Birnäçe gün internete girýärin we Aleksandr Lukaşenkonyň ýene-de Günbatar bilen boguşýandygyny görýärin. Ýa-da Günbatar ony bogýar. Munuň ähmiýeti ýok, etap dowam edýär - Amerika Garry adama täze sanksiýalar girizdi, ÝHHG we Ýewropa Geňeşi hem ýakyn günlerde öz belligini bellär. Günbatarda kemçilik tapmagyň sebäbi tapmagyň zerurlygy ýok, Garry adamyň özi muny berýär: ýygnanyşyklary ýaýradýar, gazetleri ýapýar we ýerli we günbatar demokratiýalarynyň beýleki ýaralaryna basýar. Ýewropanyň býurokratlarynyň arasynda “Ýewropanyň soňky diktatorynyň” özüni alyp barşyna gahar-gazap tolkuny döreýär.
Hemmesi ajaýyp. Esasanam Aşgabatdan seredeňde. Gurbanguly Berdimuhammedow bilen deňeşdirilende Aleksandr Lukaşenko Waslaw Gawel ýaly görünýär. Oppozisiýa gazetleri hem Belarusa getirilýär we ýygnanyşyklar bolýar, olary dargadýarlar, ýöne wagtal-wagtal olar ýygnanýarlar, internetdäki bloggerler hem ýüzlerini we hakyky atlaryny gizlemän, Garry adam hakda düzme ýazýarlar we ýazýarlar. Emma, kimdir biri Aşgabatda ýöriş guramak ýa-da onlarça nusga oppozisiýa gazetini Türkmenistana import etmek barada pikirlenmäge synanyşyp bilermi? Ha, özi we tutuş maşgalasy türmä taşlanardy we bu batyrgaý adamyň indiki ýylda diri galjakdygyna hiç kim kepil geçip bilmez. Mysallar bardy, mysallar bar.
Esasy zat, Belarusdaky dissidentleriň we oppozisiýaçylaryň Aziýaly ýoldaşlaryndan has batyrgaýlygy däl! Belki hasam batyrdyr. Ýöne Belarusyň we Türkmenistanyň rejimleriniň gan döküşlik derejesini deňeşdirip bolmaýar we iň esasysy, Günbataryň biziň ýurtlarymyzdaky demokratiýa derejesine bolan täsiri bilen deňeşdirip bolmaýar. Lukaşenko päsgelçilik döredýär, Aşgabat şäherine bolsa, hemmeler, Ýewropadan we ABŞ-dan myhmanlar gelýär we gelýär. ÝHHG Aşgabatda konferensiýa guraýar. ÝHHG-nyň Baş sekretary Mark Parrin de Brişambo "Gurbanguly Berdimuhammedowyň täze başlangyçlaryna ýokary baha berdi" ... Tanymal adam hukuklary aktiwisti, senator Lugar Türkmenistana eden saparyndan soň ABŞ-da Berdimuhammedowy görmek isleýär. Ajaýyp!
Amerikalylaryňam, Ýewropalylaryňam Türkmenistandan diňe iki zada mätäçdigi “kirpä” hem äşgärdir: birinjisi-gaz, ikinjisi-Russiýadan aýlanyp geçýän gaz. Ýewropaly resmi hem, Amerikan senatory-da Türkmenistanda adam hukuklary we demokratiýa barada alada etmeýär. Belarusda demokratiýa baradaky nalyşlaryň hemmesi birmeňzeş, olar demokratiýa bilen gyzyklanmaýarlar, Belarus hökümetiniň agzynda ruslara garşy ritorikanyň ýoklugy barada alada edýärler. Belarusda gazyň ýoklugy bolsa Lukaşenko rejimini tankytlamagy şermendelik hasaplaýar.
Bularyň hemmesi rus “özygtyýarly demokratlar” we beýleki “güýç eýeleri” üçin degirmen. Akylly Kreml syýasy bähbitleri bu "goşa" standartlaryň hemmesini atlandyrýarlar. Ýöne olara düşünip bilersiňiz, özleri tozan içinde we Günbatary bir zat üçin günäkärlemek üçin däl-de, baýdak ýaly “goşa standarty” aýyplaýarlar, öz ynamyň berk pozisiýasynda durmak, emma Günbatara ýene bir gezek “akmak” diýip gygyrmak üçin. Bu, Russiýanyň “güýç liderleri” üçin öz halkyny Ýewropanyň we Amerikanyň tebigy Russofobiýasyna ynandyrmak üçin ýene bir delildir: serediň, demokratlar Lukaşenkony urýarlar, ol Russiýa garşy däl we olar gaz bar bolan ýerde demokratiýany ýatdan çykarmaga taýyn.
Geň galdyrýan zat, gaz we nebit esasan erkinlik we adam hukuklary düşünjeleriniň nola öwrülýän ýerlerinde gutarýar. Olary almak syýasaty, öz we daşary ýurt halklaryny doly aldamaklyga öwrülýär. Köçedäki Ýewropaly adama: “Seret, biz Belarusda demokratiýa üçin, Lukaşenkonyň diktator rejimine garşy göreşýäris. Seret, biz Russiýanyň gazynyň giňelmegine we energiýa howpsuzlygy ugrunda göreşýäris. Hatda, Ýewropaly gadyrly saýlawçy, öýüňiz ýyly we gowy iýmitlener ýaly, gaz geçirijisini Kawkazdan we Hazar deňzinden uzatmak isleýäris.” Ýöne Ýewropanyň raýatyna gazyň şol turbanyň üsti bilen Aziýanyň diktatorlaryndan satyn alynjakdygyny aýtmagy ýatdan çykarýarlar. Bilgeşleýin ýatdan çykarýarlar. Şeýle hem Russiýadan şol “ygtybarly” gaz üçin toplanan pullaryň Aziýanyň diktaturalaryny güýçlendirmek üçin ulanyljakdygy we diňe bir bu ýurtlaryň ýönekeý halkynyň durmuşyny gowulaşdyrmazlygy, emma, ony günbatar resmileri üçin gadyrly demokratiýadan we durmuş derejesinden has daşlaşdyrarlar. Bu wezipeli adamlar hakykatdanam “demokratik” jynsparazlyk we “demokratik” bölünişikde durýandyklaryny görkezýärler. Käbir halklaryň demokratiýa mynasypdygyny, beýlekileriň demokratiýa bolmazdan edip biljekdigini, Belaruslylaryň howa ýaly demokratiýa mätäç, beýleki türkmenler (özbekler, gazaklar) diňe aziýalylar, ýewropalylar (we amerikalylar) aziýalylaryň Aziýa meselelerini nähili çözýändiklerine üns bermeli däldirler.
