Nyýazowyň döwründe islendik başgaça pikiri basyp ýatyrmak üçin takyk düzülen ähli repressiw ulgam, ätiýaçlyk üçin gapdalda durdy, seresaplylyk bilen ideg edilen we başarnykly ýagdaýda ...
Möhür üçin bagyşlaň, ýöne bu şeýle. Öňki Sowet Soýuzynyň ýurtlarynda we onuň çäginden daşarda ýerleşýän daşky gurşaw we adam hukuklary jemgyýetini, türkmenleriň daşky gurşaw we jemgyýetçilik aktiwisti Andreý Zatokanyň tussag edilendigi baradaky habary aladalandyrýar. Oňa garşy ikinji jenaýat işiniň, birinjisi ýaly, ak ýüplükler bilen tikilendigi, hiç kimde-de şübhe döretmeýär. Daşky gurşawy goraýjy we jemgyýetçilik aktiwisti, türkmen häkimiýetleriniň şertli karary barka söweşe girip, köpçülik ýerinde üç gezek günäkärlenen neşekeşe “beden şikesleri” ýetirdi, bularyň hemmesi "hristian bäbekleriniň gany" atly şol bir operadan.
Şeýle-de bolsa, her kimi bir sorag aladalandyrýar - näme üçin türkmen häkimiýetleri bu zatlara mätäçdi?. Göräýmäge, olar, bu häkimiýetler, mümkin boldugyça özlerini täze we üýtgeşik bir zat hökmünde görkezýärler. "Adam hukuklary", prezident Gurbanguly Berdimuhamedowyň her gün diýen ýaly baş mowzugudyr. Ähli köpçülükleýin habar beriş ulgamlary, esasanam daşarky sarp ediş üçin işleýän enjamlar, “Täze galkynyş döwründe” türkmen halkynyň näderejede erkin we gowy ýaşaýandyklary barada ýadawsyz ýaýlym berýär, ynsanperwerlik meseleleri we gumanistik (ýardam söýer) ýörelgeler prezidentiň hemişe üns merkezinde. Raýatlaryň hukuklaryny bozandyklary üçin prezident wagtal-wagtal gol astyndakylara şarpyk çalýar. Ine, bärde şeýle deşik! Zatokanyň tussag edilmegi we ony goramak üçin gaty gyzgalaňly halkara kampaniýasy.
Aýry-aýry nazar bilen hiç hili many tapmak mümkin däl. Türkmen häkimiýetleri, türkmen gazynyň Günbatar bazarlaryna islegli kabul edilmegi umydy bilen Günbatar ýurtlary bilen oýun etmäge synanyşýar. Ýewropaly we Amerikaly ýolbaşçylaryň göwnünden turmak isleginiň ähli elementleri äşgärdir - gaty güýçli sözler, kanunçylygy döwrebaplaşdyrmak we “açyk jemgyýeti” görkezmek synanyşyklary. Ýöne bularyň hemmesi gaty içgin we gizlin suratlandyrylýar. Soňky wakalar, türkmen häkimiýetleriniň demokratiýalaşdyrmak ugrundaky ýüzleý işini düýbünden ýok edýär.
Okuwçylaryň nirede okamalydygyny we saýlamagyny gadagan etmek, birnäçe müň ýaşlaryň bilim almak hukugyndan mahrum edilmegi, günbatar syýasatçylaryna çynlakaý duýduryş berdi. Türkmen häkimiýetleriniň aýdyşy ýaly hemme zat demokratik ýoldan gidýärmi? Hatda okuwçylaryň gitmegi bilen baglanyşykly meseleleriň medeniyetli çözülmeginiň zerurlygy barada aç-açan yşaratlar, hatda günbatar gepleşikçileri tarapyndan ýüzüni ýitirmän ýagdaýdan çykmak mümkinçiligi hem türkmen tarapyny eglişik gözlemäge itergi bermedi.
Has giňişleýin. Zatokanyň öjükdürilmegi we tussag edilmegi, bularyň hemmesini kim oýlap tapdy we durmuşa geçirdi, döwlet derejesine garamazdan, türkmen syýasatynyň iň çynlakaý ýeňlişi. Halkara pudagyndaky köp sanly diplomatik tagallalar we Türkmenistanyň içindäki öjükdürme hereketleri çynlakaý kemçilik aldy.
Bu ýerli howpsuzlyk işgärleriniň mekir birleşmeleriniň miwesi bolsa, onda kiçi polisiýa işgärleriniň jemgyýetçilik aktiwistini jezalandyrmak üçin bilkastlaýyn öjükdürme meýilleşdirmäge we amala aşyrmaga mümkinçiligi bolan bu "kanunçylyk" döwleti nähili? Ýurduň serhedinden has uzakda tanalýan jemgyýetçilik işgäriniň tussag edilmegi her gün däl ýaly, näme üçin bu waka merkezi edara derrew mälim edilmedi? Ol ýerde, "ýerinde" döwletiň abraýyna zyýan ýetirjegini bilmeýän bolsalar, "merkezde" muny çözüp bilerler. Ony yzyna bermäge mejbur ederler ...
Emma beýle bolmady. Diňe bir ýurduň içinde hereket etmegi çäklendirilen däl, eýsem ýurtdan çykmagy hem doly gadagan edilen Andreý Zataka şäher bazarynda ownuk bir waka sebäpli tussag edilmegine garamazdan we umuman ulanylyp bilinjek iň çynlakaý maddada aýyplandy, kazyýet işi bolsa tussag edilenden soň dokuz (!) gün soň meýilleşdirildi. Şol bir wagtyň özünde, dokuzdan dört günüň dowamynda hiç hili derňew ýa-da soraglar geçirilmez, sebäbi Türkmenistan bu dört günüň dowamynda Garaşsyzlyk gününi belleýär. Hakykatdanam, çalt höküm! Emma ol dogruçylmy?
