Ýokanç keselleri anyklamagyň resmi däl gadaganlygy, lukmançylyk edaralarynyň işgärleriniň ep-esli azalmagy bilen birlikde, Türkmenistanda gepatit, inçekesel we AIW / AIDS ýaly epidemiýalar üçin amatly şertleriň döredilmegine goşant goşýar. Hökümet indi paýtagt Aşgabatda ýurtda gyrgyn epidemiýasynyň ýaýrandygy baradaky habarlary düýbünden inkär edýär.
Türkmen hökümetiniň hemme zady Sowet döwrüniň ruhuna bölmek islegi diňe epidemiýa baradaky myş-myşlary güýçlendirýär. Demirgazyk Türkmenistanda gyrgyn keseliniň ilkinji habarlary iýun aýynyň ahyrynda nemes haýyr-sahawat işgäri tarapyndan gelip gowuşdy we türkmen oppozisiýa hereketiniň Gündogar we Russiýanyň “Wremýa Nowosteý” gazetiniň web sahypasy tarapyndan ýaýradyldy. Dürli çeşmelerden alnan maglumatlara görä, 10 adam eýýäm keseliň pidasy boldy. Ýokanç keseller düýelere we iri mallara-da täsir etdi. Gyrgynçylyk hadysalary, Hazar deňzindäki Türkmenbaşydan (öňki Krasnowodsk) başlap, ýurduň günorta-gündogaryndaky Mary şäherine çenli hasaba alynandyr.
Türkmenistanyň Helsinki başlangyjynyň habaryna görä, bu keseliň pidalary Aşgabat şäheriniň etegindäki keselhana ýerleşdirilýär we doly gizlinlikde boşadylýança bejergi alýarlar. Hökümet bu meselede dymmak isleýänligi sebäpli, gyrgynçylyga garşy görülýän çäreleriň näderejede ýeterlikdigini anyklamak kyn, eger bu kesel ýüze çyksa, häkimiýetler muny ret edýärler. Epidemiýa garşy gyssagly komissiýa beren beýanatynda "Türkmenistanyň çäginde howpsuz epidemiologiki ýagdaý bar"-diýdi. "Howply keselleriň hiç biri-de hasaba alynmady".
Halkara bilermenler we goňşy hökümetler beýle sözlere şübheli garaýarlar. Özbegistanyň Milli habar gullugy Özbegistan hökümetiniň Türkmenistan bilen serhetde ýokaşan adamlaryň we haýwanlaryň Özbegistanyň çägine girmeginiň öňüni almak üçin sanitariýa we weterinariýa gözegçilik merkezlerini döredendigini habar berdi, sebäbi "gyrgynçylyk sebäpli ýokaşma we ölüm hadysalary bar" goňşy ýurtda hasaba alyndy".
Halkara hünärmenler, türkmenleriň saglygy goraýyş ulgamynyň bir bölegi dyngysyz döwlet baştutany Saparmyrat Nyýazowyň başlangyjy bilen geçirilen soňky özgertmeler sebäpli bu gyrgyny başaryp bilmejekdigine ynanýarlar. Mart aýynda býudjet çykdajylaryny azaltmak maksady bilen hökümet Türkmenistanyň Saglygy goraýyş ministrliginde we lukmançylyk pudagynda işleýän 15 000 töweregi lukmany, şepagat uýasyny, akuşer, sanitarlary we saglygy goraýyş işgärini işden aýyrdy. Olaryň ýerleri tejribesi bolmadyk harby gulluga çagyrylan esgerler tarapyndan alyndy. Türkmen lukmany Hurma Nadirowa: "Bu işden boşadylmakdan gowy zat bolmaz" -diýdi. "Saglygy goraýyş ulgamy bütinleý ýok ediler".
Hatda kepillendirilen türkmen lukmanlary hem epidemiýa garşy göreşmek üçin ýeterlik hünärli bolup bilmezler. Türkmenistandaky ýagdaýy gowy bilýän Amerikaly epidemiolog: "Türkmenistanda, ýerli derejede, adatça diagnozyň derejesi pes" diýýär.
