Ýewropa Parlamenti Özbegistana delegasiýa we Türkmenistana komissiýa iberýär.
Çarşenbe güni, 21-nji aprelde Brýusselde Ýewropa Parlamentiniň çäginde ÝB-niň Türkmenistan we Özbegistan bilen gatnaşyklary barada jedel geçirildi. Olary Ýewropa Parlamentiniň Halkara gatnaşyklar komiteti amala aşyrdy. Ýewropa Bileleşigi ýakynda Aşgabat bilen söwda şertnamasyny baglaşdy we indi syýasy hyzmatdaşlyk şertnamasyna gol çekmegiň mümkinçiligini ara alyp maslahatlaşýar. Brýussel hem ýakynda Daşkent bilen göze ilýän derejede ýakynlaşdy. Andijan wakalary ýatyrylandan soň Özbegistana garşy girizilen sanksiýalar ýatyryldy we Daşkentde ÝB ofisini açmak meýilleşdirilýär.
Bolmak ýa-da bolmazlyk?
Şeýle ýakynlaşmagyň näderejede esaslydygyna has gowy düşünmek üçin Ýewropa Parlamenti Merkezi Aziýanyň meseleleri bilen meşgullanýan jemgyýetçilik guramalarynyň wekillerini Brýussele çagyrdy. Ilkibaşda türkmenlere we özbek hukuk goraýjylaryna deň derejede üns bermek meýilleşdirildi, ýöne netijede diňe türkmen HDB jemgyýetçilik guramalarynyň wekilleri diňlenildi. Merkezi Aziýa boýunça nemes hünärmeni Maýkl Laubş “Doýçe Welle-ýe” munuň nämä baglydygyny gürrüň berdi. Onuň sözlerine görä, diňlenişikler belli bir meselä gönükdirildi: Ýewropa Parlamentiniň wekiliýetiniň aprel aýynyň ahyrynda Türkmenistana boljak sapary.
Maýkl Laubş: "Saparyň maksady respublikadaky ýagdaýlar barada düşünmek we soňra Ýewropa Parlamentine we Ýewropa Komissiýasyna hasabat bermek" -diýdi. "Şundan ugur alyp, parlament Ýewropa Bileleşigi bilen Türkmenistanyň arasynda komissiýa tarapyndan teklip edilen resmi hyzmatdaşlyk şertnamasyna ses bermek ýa-da ses bermezlik barada karar berip biler. Şu wagta çenli ÝB bilen Türkmenistanyň arasynda beýle ylalaşyk ýok ".
Çarşenbe güni Türkmenistandan adam hukuklaryny goraýjylar Farid Tuhbatullin we Ýewropada ýaşaýan Wýaçeslaw Mamedow Ýewropa Parlamentiniň Halkara gatnaşyklar komitetiniň mejlisinde çykyş etdiler. Farid Tuhbatulliniň “Doýçe Welle-ýe” habar berşi ýaly, ýüzden gowrak wekili we olaryň kömekçilerini diňleýjilere ýetirmek üçin ünsi jemlediler: Türkmenistan, bu guramanyň agzasy bolmak bilen ÝHHG-nyň öňündäki borçlaryny ýerine ýetirmeýär, eýle hem Ýewropa Bileleşigi tarapyndan öňe sürlen talaplary ýerine ýetirmeýär.
Farid Tuhbatullin "Täze kanunlaryň kabul edilmeginden we bar bolan kanunlaryň täzelenmeginden başga hiç zat edilmedi" - diýdi. “Türkmenistanda hukuk we hukuk goraýjy amallaryň düýbünden başga zatdygyny belledik. Kanunlar gowy bolup biler, ýöne olary ulanmak gaty üýtgeşik bolup biler, şonuň üçin häzirki hökümete biwepalyk edýänler hemişe günäkär we hökümet hemişe dogry bolup çykýar." Ynsan hukuklaryny goraýjy aktiwistiň sözlerine görä, kärdeşi Wýaçeslaw Mamedow Türkmenistanda adam hukuklary bilen baglanyşykly umumy ýagdaý barada has köp gürledi we özi-de adam hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly birnäçe anyk meselä ünsi çekdi - Ýewropa Parlament komissiýasy Aşgabat şäherine geleninde türkmen häkimiýetleriniň wekilleri üçin mümkin boldugyça köp möhüm soraglary bererdi.
Özbegistan yza süýşürildi ...