Zatokany günäkärlemäge synanyşýan tizlik diňe bir zady aýdýar - bu prosese iň “ýokardan” buýruk berildi. Milli baýramçylyklar hem bu ýerde öz wagtynda geldi - Türkmenistanda hiç bir gurama, şol sanda daşary ýurt ilçihanalary we halkara wekilhanalary 28-nji oktýabra çenli işlemez. Zatokanyň kazyýet işi bolsa eýýäm 29-njy okýabra meýilleşdirildi.
Bular Berdimuhamedowyň Nyýazowdan miras galan, başagaýlygynyň alamatlary, ony gaty yhlas bilen gizledi, ýöne asla gutuljak bolmady. Nyýazowyň döwründe islendik başgaça pikiri basyp ýatyrmak üçin düzülen ähli repressiw ulgam, ätiýaçlyk üçin gapdalynda durdy, seresaplylyk bilen saklandy we başarnykly ýagdaýda. Galyberse-de, häzirki hökümetiň kanunylygyny, goldawyny we umydyny tassyklaýan ýeke-täk özi we diňe özi. Hatda Zatoka garşy öjükdürme ýaly tötänleýin ýagdaýda-da iň ýokary güýç bu basyş ulgamyny masgaralamaz, sebäbi diri zat. Häkimiýetler islenmeýänleri basyp ýatyrmakda bolup biljek ýalňyşlyklarda şübhäni ekmegi başarmaýarlar, hatda olar öz “ÇeKa”-laryndan (MHM) kimdir birini jogapkärçilige çekmäge ýa-da jezalandyrmaga çagyrmaýarlar. Soňra “çekistler” (MHM) diňe salgylanma nokadyny ýitirerler, rejimiň duşmanlaryny ýok etmekde käýinmek ýa-da aşa yhlas üçin jezalandyrmak mümkinçiligi bar bolsa, gaty köp synanyşmagyň peýdasy barmy diýip pikir edip başlarlar. Ýok, türkmen häkimiýetleri muny başaryp bilmeýärler. We olar islemeýärler.
Kanuny berjaý etmek barada hiç haçan gürleşilmändigine üns beriň. Türkmenistanda beýle düşünje ýok. Häkimiýetler ýalňyşlyk goýberip bilmeýärler. Esasan! Bu başizmiň ýene bir tegmili. Bu, türkmen häkimiýetleri üçin ýene bir duzak. Bularyň hemmesi düýbünden ýalňyşsyzlyk we doly jezasyzlyk maksadyna esaslanýar. Tutuş dikligine – prezidentden başlap iň soňky “çekiste” çenli. Bu ulgamdaky içerki jedelleriň hemmesi ähmiýetsiz, kimdir biri kanunyň bozulandygy sebäpli däl-de, eýsem ýolbaşçylarynyň görkezmelerini dogry ýerine ýetirmedikleri üçin jezalandyrylýar;
Şeýlelik bilen, halkara abraýy bilen abraýynyň saýlanmagyny we repressiw enjamyny saklamagy, hatda höweslendirmegi göz öňünde tutup, türkmen häkimiýetleri ikirjiňlenmän ikinjisini saýlarlar. Türkmenistanyň gaz baýlyklaryna elýeterlilik üçin hemme zat bolmasada, gaty köp zat bagyşlanar diýen pikir Berdimuhammedowyň we tutuş Türkmen hökümetiniň aňynda henizem saklanýar. Ine, Nyýazowdan mirasdüşerlerine ýene bir salam. Ol hem, gazyň medeniyetli dünýä indulgensiýasy we pasportydygyna ynanýardy. Ýöne ömrüniň ahyrynda sarsmaz boldy, öz-özüne hormat goýýan adamlar diňe aşa zerur ýagdaýlarda habarlaşýardylar we hatda ondan gaça durmaga synanyşýardylar.
Zatoka bilen baglanyşykly waka türkmen häkimiýetleri üçin sapak bolmaz. Elbetde, Günbatar syýasatçylary we ýolbaşçylary üçin diňe türkmen häkimiýetleriniň aýdanlaryny we özleriniň eşitmek isleýän zatlaryny eşidendikleri üçin gowy subutnama bolar. Ýöne ýagdaý aslynda beýle gowy däl. Türkmen rejimi Günbataryň oňyn garaýşyny henizem işlenmeli öňe gidişlik hasaplamaýar. Demokratiýalaşdyrmak we adam hukuklary meselesinde! Ýok! Berdimuhammedow we onuň töweregindäki adamlar, Nyýazowyň döwrüne dolanmaga ähli hukugynyň bardygyna ynanýarlar. Geosyýasy ýagdaý, gaz wadalary barada çaklamaga we ýurduň içindäki nurbatlary berkitmäge mümkinçilik berýär. Olar henizem sarsmaz bolmakdan gorkmaýarlar. Emma boşuna.
Andreýiň garşysynda näçe rehimsiz görünse-de, “Zatoka mysaly” köpleriň gözüni açar we uly netijelere getirer.
29-njy oktýabrda Andreý Zatokanyň kazyýet işi. Oňa we ony goraýanlara güýç! Türkmen häkimiýetleri bolsa tegmilli galsynlar.
Muhammetnazar Pälwanow.
Çeşme: Oazis.
