Türkmen Helsinki gaznasy türkmenleriň bilim pudagyndaky ýagdaýa ýakyndan gözegçilik edýär: ýakyn wagtda paýtagtyň mekdeplerine gözegçilik etmegiň netijelerini ýaýratmagy umyt edýäris. Gözegçiligiň çägindäki habarlaryň bolşy ýaly, şeýle hem arada Aşgabatdaky 9-njy mekdepdäki bolan waka hem aýdylýar Mundan ozal türkmen mekdeplerinde barlaglaryň nähili geçirilýändigi barada habar berdik (2005-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky "Gorono mekdebi barlaýar" pres-relize bakyň).
Bedenterbiýe we zähmet täliminiň mugallymy, milleti boýunça özbek bolan Sergeý Abdyreýimow, türkmenleriň bilim ulgamyndaky ýagdaýa bolan garaýşy sebäpli mekdep administrasiýasyna garşy çykdy.
Hususan-da, Sergeý, dürli guramalardan dürli komissiýalara para bermek üçin pul ýygnamagyň häzirki hökmany tejribesine gatnaşmaýanlaryň biridir. Bu, şeýle hem, türkmen biliminiň ýaramazlaşmagy barada tutuş toparyň öňünde aç-açan çykyş etmegi, mekdebiň müdiri Aýdogdyýewa Aýjan (öňki bilim ministriniň kömekçisi), bilim işini guraýjy Annagulyýewa Arzygül we hojalyk müdiri Ataýewa Şekeri gaty gaharlandyrýar. Abdyreýimowyň mugallymlardan we mekdep okuwçylaryndan yzygiderli talaplary ýerine ýetirmek bilen ylalaşmazlygy toparyň soňky ýygnagynda döküldi. Mekdep administrasiýasynyň görkezmesine görä, ähli mugallymlar we mekdep işgärleri şäher jemgyýetçilik bilim bölüminiň esasy hünärmeni Orazowa Zuleýhanyň ofisini abatlamak üçin hersine 20 000 manat sowgat etmeli boldular.
Duşuşykda Sergeý Abdyreýimow mekdebiň müdirine prokuratura baryp, bilim edarasyndaky ähli düzgün bozmalar barada habar berjekdigini aýtdy. Aýdogdýewa Aýjan muňa jogap edip: “Erkekler, tebigaty boýunça mugallym bolup işlemäge mynasyp däl. (9-njy mekdepde diňe iki erkek mugallym işleýär we ikisi hem pul talaplaryna garşy – THF-iň takmyn). Islän ýeriňize baryp arz ediň, hiç kim size kömek etmez, üstesine-de siz türkmen däl. Pul ýygnamak barada aýdylanda bolsa, beýleki zerurlyklar üçin mekdeplere pul bölmeýärler. Emma “standartlara laýyk gelmegi” talap edýärler. Şäher häkimligi we ministrlik, nädip “boýun egmelidigimizi” bilýärler. Sebäbi, Döwletden kömege garaşýan ýolbaşçylar takyk käýinç eşidýärler ...”
Talaňçylykdan başga-da, mekdepde başga derwaýys meseleler bar. Mugallymlaryň pikiriçe, mekdep ýolbaşçylary Nyýazowyň şahsyýet kultyny mekdep durmuşynda maksatly durmuşa geçirmek üçin mümkinçilikler tapýarlar, ýöne ýaş nesli alkogol, neşe we jelepçilikden öňüni alyş çäreleri duýdurmak üçin möhüm hasaplamaýar : Soňky döwürde mekdebimiziň okuwçylarynyň arasynda ilkinji gezek synanyşan, şeýle hem alkogola we neşekeşlige endik eden çagalaryň sany köpeldi. Mekdep okuwçylarynyň arasynda jelepleriň sany köpelýär.”
THF gözegçileri, adynyň aýdylmazlygyny isleýän Bilim ministrliginiň bir işgärine bu ýagdaý barada düşündiriş bermegini isledi. " Mekdepler we institutlar hemaýatkär tapmak barada alada edýärler. Iň bärkisi biraz hem bolsa saklamak üçin mekdepler mugallymlardan we okuwçylardan pul ýygnaýarlar. Institutlaryň rektorlary ene-atalar-telekeçiler bilen “hyzmatdaşlyk edýärler”.