Öz gezeginde Maýkl Laubşyň pikiriçe, Türkmenistana sapara taýýarlyk görýän delegasiýa, kabul edýän ýurtdan gyzyklanýan soraglara çynlakaý jogap gözlemegi maksat edinýär. Bilermen: " Bu gezek diňe häzirki ýygnak sebäpli däl, eýsem Merkezi Aziýa meselelerini çözýän birnäçe HDB jemgyýetçilik guramasynyň işi sebäpli hem aýdyp bileris, Ýewropa Parlamenti, maksatlara ýetmegi talap edip we kyn ýagdaýlary çözmäge ukyply ýeterlik derejede möhüm şahsyýetlerden ybarat Türkmenistana delegasiýa iberilendigine göz ýetirdi." Mundan başga-da, nemes hünärmeniniň pikiriçe, olaryň Ýewropa Parlamentinden takyk ugry bar we diňe ýurt adam hukuklary babatynda hil taýdan demokratiýalaşdyrmak we raýat jemgyýetiniň ösüşini öňe gidişlik eden halatynda Ýewropa Bileleşigi bilen Türkmenistanyň arasyndaky gatnaşyklaryň düýpli gowulaşmagy barada gürleşip bolar.
Halkara gatnaşyklar komitetiniň mejlisine taýýarlyk görmek üçin Ýewropa Parlamenti şol bir wagtyň özünde Özbegistanda ýagdaý bilen baglanyşykly meseleleri ara alyp maslahatlaşmagy meýilleşdirdi. Hakykat, aprel aýynyň ahyrynda Ýewropa Parlamentiniň agzalarynyň bir topary bu respublika barýar. Dogry, Maýkl Laubşyň habar berşi ýaly, Türkmenistana gidýän delegasiýadan tapawutlylykda bu toparyň Ýewropa Parlamentinden resmi mandaty ýok. Esasy özeni Ýewropa Parlamentiniň Daşary gatnaşyklar komitetiniň wekillerinden ybarat bolan “Türkmen” toparyndan tapawutlylykda Özbegistana gidýän delegasiýa esasan Ýewropa Parlamentiniň Merkezi Aziýa respublikalary we Mongoliýa bilen gatnaşyklar bölüminiň agzalary girýär.
Ýewropa Parlamentiniň düzgünleriniň tutuş çekişme üçin bary-ýogy bir ýarym sagat wagt berendigi sebäpli iň soňky pursatda Türkmenistana ünsi jemlemek, jedeliň “Özbek” bölegini gysgaltmak we has köp üns bermek kararyna gelindi. Bu mesele soňrak. Şunuň bilen baglylykda Ýewropa Parlamenti Özbegistanda işleýän adam hukuklaryny goraýjy aktiwistleriň çakylygyny ýatyrdy. Maýkl Laubş: "Bu ýagdaýda bu manyly boldy, sebäbi Halkara gatnaşyklar komiteti Türkmenistana iberilen komissiýa üçin anyk görkezmeler kesgitlemeli boldy" diýdi. “Jedeliň dowamynda komitetiň Türkmenistan bilen gatnaşyk gurmakda ýüze çykýan kynçylyklardan habarlydygy we Türkmenistandaky ýagdaý bilen baglanyşykly hukuk tankytçylarynyň Ýewropa Parlamentine getirýän tankytlaryny azaltmak islemeýändigi belli boldy.”
ÝB delegasiýasy adam hukuklaryny goraýjylaryň işini çalşyp bilmez.
Öz gezeginde Merkezi Aziýadaky Adam Hukuklary Birleşiginiň başlygy Nadežda Ataýewa “Doýçe Welle” bilen söhbetdeşlikde Özbegistan bilen Brýusseldäki çekişmäniň “gysgaldylandygyna” gynanç bildirdi. Ataýewa, guramaçylyk sebäplerine salgylanyp, soňky pursatda Ýewropa Parlamenti tarapyndan çakylygy ýatyrylan adam hukuklaryny goraýjylaryň arasyndady.
“Bu ýagdaýy çylşyrymlaşdyrýar, sebäbi ýanwar aýyndan bäri Ýewropa Parlamentiniň diwarlarynda Özbegistanda adam hukuklary ýagdaýy barada gürleşmek üçin ýeke-täk mümkinçilik boldy. Ýagdaý lapykeç. Şu ýylyň ýanwar aýyndan bäri Özbegistandan gelen syýasy bosgunlaryň sanynyň ep-esli artýandygy munuň subutnamasydyr. Yslam guramalaryna, garaşsyz žurnalistlere we adam hukuklary guramalarynyň wekillerine garşy repressiýa güýçlenýär. Munuň aýdyň beýany, häkimiýetleriň Özbegistandaky işini giňeltmezlik kararydyr "-diýdi Ataýewa.
Beýleki tarapdan, Ýewropa Bileleşigi Özbegistanda öz wekilhanasyny açmak isleýär, bu Ýewropaly resmileriň aýdyşy ýaly ýurtdaky adam hukuklary ýagdaýyna gözegçilik etmek wezipesini öz üstüne alyp biler. Şeýle-de bolsa, Nadežda Ataýewanyň pikiriçe, "Human Rights Watch guramasynyň işini bu wekilhananyň açylmagy bilen çalşyp bolmaz". Ynsan hukuklaryny goraýjy: "Adam hukuklaryny goraýjy guramanyň öz ulgamy bar we Özbegistanyň şertlerinde maglumatlaryň dogrulygyny nädip barlamalydygyny bilýär" -diýdi.
Çeşme : Doýçe Welle
