Human Rights Watch: Türkmenistanyň we Özbegistanyň hökümetleri iň repressiwleriň hataryna girýär. Human Rights Watch Adam hukuklaryny goraýjy halkara adam hukuklary guramasy Türkmenistan we Özbegistan barada ähliumumy döwürleýin syn çap etdi, onda bu iki döwletiň syýasatlaryny “aşa repressiw” diýip atlandyrýar.
Human Rights Watch guramasy 22-nji aprelde "Türkmenistanyň we Özbegistanyň aşa repressiw syýasatlary 2013-nji ýylyň 22-nji we 24-nji aprelinde seýrek halkara gözegçiligine sebäp boldy"-diýip belleýär. BMG agzalary pursatdan peýdalanyp, hyýanatçylyklaryň soňuna çykmak üçin anyk çäreleri görüp, ikisinde-de bolup geçýän repressiýalary we basyşy paş etmeli we ýazgarmaly "-diýip guramanyň hasabatynda aýdylýar.
Human Rights Watch guramasynyň bellemegine görä, Türkmenistan we Özbegistan hökümetleri dünýäde iň repressiw ýurtlardan biridir. Bu ýurtlar, şeýle hem, 2008-nji ýylyň dekabrynda adam hukuklary baradaky öňki hasabatda berlen teklipleriň ýerine ýetirilmeýändigini görkezýärler.
"Özbegistanda we Türkmenistanda aşa ýokary repressiýalar, hökümetleriniň bu meseläni boýun almakdan ýüz öwürmegi bilen birlikde güýçli we bütewi beýannamanyň zerurdygyny görkezýär" -diýdi Human Rights Watch. "Aşgabat we Daşkent, gaty we düşnükli, hilegär hereketleriniň näderejede kabul ederliksizdigini we haýsy anyk üýtgeşmeleri etmelidigini eşitmeli."
Gurama Türkmenistan we Özbegistan barada ýazan makalasynda iki ýurda degişli esasy meseleleri we olary çözmek üçin zerur ädimleri belläp geçdi.
Iki hökümet üçin gyssagly ädimleriň biri, BMG-nyň adam hukuklary gözegçilerine uzak wagtdan bäri inkär edilmegini bes etmek bolmaly. Adam hukuklaryny goraýjy Human Rights Watch guramasynyň habaryna görä, BMG-nyň on hasabatçysy Türkmenistana şeýle girişi isledi we BMG-nyň Özbegistana girmegini gadagan eden hasabatçylaryň sany 11-e ýetdi.
Halkara Gyzyl Haç Komiteti (HGHK) bilen hyzmatdaşlyk ýene bir möhüm mesele. 12-nji aprelde HGHK Özbegistanda tussaglara baryp görmegi bes etmek kararyny aç-açan yglan etmek üçin adaty bolmadyk ädim ätdi. Gurama, ähli tussaglara girip bilmezlik we tussaglar bilen şahsy gürleşmezlik ýaly adaty iş proseduralaryny ýerine ýetirmezligine salgylandy. Türkmenistanyň türmeleri hem daşarky gözegçilik üçin ýapyklygyna galýar.
Goldston: "Iki hökümetiň hem BMG we beýleki ýurtlardaky gatnaşygynyň gaty pesdigi, ähliumumy döwürleýin synyň esasy aýratynlygy bolmaly" -diýdi.
Özbegistanda esasy meseleler garaşsyz raýat işjeňliginiň rehimsiz repressiýasyny we söz azatlygyny, şol sanda toslama aýyplamalar bilen adam hukuklaryny goraýjylary we garaşsyz žurnalistleri jenaýat jogapkärçiligine çekmekden ybarat. Netijede, ondan gowrak adam hukuklaryny goraýjy we köp sanly garaşsyz žurnalist we oppozisiýa aktiwistileri dürli aýyplamalar bilen türmede otyr.
Gynamalar we ýowuz daraşmalar jenaýat kazyýet ulgamynda endemiki, şeýle-de şeýle düzgün bozmalar üçin jezasyz galýar.
Hökümetiň ýyllyk hasyl üçin zähmeti, şol sanda çaga zähmetini yzygiderli ýerine ýetirmegi we Halkara Zähmet Guramasynyň (HZG) synçylarynyň ýurda girmegine rugsat bermezligi hem bu meseleleriň biridir.
Türkmenistandaky esasy meseleler hökümetiň türmede uzak wagtlap tutmagy syýasy jeza guraly hökmünde ulanylmagyny öz içine alýar. Iki onýyllykdan gowrak wagt bäri dowam eden bu tejribäniň netijesinde näbelli bir adam ýurduň syýasy sebäpler bilen aýyplanýan zalym türmelerinde kynçylyk çekýär. Ýakynda hökümet şeýle tussaglaryň dördüsini boşatdy, olaryň ikisi alty ýarym ýyl azatlykdan mahrum edildi. Emma olaryň boşadylmagy diňe näçesiniň gözenegiň aňyrsynda galýandygy baradaky soraga ünsi çekdi.
Hökümetiň syýasatlaryny sorag astyna almak isleýänlere basyş etmek ýa-da türmä basmak bilen haýbat atmak bilen, söz azatlygy we birleşmek azatlygynda uly çäklendirmeler saklanýar. Raýat jemgyýetiniň wagşyçylykly repressiýasy garaşsyz adam hukuklaryny goraýjylaryň we žurnalistleriň aç-açan işlemegine mümkinçilik bermeýär.
“Synyň awtorlary, munuň Türkmenistana we Özbegistana ýatlatma boljakdygyny bellediler. Bu prosedura laýyklykda ilkinji synaglaryndan bäri dört ýarym ýylda iki ýurtda-da az üýtgeşiklik boldy" diýip, Goldston nygtady. "Bu hökümetleriň hyzmatdaşlary özlerinden soramaly: [hukuklara] has gowy hormat goýmak üçin näme edip bolar? Jogap has düşnükli: basyş.”
www.ca-news.org/