Neşekeşligiň ýaşlaryň arasynda ýaýramagy bilen baglanyşykly täsirli çäreleri görmegiň wagty geldi. Mundan başga-da, paýtagtyň mekdepleriniň käbir okuwçylary öz dostlarynyň arasynda geljekde neşe gaçakçylygy we jelepçilik bilen meşgullanmak isleýändiklerini aç-açan boýun alýarlar. Başga bir tendensiýa, synpdaşlaryny täze hünäre çekmek üçin aç-açan isleg. Her dürli ýollar we serişdeler bar. Gyzlaryň moda eşiklere, neşe serişdelerine öwrenişip, soň bolsa karz tölemegi talap eden ýagdaýlary boldy. Owadan we baý durmuş baradaky wadalar şantaj we ene-atalaryna aýtmak howpuna öwrüldi.
Häkimiýetiň ýokary derejeli ýolbaşçylary diňe öz kürsilerini saklamaga synanyşýarlar. Türkmen hakykatyny bezemek kampaniýasynda ýokardaky kynçylyklaryň öňüni almak üçin wagt tapmaýarlar."
Orta mekdep okuwçysy Aýna: “Elbetde, talyplar neşekeşlik we jelepçilik bilen baglanyşykly ähli zatdan alada galýarlar. Munuň üçin kim bilen habarlaşmaly? Mugallymlar diňe öz aralarynda pyşyrdaşýarlar, okuwçylar kömek sorap ululara ýüz tutmakdan gorkýarlar. Aýratynam gyzlar üçin kyn. Bu mowzuk beýle meseleler bilen gyzyklanmaly däl diýip hasaplaýarlar. Ene-ataňyza baryp, näme boljagyny göz öňüne getirmek gorkunç, direktora ýa-da baş mugallyma - diňe akja juje (türkmençe sözüň doly manysynda - kiçijik ak towuklar) ýaly daşarky abadançylyk hakda alada edýärler. ”
7-nji synp okuwçylary: "Ýöne wagtal-wagtal bizden abatlamak, gül, agaç ekmek, Türkmenbaşynyň portretleri, sowgatlar üçin pul ýygnaýarlar ..."
Ene-ata Enebaý: “Çilim çekmegiň howpy köplenç unudyldy. Näme üçindir, çilim çekýän çagalaryň sanyny azaltmak üçin hiç kim gyzyklanmaýar. Eýýäm ikinji synpdan başlap, çagalar ilkinji tütüni sorýarlar. Bolýar, oğlanlar diýeli, ýöne gyzlar hem eýýäm arka köçelerde aç-açan sorýarlar. Ýakynda, ene-atalar bilen mugallymlaryň ýygnagynda bolup, ene-atalar bilen gürleşdim, çagalaryň hemmesiniň diýen ýaly mekdep sumkalarynda otluçöp bardygy ýüze çykdy."
"Bilim bilen geçirilen synaglar jemgyýetiň ösüşine ýaramaz täsir edip biler" -diýip, ÝHHG-nyň baş sekretary Dmitriý Rupel, Saparmyrat Nyýazow bilen 2005-nji ýylyň 20-nji aprelinde duşuşandan soň aýtdy. Häzirki wagtda ýurtda ösen bilim ulgamyna gyssagly üns bermesek, ýakyn geljekde millionlarça ýigitleriň we gyzlaryň jemgyýet hakda ýoýulan pikirleri bolar diýen gorky bar. Ýokary işsizlik, maglumat açlygy, ýokary bilim almak üçin gaty çäkli mümkinçilikler, garyplyk, geljegiň ýoklugy we şahsyýet kultynyň umumy ekilmegi şertlerinde mekdep okuwçylarynyň özleri üçin dogry ýoly saýlamak mümkinçiligi juda az.
P.S. Metbugat habarnamasy taýýarlanýarka, Aşgabatdan mekdebiň müdiri Aýdogdyýewa Aýjanyň ýaňy-ýakynda mekdebi abatlamak we hajathana gurmak üçin 36 işgärden 400 000 manat we 900 mekdep okuwçysyndan 100 000 manat ýygnamagy talap edendigi habar berildi. Şäher häkimligi sanitar-tehniki we turbalary bölüp bermegi wada berdi.
Mugallymlar topary Aýdogdyýewanyň özüni we maşgalasyny mugallymyň ujypsyz aýlygy bilen hem özüni, hem maşgalasyny üpjün edýändigine, şeýle hem şahsy bagy bilen meşgullanýan öý işgäri we bagbanyň işine pul tölemegine haýran galýarlar.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
