Agşam sähranyň yssysynyň azalmagy bilen jelepler peýda bolup, Merkezi Aziýadaky bu polisiýa döwletiniň paýtagty Aşgabadyň gijeki klublaryny doldurýarlar. Gijäniň ýaryna çenli eýýäm tans meýdançalaryna ýygnanyp, bolaýjak müşderileri işläp başladylar.

Köpüsiniň buz ýaly gözleri bar, käbiri bolsa näsag ýöreýişleri bilen tapawutlanýarlar - bular neşekeşligiň alamatlary. Birnäçe jelebiň pikiriçe, geroin olaryň arasynda şeýle giň ýaýrandyr welin, käbirleri neşe serişdesini ulanmaýandyklaryny bellemek bilen özlerini mahabatlandyrýarlar.

"Hiç kim ol ýerde oturan gyz bilen bulaşmaly däldir" -diýip, bir ýüzi gözi soluk gyza yşarat edip, soň bolsa onuň ýerine özüni teklip etdi. "Ol neşekeş" - diýdi.

Çadyrlaryny giňden ýaýran we daşardan gelýänler üçin bütinleý diýen ýaly ýapyk habar alyş gullugynyň berk gözegçiligi astynda ýaşaýan Türkmenistan soňky ýyllarda neşekeşlik epidemiýasyny başdan geçirýär. Şeýlelikde, her niçigem bolsa, daşary ýurt diplomatlary neşe serişdelerine gözegçilik wekilleri diýip Türkmenistanyň ýaşaýjylary aýdýarlar.

Paýtagtyň gijeki klublaryndan başlap, garyp hökümet işgärleri we türmelerdäki tussaglar ýaly jemgyýetçilik synplaryna çenli geroin ulanmak post-sowet türkmen jemgyýetine ýaýrady we aç-açan ykrar edilmeýän ýurt üçin saglyk kynçylyklary döretdi. Döwlet bu meseleleri çözmek üçin hiç zat etmeýär.

AIW göterijileriniň sanynyň köpelmeginden gorkular bar - bu barada resmi maglumatlar ýok - ýöne uglewodorod söwdasyndan baý bolan häkimiýetler muňa erbet täsir bildirýärler. Günbatarly bir diplomatyň pikiriçe, çözülmeýän meseleler şeýle bir giň ýaýrady welin, hemme kişä diýen ýaly täsir edýär.

Diplomat: "Her maşgalada, ýakyn ýa-da uzak garyndaşlaryň arasynda azyndan bir ýa-da iki neşekeşiň bardygyna ynanýarys" -diýdi. Şeýle hem, käbir maşgalalaryň geroin ulanýandyklary we aýallaryň arasynda neşe serişdeleriniň ulanylyşynyň artýandygy, ýagny gadymy tire-taýpa ahlagyna esaslanýan türkmen jemgyýetiniň däp-dessurlary bilen kesgitlenen gadagançylygyň bozulýandygy barada subutnamalar bar.

Bu ýerde geroiniň ulanylmagy geň däldir: Türkmenistan Owganystandan agyr neşe gaçakçylygy uğrunda işjeň ýol, 1990-njy ýyllardan bäri sebitde neşe serişdelerini ulanýanlaryň sany köpelýär. Şeýle-de bolsa, soňky 16 ýylda türkmen häkimiýetleriniň alyp barýan işleriniň çäginde arzan geroiniň gelmegi milletiň saglygyna ýiti howp salýar.

Sowet döwründen başlap, geçen ýylyň ahyryna çenli Türkmenistanda geroiniň ýaýramagyny boýun almakdan boýun gaçyran gujurly diktator Saparmyrat Nyýazow höküm sürýärdi. Şahsyýet kultyny yhlas bilen ösdüren Nyýazow bir gezek daşary ýurtly diplomatlara geroin endik meselesini hemişelik çözendigini aýtdy.

