Türkmeniň prezidenti Saparmyrat Nyýazowyň 15 000 töweregi saglygy goraýyş işgärini işden aýyrmak we olary harby gulluga çagyryş etmek niýeti ep-esli býudjet serişdelerini tygşytlar, ýöne ilata berilýän medisina hyzmatynyň hiline gaty ýaramaz täsir eder.

Aýyň ahyryna müňlerçe türkmen esgerleri eşiklerini ak halada üýtgeder. Türkmenbaşy 11-nji fewraldan saglygy goraýyş ulgamynda saglygy goraýyş we tehniki işgärleriň sanynyň 30 göterim azalandygyny habar berdi.Olaryň ýerlerini esgerler alarlar.

Lukmançylyk işgärleri kellelerini tutdular - ýurtda saglygy goraýyş ulgamy nähili bolar?

Aşgabat harby hassahanasynyň bir şepagat uýasy IWPR-a özleriniň kiçi lukmançylyk işgärleri hökmünde eýýäm harby gulluga çagyrylýandygyny aýtdy. "Olara entek sanjym bermäge ynam ýok, ýöne bu ýurtda bize näme garaşýandygyny kim bilýär" -diýdi.

Özüni Hurma Nadirowa diýip atlandyran lukman: "Şeýle işgärleri çalyşmak hiç hili gowy zat getirmez" -diýdi. "Saglyk ulgamynyň düýbünden ýykylmagy ähtimal".

Keselhanalary esgerler bilen işletmek Türkmenbaşynyň iň soňky täzeligidir. Milli ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda "harby gulluga çagyrylanlar" uzakdan bäri we örän işjeň gatnaşýarlar. Esgerler ýük awtoulaglaryny sürýärler, çörek bişirýärler, munuň üçin pul alman we ummasyz býudjet serişdelerini tygşytlap otly dolandyryjysy we ýol gözegçisi bolup işleýärler.

Esgerleri öý işlerine çekmek gadymy däp. Emma öň gurluşyk batalýony bolan bolsa, indi Türkmenistanda harby gulluk hakykatdanam zähmet gullugyna öwrüldi. Döwlet goşunyň kömegi bilen býudjetdäki deşigi ýapýar.

Harby gullukdan gaýdyp gelen esgerler: "Iki ýyl bäri elimde pulemýot tutmadym we asla ýarag ýok" -diýip, öňki harby gullukçy Geldymyrat aýdýar.

Ýakynda ýaragly Güýçlerde gulluk eden Myratgeldi: "Biziň bölümimizde Kalaş bardy, ýöne patronsyz" diýip aýdýar.

Goşmaça lukmançylyk işgärleriniň harby gulluga çagyrylmagy baradaky habar 2002-nji ýylyň noýabr aýynda Türkmenbaşynyň janyna kast etmekde synanyşykda güman edilip, Türkmen türmesinde 150 gün geçiren ABŞ raýaty Leonid Komarowskini gorkuzdy.

"Medeniýetli ýurtlarda şepagat uýalary we sanitarlar iki-dört ýyl okaýarlar. Esgerleriň nähili işlejekdigini göz öňüne getirip bilemok".

Komarowskiniň pikiriçe, Türkmenistanda iki derejeli lukmançylyk kömegi bar. Iň oňat lukmanlar ýokary wezipeli adamlara hyzmat edýärler. "Goşun gullugyna çagyrylýanlar ýörite hassahanalarda işlemeýär. Nyýazow, elbetde, käbir bufonlaryň özüni we töweregindäkileri bejermäge ýol bermez. Halk üçin bolsa olaram bolar."

Komarowskiý harby gulluga çagyrylýanlaryň milli ykdysadyýetde ulanylmagynyň täze däldigini, ýöne soňky döwürde bu tejribäniň has giňden ýaýrandygyny tassyklady. "Nyýazow esgerleri erkin zähmet hökmünde ulanmak bilen býudjetdäki deşigi ýapýar. Şeýle goşun indi harby wezipeleri ýerine ýetirip bilmeýär, diňe zähmet çekýär."

Onuň sözlerine görä, türkmen gaznasy giňden ýaýran korrupsiýa sebäpli weýran bolupdyr, netijede harby gulluga çagyrylanlaryň erkin işlemegine zerurlyk ýüze çykypdyr. "Nebit we gaz eksportyndan gelýän girdejiler göni döwlet gaznasyna giden bolsa, býudjetde urgy bolmazdy".

Bir ýyl ozal Döwlet ýol gözegçilik gullugynyň wezipeleri Içeri işler ministrliginden Goranmak ministrligine geçirildi. Harby gulluga çagyrylýan işgärler bilen işleýän Türkmenistanyň Döwlet ýol gözegçilik gullugy döredildi. Esgerlere pul tölenmeýär, ýöne harby gulluga çagyrylanlar bikanun ýol tölegleri ulgamyny çalt özleşdirdiler.

Döwlet metbugaty harby işgärleriň zähmetini halk hojalygynda ulanmak tejribesini höwes bilen goldady, ýöne käbir işgärler munuň az peýdasynyň bardygyny boýun alýarlar.

Adynyň gizlin saklanmagyny isleýän Demirýol ministrliginiň bir işgäri: "Goşun işgärlerini saklamak biziň üçin gaty kyn. Aýlyksyz işleýärler, ýöne olary iýmitlendirmek we geýindirmek borjumyz bar, bir söz bilen aýdanyňda, eklemeli. Döwletiň munuň üçin bize serişdesi ýok.

Iki ýyl bäri 198 esger Aşgabat senagat awtoulag transport birleşiginde ýük awtoulag sürüjisi bolup işleýär. Şeýle hem esgerleri trolleýbus sürmek üçin türgenleşdirmek meýilleşdirilýär.

Esger geýimlerinde işleýänler ýurduň şäherlerinde we obalarynda hemme ýerde duş gelýär. Köçeleri, seýilgähleri, meýdançalary arassalamak, zibil ýygnamak, suwarmak, agaç ekmek we ş.m.

Esgerler jemgyýetçilik pudagyndan başga-da çörek bişirmek işini özleşdirdiler. Esgerler birnäçe ýyl bäri Aşgabat halky üçin çörek bişirýärler. Dogry, olar gowy çörek bişirijiler däl, şäher ilaty boýun alýar. Önümleri ýokary tagam we estetiki häsiýetler bilen tapawutlanmaýar. Emma şäher ilatynyň argumentleri, döwlet üçin tygşytlamak bilen deňeşdirilende hiç zady aňlatmaýar.

IWPR 2004-nji ýylyň 4-nji marty