Gynançly? Hawa! Goşa standart? Şübhesiz! Onda demokratiýanyň iň ýokary gymmatlyklary barada gödek sözler bilen söwda bähbitlerini gizleýän ähli diplomatik ritorika nämä gerek? Saddam bilen Talybany agdarýarys, eýranly mollalara haýbat atýarys, Lukaşenkony zäherleýäris we Karimow bilen Berdimuhammedowy deňlikden çykarýarys ... Näme üçin? Bugdaýy samandan, guzulary geçilerden aýyrmaga mümkinçilik berýän ölçegler nirede? Eger geçi Lukaşenkonyň şahsyýetinde ýüze çykarylan bolsa, onda näme üçin Berdimuhammedowy bu sürä goşmaly däl, ol diňe Saparmyrat Nyýazow tarapyndan oturdylan syýasy tussaglary saklaman, eýsem öz duşmanlaryny hem şol ýerde goýýar. Karimowyň ölüm jezasyny bermekden ýüz öwürmegi şeýle bir ýakymlydy welin, Özbegistanyň türmelerindäki ýagdaý, ol ýerdäki islendik türme uzak wagta çeken ölüm jezasyna öwrüler!
Onda günbatar býurokratlarynyň pikiri Gazprom ýaly pikirlenýän Wladimir Putiniň pikirinden nähili tapawutlanýar, ruçkanyň bir urgusy bilen birbada Türkmenistandaky 120 müňden gowrak etniki ruslary rus raýatlygyndan mahrum edip, mejbury assimilýasiýa eden Nyýazow bilen “gaz adamlary” atly paket şertnamasyna gol çekdi. Diňe häzirki wagtda diplomatiýasy bilen wekilçilik edilýän Günbatar eýýäm aç-açan, ikirjiňlenmän, ähli halklary öldürmäge goýýar we hökümdarlarynyň repressiw syýasatlaryny makullaýar. Elbetde, gaz üçin.
Olar Aziýadan gaz satyn almak islegini Russiýadan aýlanyp, bu “... bu ýurtlaryň halklaryna garaşsyzlygyny berkitmek üçin täze mümkinçilikler döreder ...” diýmek bilen delillendirýärler, okaň - Russiýa Federasiýasynyň gaz (we beýleki) boýuntyrygyndan gaça duruň. Emma hiç kim Russiýanyň boýuntyrygynyň öýde öndürilen hyzmtkärleriniň boýuntyrygyndan has erbetdigini düşündirmedi ýa-da görkezmedi. “Garaşsyzlyk” düşünjesi näme? Hawa, ýurtlar garaşsyzlyk gazandylar, ýöne halklar erkinlige eýe bolmadylar. Bular düýbünden başga görnüşler we näme üçindir bu görnüşler bu düşünjeler gaýtalanýar. Kosowanyň garaşsyzlygy eýýäm başgaça görünýär. Ol ýerde erkinlik we garaşsyzlyk bolarmy? Etnokratiýany totalitarizm bilen utgaşdyrmak bilen Günbatar ýurtlary ýene-de täze kolonial giňeliş synagyna düşýär, şol bir wagtyň özünde diňe erkinlik we adam hukuklary diýmek bilen demokratiýa we deň hukuklar baradaky şygarlar bilen söwda maksatlaryny ýapýar.
Neo-kolonializmiň (göni harby-syýasy gatnaşyklar we şertnamalar arkaly boýun egmek) täze tapgyry, demokratiýa we aşa köp sarp edilýän ýurtlaryň logiki ösüşi hökmünde, demokratiýa we gowy iýmitlenmäge mynasyp bolanlara we başgalara dünýäni bölmek astynda bir çyzyk çekýär. Gowy iýmitlenýänler ýokaryk çykyp, merdiwany yzlaryna çekdiler, durmuş derejesini beýlekiler üçin elýeterli edip bilmediler, hiç kim bu durmuş derejesiniň beýlekileriň hasabyna gazanylandygyna we gazanylýandygyna gyzyklanmaýar. Başgalaryň görgüleriniň hasabyna. Bu başgalara degişli hasaby ulanmak bilen.
Gynansakda, 80-nji we 90-njy ýyllaryň demokratiýasynyň ähli romantikasy bilen aýrylmalydyrys, bu öňden bäri ösüşde yzda galan nesilleriň toplumlarynyň diýen ýaly biabraý görnüşine öwrüldi. Bütin halkara ulgamynyň degişmesi we amaly indi alhliumumy Jarnamanyň ulumsy sözleri bilen gizlenmeýär. Deklarasiýanyň özi bolsa hapa meseleleri ýapmak üçin goýlan adaty ekrana öwrüldi. Utanç bolmaz ýaly.
Myrat Aýtakow (Aşgabat)
Ca-oasis