Duşuşyga gatnaşan diplomatlaryň biriniň sözlerine görä: "Bir mesele bardy, ýöne soň Ruhnamany ýazdym, adamlar ony okadylar we meseläni çözdüler"-diýip Nyýazow aýdypdyr.

Türkmenistanyň resmi häkimiýetlerinden başga her kimiň manysyz bir üýşmeleň hasaplaýan Ruhnama kitaby, iki tomdan ybarat awtobiografik oýlanmalar, goşgular we kasamlar, Nyýazowyň döwründe döwlet üçin mukaddes beýan boldy.

Türkmenistanda prezidentiň güýji özbaşdak. Nyýazowyň geroin endikleriniň ýoklugy baradaky sözleri syýasy ugra öwrüldi.

Nyýazowyň ömrüniň soňky ýyly bolan 2006-njy ýylda, Türkmenistan BMG-nyň Neşe we jenaýat gullugyna maglumat berdi. Maglumatlar AIW infeksiýasynyň diňe iki sany keseliniň we AIDS-iň täsirinden bir ölümiň bardygyny görkezdi. Şol bir wagtyň özünde ýurduň ilaty takmynan 5 million adam.

Daşary ýurt neşe serişdelerine gözegçilik gullugynyň bir işgäri şeýle aç-açan ýalan statistikanyň umumy nusganyň miwesidigini aýtdy. Türkmen işgärleri öz prezidentlerinden görelde alýarlar we delilleri basyp ýatyrýarlar. "Mesele bar, ýöne olar gizlin. Olar bilen çynlakaý gürleşjek bolanyňyzda ýüzleri daşa dönýär" -diýip çeşme aýdýar.

"Bu maglumatlar ýapyk" -diýip ol dowam etdi. "Olar muny gizlin wajyp maglumatlar hasaplaýarlar".

Bu ýyl üýtgeşmeleriň alamatlary bar. Nyýazow geçen ýylyň dekabrynda aradan çykdy. Onuň oruntutary Gurbanguly Berdimuhammedow, ozal saglyk bölüminde ýokary wezipäni eýelän hünäri boýunça diş lukmany, dymmak dildüwşügini bozdy.

Döwlet tarapyndan dolandyrylýan rus dilinde çap edilýän “Bitarap Türkmenistan” gazetiniň habaryna görä, Berdimuhammedow 22-nji iýunda geçirilen öz hökümet mejlisinde neşekeşlik barada aç-açan çykyş etdi we muny “adamzada zyýan ýetirýän iň erbet erbetlik” diýip atlandyrdy we “bu weýrançylykly howp üçin giň gerimli söweşiň yglan edilmelidigini” aýtdy.

Şeýle hem Berdimuhammedow köpçülige bir tonnadan gowrak konfiskasiýa edilen neşe serişdelerini ýakmagy buýurdy.

Mundan başga-da, mart aýynda saglyk ministrine Birleşen Milletler Guramasynyň Halkara Ösüş Agentligi bilen neşe serişdeleriniň ulanylyşyny we islegini azaltmak boýunça bilim kampaniýalaryny öz içine alýan AIW-iň öňüni alyş maksatnamasyny durmuşa geçirmek barada şertnama baglaşmaga ygtyýar berdi.

Türkmen häkimiýetleri biziň köp haýyşlarymyza jogap bermediler, söhbetdeşlik geçirmek ýa-da bu maglumatlara teswir bermek islemediler.

Häkimiýetleriň geçen zamany näçe wagtdan soň tutup biljekdigi we raýatlaryň ynamyny gazanyp biljekdigi entek belli däl. Ýedi gün paýtagtda-da, oba ýerlerinde-de dürli adamlar bilen gürleşdim. Raýatlar geroin endikleriniň giňden ýaýramagyndan we häkimiýetleriň bu meselä biperwaý garamagyndan biragyzdan zeýrenýärler.

