Bu sözbaşy astynda ýakynda bir türkmen esgeriniň ejesinden habar geldi. Iberen adamlar hatyň awtorynyň şahsyýetini tassyklaýarlar, ýöne adyny aýtmazlygy haýyş edýärler. Beýanyň aslyny okamaga çagyrýarys.
“Oglum goşun gullugynda. Men gep-gürrüňden bilmeýärin. Men muny oglumda gördüm. Çagyryşdan takmynan bir aý soň, oglumyň kasamyna geldim. Ol Aşgabatda gulluk edýär. Ony görenimde, ilki bilen näme bolanyna-da düşünmedim: öňümde oglumyň diri süňkleri durdy. Gözleriniň garasy agynda gark bolupdyr, deri bilen örtülen ýaňak süňkleri, ýaňaklary ýok, birhili gysylan ýaly ...Ýöne iň erbet zat aç görnüş. Olary bize aýtmak islemedi, gullyk ýerinde hakykat üçin kynçylyk çekip bilerler, ýöne hakykaty menden gizläp bilmedi. Sebäbi men ene. Ilki bilen ol menden sorady: "Eje, maňa çörek getirdiňmi?" Oglum bu ýerde berlen çöregi iýmegiň mümkin däldigini maňa aýtdy. Emma bu çörek hem kän berilmeýär. Gulluk edýänleriň üç minutda iýmäge wagty bolmaly, seržant iýýär, eger bu döwürde ýuwutmaga wagty ýok bolsa, ony tüýkürmeli. Kasamdan soň şeýle surata syn edip bolýardy, ähli ene-atalar çagalaryny nädip iýmitlendirýärler we çeýnemezden howlukmaç ýuwudýarlar. Ene-atalarynyň indiki gelmezinden öň iýip doýmak isleýän ýaly. Emma, bu hakykatdan hem şeýle.
Şeýle boldy, ol keselhana düşdi. Bu barada nätanyş adamlar bize habar berdiler. Men ýene-de onuň ýanyna gitdim. Görnüşi ýaly, ol bir aý töweregi harby keselhananyň kardiologiýa bölüminde bolupdyr. Ol öňki ýagdaýyna gaýdyp geldi, reňki soluk bolsa-da, gowulaşdy. Bu ýerdäki nahar birneme gowudy, ýöne şol bir gara çörek. Ol menden içki eşiklerini ýuwmagymy isledi, sebäbi hassahanada eşik çalşmaýarlar, we özi ýuwup bilmeýär (şikesli). Iň erbet zadyň onuň üçin gutarandygyna ynanýardym. Zygyr matalaryny ýuwup başladym we gaty gorkdum: zygyr matanyň hemmesi dürli ululykdaky bitler bilen örtülgidi. Gündelik durmuşymyzda bitleriň nämedigini ýatdan çykardym. Soň bolsa, bu hakda pikirem etmedim. Bu hakda diňe 1941-1945-nji ýyllardaky Beýik Watançylyk urşy döwründe esgerleriň ýatlamalarynda okamak mümkin. Gözýaşlaryma boguldym: Bu güýçli býurokratik maşynyň öňünde ejizdim. Ogluma kömek edip biljek zadymyň ýokdugyny bilýärdim.
Keselhanadan gaýdyşyn ýolda taksi sürüjisi maňa öz postunda duran esgeri nädip görendigini aýtdy. Ýoldan hapa kagyzy alyp, süpürip jübüsine saldy. Soraga: "Näme, hajathana üçin kagyz ýokmy ýa-da bir zat?" Esger jogap berdi: "ýok, öýe hat ýazmak üçin kagyz gerek" diýdi.