Bubon keseli, türkmen häkimiýetleriniň başdan göreşýän köp kesellerinden biridir. Amerikaly lukman: "Türkmenistan B gepatitiniň ýaýramagy boýunça dünýäde öňdebaryjy ýurtlaryň biridir we A gepatit bu ýerde ABŞ-da towuk keseli ýaly ýygy-ýygydan ýüze çykýar - her kim diýen ýaly çagalykda bolýar". Gepatit A-nyň ýaýramagy, ilkinji nobatda, erbet gurlan kanalizasiýa ulgamy we suwuň lagym bilen hapalanmagy düşündirilýär.
Maý aýynda Türkmenistanyň Helsinki başlangyjynyň habaryna görä, Türkmenistanyň Saglygy goraýyş ministrliginden lukmanlara inçekesel, gyzamyk, dizenteriýa, holera we gepatit ýaly keselleri lukmançylyk ýazgylaryna ýazmazlygy tabşyrýan resmi däl buýrugyny yglan etdi". Halkara jemgyýetçiligini Türkmenistanda ýokanç kesellerin, dermanlar we lukmançylyk kömegi bilen baglanyşykly ýokanç keselleriň we problemalaryň doly ýoklugyna ynandyrmak" üçin.
Bar bolan meselelerden başga-da, türkmen häkimiýetleri jemgyýete abanýan howplara haýal reaksiýa bilen häsiýetlendirilýär. Türkmen hökümetiniň saglyk meselelerini köplenç çözmegi keselleriň öňüni almak däl-de, olary ýapmakdy. Mysal üçin, 2000-nji ýyla çenli häkimiýetler ýurtda AIW keseliniň bardygyny boýun aldylar. BMG-nyň AIW / AIDS boýunça bilelikdäki maksatnamasy, türkmenleriň AIW / AIDS baradaky resmi statistikasyny real däl hasaplaýar, maglumatlara görä ýurtda bu keseliň diňe iki sanysy bardy. Aslynda, UNAIDS-iň pikiriçe, "Türkmenistanda SPID epidemiýasynyň döremegine birnäçe faktor döredýär: neşekeşleriň arasynda giňden sanjym, jelepçilik täjirçiligi we ýokanç keselleriň jyns taýdan ýokaşmagy."
Amerikaly epidemiolog: "Bu ýurtda resmi statistika ynanmaýaryn" -diýdi. Sowet döwründe bolşy ýaly, howply ýokanç kesellere köplenç ýönekeý wirus keselleri diýilýär we berk gözegçilik çäreleri seýrek ulanylýar. Türkmenistanyň Daşoguz sebitinde tejribesi bolan daşary ýurtly lukmançylyk işgäri: "ýokanç gözegçiligi çäreleri diňe kimdir biri gözegçilik edip başlanda ulanylýar, ýöne adatça munuň bilen çäklenýär" -diýdi. "Bizde typhoid gyzzyrmasy ýüze çykdy we häkim (mer) hassahananyň töwereginde beýik diwar gurmak bilen çäklendi."
1991-nji ýylda garaşsyzlykdan bäri Türkmenistanda ortaça ýaşaýyş ömri azaldy. Häzirki wagtda erkekleriň ömri bary-ýogy 57,9, aýallar üçin 64,8 ýyl. Merkezi aňtaw gullugynyň Bütindünýä faktlar kitabyna görä, GDA ýurtlarynda ortaça ömrüň iň pes derejesi. Mundan başga-da, döwlet mugt lukmançylyk hyzmatlaryny bermeýär. Raýatlaryň köpüsi asla lukmançylyk kömegini alyp bilmeýärler. Türkmenistanyň bir lukmany: "Bir adam bejergi üçin pul töläp bilmeýändigi sebäpli hassahana gitmez we öýünde öler" -diýdi.
Ýewraziýanet.
