şuňa meňzeş işden boşadylan bu çagalar bagynyň işgärleriniň hemmesi özbek bolup çykdy. Ýeri gelende aýtsak, şol çagalar bagynda 5 täze işgär işe alyndy, olaryň hemmesi türkmen.

Kanuna laýyklykda

Bu ýyl Türkmenistanda pagta ýygmagyň adaty tertibi kesildi. Şu wagta çenli pagtanyň hemmesini diýen ýaly ýygnaýan adaty işçi güýji mekdep okuwçylarydy. Şeýle-de bolsa, şu ýylyň 1-nji fewralynda kabul edilen “Ýaşlaryň işlemek hukugynyň kepillikleri” kanunyna laýyklykda çagalaryň oba hojalygyna gatnaşmagy gadagan edildi.

Bu kanunyň ýerine ýetirilişi ýurduň hukuk goraýjy edaralary tarapyndan berk gözegçilikde saklanýar. Hususan-da, polisiýa adamlary pagta meýdanlaryna eltýän ähli ulaglary barlaýar. Awtobusyň ýolagçy bölüminde bir ýetginjek tapylsa, ene-atasy pagta ýygnamak üçin öz ýerine iberen bolsa, ony ulagdan düşürip, öýüne iberýärler.

Şaýatlaryň sözlerine görä, şu ýyl pagta köp, iň bolmanda öňkülerinden has köp. Şeýle-de bolsa, olary arassalamaga wagtlary ýok, işleýän (has dogrusy, çagalaryň) elleri ýeterlik däl. Okuw döwründe mugallymlar hem pagtadan boşadyldy, ýöne özlerine derek başga birini ibermeli boldular. Mundan başga-da, ýaňy-ýakynda ähli mekdep işgärlerinden “pagta üçin” 150 000 manat ýygnaldy (soň bolsa tomusda şol mukdarda, “bugdaý üçin”). Elbetde, bu ýurduň daşynda ýiten hasyly satyn almak üçin edilýär, esasanam goňşy Özbegistandan pagta satyn alynýar.

23-nji oktýabrdan başlap, Türkmenistanyň mekdeplerinde güýz dynç alyşy başlanda, Daşoguz walaýatynyň 1500 mugallymynyň pagta hasylyna gitmelidigi mälim boldy. Prezident S.Nyýazowyň aýdan hasyly bilen mugallymlaryň lapykeç ýagdaýy halas edip-saklap bilmejekdigi entek belli däl, ýöne bu Türkmenistany dolandyrmagyň dolandyryş ulgamyndaky iň soňky ätiýaçlyk.

Oba adamlary birnäçe ýyl ozal artykmaç işlenen 15,000 lukman işgäriniň hem pagta hasylyny ýygnamaga kömek edendigini öňe sürýärler, ýöne indi olar hem ýok. Bu, elbetde, gülkünç ýaly görünýär, ýöne lukmanlar birnäçe aýlap adamlary bejermegiň ýerine pagta ýygnany hakyky ýagdaýdy.

Ýurduň pagta ösdürip ýetişdirmegindäki ýaramaz ýagdaýyň sebäbi, tükeniksiz özgertmeleriň daýhanlaryň hasyllylyga bolan gyzyklanmasyny ýokarlandyrmak däl-de, eýsem daýhanlara administratiw gözegçiligi güýçlendirmekdir. Uly pul bilen satyn alnan ýüzlerçe amerikan Jon Deer hasyl ýygnaýjy maşynynyň köplenç işsizdigi we umytlaryň diňe adaty el bilen pagta ýygnamagy üçin niýetlenendigi, pikir edilmedik özgertmeler bilen baglanyşykly. Garaşsyzlygyň tutuş döwründe Türkmenistanyň meýilleşdirilen pagta hasylyny hiç wagt alyp bilmeýändigi geň däldir.

Hawa, “Ýaşlaryň işlemek hukugynyň kepillikleri barada” kabul edilen kanun türkmen durmuşynyň hakykatlaryna laýyk gelmeýär.

Talyplardan talaplar iş kategoriýasyna girýär

Farap obasyndaky mekdeplerde (Lebap welaýaty), ýöne Türkmenistanyň beýleki sebitlerindäki mekdeplerde bolşy ýaly, administrasiýa hem dürli bahana bilen, okuw ýylynyň ilkinji günlerinden başlap, okuwçylary, şol sanda birinji synp okuwçylaryny pul tölemäge mejbur edýär. Sebäpler başgaça bolup biler. Mysal üçin, tämizlikçi aýal pagta ýygnamak üçin iberildi, başga bir aýal onuň ýerine otaglary arassalaýar we onuň üçin 5000 manat ýygnamaly. Gazetlere we žurnallara ýazylmak üçin pul, hersi 5000 manat, şol sanda ýaňy okamagy we ýazmagy öwrenýän çagalar hem pul sowgat etmeli. Mekdepdäki ýyladyş ulgamyny bejermek we agyz suwy üçin barrel satyn almak we ş.m. okuwçylardan pul ýygnalýar.

Telekeçi mugallymlar, şeýle ýagdaýda goşmaça girdeji görnüşinde hem peýdalanýarlar. Häzirki düzgünlere laýyklykda synpdaky ähli gyzlaryň birmeňzeş matadan we birmeňzeş reňkdäki köýnekleri geýmelidigini göz öňünde tutup, bu matany synp mugallymy saýlaýar. Köýnek üçin milli nagyşly ýakany nireden satyn almaly (surata serediň), synp mugallymy karar berýär. Elbetde, bularyň hemmesi mugallym bilen "işewür" gatnaşykda bolan satyjylardan satyn alynýar. Her satyjy mugallymyň girdeji paýyny töleýär. Gyş möwsüminiň başlanmagy bilen, okuwçylar ýokardaky shema laýyklykda ýene "gyş formasy" almalydygyny bellemelidiris.

Mugallymlar sapaklarynda kelem pirogyny satyp, okuwçylaryna her gezek 2000 manatdan satyn almaga mejbur edenlerinde hem aýratyn mysallar bar.

Şeýle-de bolsa, mugallymlara-da düşünip bolar, TI eýýäm (# 136,14.09.2005) öz pullaryna pagta ýygmak üçin däl-de, adamlary hakyna tutmaga mejbur bolýandyklaryny ýazdy. Mugallymlardan başga-da tölegler bar, mysal üçin, dürli komissiýalar Aşgabatdan gelende ýa-da yzygiderli Ruhnama synaglaryndan geçende.

Okuwçylaryň ene-atalary mugallymlar bilen gatnaşyklary bozmazlyga synanyşýarlar we mümkin boldugyça mekdepde talap edilýän zatlaryň hemmesini töleýärler. Çagalar üçin bu bikanun talaplar adaty bir zat, durmuş kadasy ýaly bolup görünýär. Mümkin, ulalansoňlar, edil şonuň ýaly ederler - bagtly bolsa, alarlar, ýok bolsa bererler. Beýleki düzgünleri we kanunlary bilenoklar.

Türkmen adam hukuklary başlangyjy.