Ol bu ýagdaýda ýeke-täk däl esger däl, ýöne hiç bir ene-ata dawa islemeýär. Gorky, zyýan bermekden gorkmak, ýagdaýy erbetleşdirmek, ejizlik. Şonuň üçin adamlar hersi öz-özünden ejir çekýärler, ýöne birleşmek we bu ýamanlyga garşy göreşmek islemeýärler. Soňkusyny satýarlar, ýöne çagalarynyň ýagdaýyny gowulaşdyrmak üçin para bermek üçin pul tapýarlar. Sebäbi ynanmaýarlar, sebäbi gorag kanunlary ýok, ýöne hakyky howp bar. Bizi bu ýerde hiç kim eşitmez!
Gullugyň batyrlyk mekdebidigi hemişe aýdylýar. Türkmenistanda harby gulluga alynýan goşun konslager bolup, 6 aý şol ýerde galandan soň halas ediş mekdebi bolup durýar. 6 aý şol ýerde galanymyzdan soň, täze gulluga alynýanlar hem gelýär, indi bu zatlary başdan geçirenleri üçin täze gelenlere edýärler.
Wokzalda bilet almak üçin nobata durdum, nobatda bir aýal hem oglunyň ýanyna gulluga gitmek üçin Aşgabat şäherine gitjekdigini aýtdy, ýöne diňe möhür üçin. Ogly gullukda däl (gulluga laýyk däl diýlip ykrar edildi). 6 aýyň içinde ogly ýa keselhana ýerleşdirildi, ýa-da bölüme iberildi. Ýene-de hassahanada ýatdy, azajyk bejergiden soň ýene bölüme iberildi. We şeýdip gan akyp başlaýança dowam etdi - aşgazan ýarasynyň perforasiýasy. Şonda-da çagasy gudrat bilen diri galdy, hatda özi bilen gulluk eden diýen ýaly ene-atasyna sag bolsun aýtdy (olar hemişe bardy). Bu aýal, maýyplygyna garamazdan, çagasynyň diridigine begendi. Oglunyň jesedini getiren aýaldan tapawutlylykda (Seýdi şäherinde gulluk edip, tussaglary goraýardy). Bu aýala oglunyň sarylyk (gepatit) sebäpli ölendigi aýdylýar. Esgerler ölenlerinde bu aýratyn ýagdaý däl, ölümiň hakyky sebäpleri gizlenýär.
Esgerleriň iýjek zady ýok, adaty eşigi ýok. Diňe täze esgerler goşunda abadançylygyň görünmegini we kähalatlarda awariýa bolandygy üçin diňe ölen esgerlere geýdirilýär. Ýöne ol hemme ýerde bar. Oglumyň geýen eşigi tikilen, inçe ýyrtylan pagta örtükli, sowukdan goramaýar. Polotensalar bilen üpjün etmeýärler. Men oňa iki salfetka berdim. Saçlaryny syrmak, saçlaryny kesmek üçin bäşine ýarym päki berilýär. Ýa-da ene-atalar getirmeli.
Iýmitlendirmek üçin hiç zadyň ýokdugy sebäpli, harby bölümleriň köp bolan uzak ýerlerde eşik, ýorgan-düşek çalşylmaýar, esgerler (ofiserlerine belli bir para berip) uzak wagtlap dynç almak üçin öýlerine äkidilip bilner; we özleri üçin işlemäge mejbur boldular. Esgerler muňa begenýärler, sebäbi her niçigem bolsa bölümde açlyk çekýärler we iň bolmanda ol ýerde doýýarlar. Dogry, “täze eýeleri” derrew raýat eşiklerini berýärler. Bu esgerler özlerine berlen ähli işleri etmeli. Wagtal-wagtal olar bölümlerde görünmeli.
Men henizem gulluk edýän oglumdan, gulluk etmeli boljak galan çagalarymdan gorkýaryn. Ýöne näme etjegimi bilemok. Özümiň ýa-da başga adamlaryň çagalarynda synag edip bilemok. Häkimiýetler bilen hat alyşmak işe ýaranok, men özüm başdan geçirdim. Men muny gaýtalamak islämok."
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