Adamlar logiki esaslary hemmetaraplaýyn beýan edýärler, olaryň pikiriçe, bu häkimiýetlerede aýdyň bolup biler.

Sowet döwründe geroin hiç haçan ulanylmaýardy, arakhorluk giňden ýaýran bolsa-da, söhbetdeşler düşündirdi. Ýöne 1990-njy ýyllaryň ortalaryna, Türkmenistan garaşsyzlyk gazanyp, Talyban Owganystanda häkimiýeti eýelänsoň, Owganystandaky göknar ekin meýdanlary Merkezi Aziýanyň üsti bilen eksport edilip başlandy we neşe serişdeleri tiz ýaýrady.

Ýerli ýaşaýjylaryň pikiriçe, Talyban rejimi agdarylaly bäri Owganystanda göknar gök önümçiligi ep-esli ýokarlandy, Türkmenistanda geroiniň ulanylyşy iň ýokary derejä ýetdi we mundan beýläk-de ösmek mümkinçiligi tükenen bolmagy mümkin. Ýöne soňky döwürde geroin ilatyň ep-esli bölegini duzaga saldy. Ýerli ýaşaýjylar munuň adyny “chai” (çaý) diýip atlandyrýarlar. Häzirki wagtda bir doza käwagt bir dollardanam arzan.

Ýerli ýaşaýjylaryň pikiriçe, bularyň hemmesi aç-açan bolup geçdi we häkimiýetler adamlara kömek etmek ýa-da geroin ulanmagyň howply netijeleri barada duýduryş bermek üçin az tagalla etdiler.

"Neşekeşlere kömek edenoklar, diňe türmä salýarlar" -diýdi bir ýaş aýal.- Bu ýerde hassahanalarymyz ýok, hiç zadymyz ýok. Ýaşlarymyz ölýär "-diýip ol sözünü jemledi.

Türkmenistanyň köp raýaty ilki Sowet, soň bolsa Nyýazow propagandasy bilen iş salyşdy, polisiýanyň dolandyryşy astynda ýaşady we dolandyryjy baýlar baýlaşan mahaly garyplyk bilen ösmäge mejbur boldy, döwlete özünde bolmaýan şübhe bilen garaýar. Käbirleri häkimiýetleri biperwaýlykdan has erbet zatda aýyplaýarlar.

Öň hökümetde işleýän bir adam, neşe söwdasynyň töwereginde döwlet talaňçylygynyň köpdügini aýtdy.

Ilki bilen, häkimiýetler kontrabandaçylardan we söwdagärlerden para talap edýär diýip düşündirdi. Soňra neşekeşleri tussag edip, türmede silkýärler ýa-da maşgalalaryndan pul alýarlar, şonuň üçin tussaglar uly janköýerlik bilen her ýyl geçirilýän amnistiýa goşulýar. Söhbetdeşiň düşündirişine görä, Nyýazow bularyň hemmesiniň bolmagyna rugsat berdi.

"Bularyň hemmesi umumy sistema bagly" -diýdi. "Döwlet enjamlarynda korrumpirlenen we ejiz adamlar köp, ilatyň arasynda neşekeşler hem köp. Şonuň üçin ýurdy dolandyrmak aňsat".

Ýaşuly bu adam bilen ylalaşdy we polisiýa we aňtaw gullugynyň jelepçilikden pul gazanşy ýaly geroinden girdeji gazanmagy öwrenendigini, aýal-gyzlary daşary ýurtly telekeçiler üçin myhmanhanalara goýbermegi (jelepleriň özlerine görä, hyzmat, goşmaça 20 dollar).

"Biz polisiýa ýurdunda ýaşaýarys" -diýip ol belledi. "Polisiýa hemme zady bilýär, hemme zada gözegçilik edýär. Geroin hakda nädip bilmesin?"

K. Ž. Çivers, “The Nýu-Ýork Taýms”.

Terjime: Inopressa.Ru