Türkiýede wiza düzgüni gowşadylandan soň, bu ýurda syýahat edýän türkmen raýatlarynyň sany artyp biler. Hünärmenler Türkmenistandan çynlakaý işçi güýjüniň çykmagynyň mümkindigini we gidýänleriň käbiri adam söwdasynyň pidasy bolup biler diýip hasaplaýarlar.
30-njy iýulda adam hukuklary boýunça Türkmen başlangyjy (TIPÇ) daşary ýurda işlemek üçin gitmek isleýän türkmen raýatlarynyň sanynyň artýandygyny habar berdi.
Esasy akym Russiýa we Türkiýä gidýär. Migrant işçileriň köpüsi özbaşdak iş tapmak umydy bilen, käbirleri türk zähmet hakyna tutýan firmalaryň töwellaçylygy arkaly syýahat edýärler.
Türkmen raýatlary üçin Türkiýä girmek aňsatlaşdyrylýar, sebäbi wizasyz rejim bar. Russiýa syýahat etmek üçin goşa raýatlygy bolmadyk türkmen myhman işçileri üç aýdan alty aýa çenli syýahat wizasyny ulanýarlar.
1993-nji ýylda Russiýa we Türkmenistan goşa raýatlyk baradaky şertnamany tassykladylar, eýeleri iki ýurduň çägine erkin girip we galyp bilerler.
2003-nji ýylda, öňki prezident Saparmyrat Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşygyndan soň, Türkmenistan goşa raýatlygy birtaraplaýyn tertipde ýatyrdy we buny "Moskwa dildüwşige gatnaşan üç oppozisiýa liderine göni kömek berdi" diýip bahana etdi.
Ylalaşygyň ýatyrylmagynyň kanuny güýjüniň ýokdugyna garamazdan, baglaşylan halkara şertnamadan döwletiň resmi taýdan ýüz öwürmegi proseduralary parlamentlerde geçmedi, Nyýazow tarapyndan girizilen wiza düzgüni Russiýa bilen Türkmenistanyň arasynda işlemegini dowam etdirýär.
Türkmenistanda zähmet migrasiýasy bilen baglanyşykly resmi statistika ýa-da ýörite hökümet guramasy ýok.
Ýurtdan çykmagyň tertibi Serhet gullugy, Milli howpsuzlyk ministrligi we Içeri işler ministrligi tarapyndan amala aşyrylýar, olar öz işlerinde çakylygyň hökmany bolmagyny kesgitleýän 2005-nji ýyldaky daşary ýurtlarda işlemek üçin kärhananyň takyk salgysyny görkezýän iş berijiniň çakylygynyň hökmanydygyny kesgitlemek “Migrasiýa baradaky” kanuna esaslanýar.
2005-nji ýyldaky kanunda Türkmenistanyň raýatlarynyň daşary ýurtda iş gözlemelidigi barada düzgünler ýok, şeýle hem Türkmenistanda işleýän daşary ýurtly işçi kompaniýalarynyň mümkinçiligini düzgünleşdirmeýär.
Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy Tajigül Begmedowa hökümetiň ösýän zähmet migrasiýasyny kadalaşdyrmaga taýyn däldigini, sebäbi bu meseläniň diňe administratiw we buýruk çäreleri arkaly çözülýändigini aýtdy.
Bilermeniň pikiriçe, häkimiýetler bu meseläniň bardygyny ykrar etmeli, zähmet çeşmeleriniň maglumat banklaryny döretmeli, türkmen raýatlarynyň işleýän ýurtlary bilen aragatnaşyk gurmaly we zähmet migrantlarynyň hukuklaryny üpjün etjek hökümetara şertnamalary baglaşmaly.
“Bu, gara araçy gurluşlaryň häzirki ýagdaýdan peýdalanmagynyň we täze bir kanal döretmeginiň öňüni almak we mümkinçilik bermemek üçin gaty möhümdir. Indi Türkmenistanda bu meseläni hiç kim çözmeýär "-diýip, Begmedowa jemledi.
NBCA bilen söhbetdeş bolan beýleki teswirçiler içerki zähmet bazaryny durnuklaşdyrmak we işsizligi azaltmak, işçi güýjüniň esasy akymynyň gözegçilik edilýän ilatly sebitlerinde iş üpjünçilik maksatnamalaryny döretmek üçin hökümetiň giňişleýin çemeleşmesiniň zerurdygyna ynanýarlar.
Günbatar Balkan welaýatyndan (sebit) NBCA bilermeni: "Zähmet migrasiýasynyň ösmegi üçin [amatly] şertler döredilen bolsa, birnäçe ýyldan soň ýurtda işlemäge adam galmaz" -diýdi.
NBCA-nyň Aşgabat synçysy Türkmenistanda gizlin zähmet migrasiýasynyň 90-njy ýyllarda, rus dilli ýaşlaryň hemmesiniň diýen ýaly göçüp başlandygyny belleýär.
Indiki akym, ösýän işsizlik şertlerinde eklenç serişdesiz galan ilat bolar.
Dürli çeşmelere görä, Türkmenistanda işsizlik derejesi 25-70% arasynda bolýar.
NBCA
