Makalanyň asyl ady: "Freedom House: Gazagystanda erkinlik azalýar"
Adam hukuklary guramasy "Freedom House" 23-nji ýanwarda, 195 ýurtda we dünýäniň 14 jedelli sebitinde erkinligiň ýagdaýy baradaky ýyllyk hasabatyny çap etdi.
Her ýurt we sebit iki kategoriýada - syýasy hukuklar we raýat azatlyklary boýunça 1-dan (iň gowy) 7-i (iň erbet) derejesine eýe boldy. Bu kategoriýalar has takyk 25 görkezijini göz öňünde tutýar, olaryň esasynda baha berilýär: döwlet erkin, bölekleýin erkin ýa-da erkin däl.
Umuman alanyňda, 54 ýurt syýasy hukuklar we raýat azatlyklary babatynda ýaramazlaşdy, 40 ýurt bolsa ugruny gowulaşdyrdy. Bütindünýä azatlyk ýagdaýy sekizinji ýyl bäri ýaramazlaşdy, gözleg 41 ýylyň içinde iň uzyn döwür.
Freedom House-yň prezidenti Deýwid Kramer bu proses üçin bir düşündiriş berýär:
“Hytaý we Russiýa ýaly awtoritar ýurtlar goňşularyny gorkuzmakda we öýde repressiýalary artdyrmakda ikirjiňlenmeýärler, bu gözlegiň netijeleri bilen tassyklanýar”.
Ynsan hukuklaryny goraýjylaryň bellemegine görä, halkara gatnaşyklary bir ýurduň energiýa çeşmelerine näderejede baýdygyna baglylykda “Ýewraziýa sebiti” ýurtlary üçin goşa standartlar ýörelgesi diýseň möhümdir.
"Ýylyň üç pese gaçmagy - Russiýa, Azerbaýjan we Gazagystan on ýyldan gowrak wagt bäri peselýär, emma tebigy gaz we nebite baý, bu bolsa demokratik hökümetleriň ýazgarylmagyndan gaçmaga mümkinçilik berýär" diýip hasabatda aýdylýar.
Sebitiň köp ýurtlarynda demokratik azatlyklar ýyl-ýyldan basylyp ýatyrylýar. Syýasy hukuklar nukdaýnazaryndan bu topar sanawyň iň aşagyndady we iň repressiw rejimleriň arasynda üç ýurt - Belarus, Türkmenistan we Özbegistan.
Şeýle hem Gazagystana syýasy hukuklar üçin 6, raýat azatlyklary üçin 5 bal bilen erkin däl döwlet hökmünde baha berildi. Ynsan hukuklaryny goraýjylar bu tendensiýanyň oňaýsyz bolup galýandygyny bellediler. Deňeşdirmek üçin Russiýa edil şonuň ýaly görkezijileri görkezdi.
Gazagystanyň ýaramazlaşmagynyň köpüsi, 2011-nji ýylda eýýäm dini işler baradaky berk kanunyň giňden we aşa ýerine ýetirilmegi bilen baglanyşyklydy, bu ýörüte gulluklaryň dini ýygnaklaryň hususy öýlerde ýygnaklaryna reýd geçirmegine sebäp boldy.
Gözlegiň netijelerini jemläp, "Freedom House" guramasynyň gözleg boýunça wise-prezidenti Arç Paddington "demokratiýanyň iň çynlakaý pese gaçmagy metbugat azatlygyna, raýat jemgyýetiniň hukuklaryna we kanunyň hökmürowanlygyna çäklendirmeleriň ýokarlanmagyndan gelýär" -diýdi.
Erden KARSYBEKOW
