Dünýäde dördünji uly gaz gorlary we 5 million ilaty bolan Türkmenistan gülläp ösmeli ýaly ...
Aprel aýynyň ortalarynda ýurduň migrasiýa gullugy Türkmenistanyň raýatlaryna daşary ýurda syýahat etmäge şertsiz rugsat berýär diýip aýtdy. Bu bildiriş 30 ýaşa ýetmedik erkekleriň halkara gatnawlarynda gadagan edilýändigi baradaky habarlara jogap boldy. Şeýle-de bolsa, soňky hepdelerde 40 ýaşa ýetmedikleriň ýurtdan çykmagy gadagan edilendigi barada täze maglumatlar peýda boldy. Häkimiýetler migrasiýany duruzmak isleýän ýaly, uçarlaryň golaýynda raýatlara rugsat bermeýärler.
Dünýäde dördünji uly gaz gorlary we 5 million ilaty bolan Türkmenistan gülläp ösmeli ýaly. Emma ýurduň ýolbaşçylygy Hytaýy gazyň ýeke-täk alyjysy hökmünde Eýran we Russiýa bilen baglaşylan şertnamalardan ýüz öwürdi. Gaz söwdasyndan Hytaýa gelýän girdejiniň ep-esli bölegi bu gaz bilen üpjün edilýän turbageçirijiniň gurluşygy üçin bölünip berlen karzy üzmäge gönükdirilýär. Ýene bir bölegi laçyn şekilli giň howa menzili we Hazaryň deňzindäki kaşaň arwah kurorty ýaly “ak pillere” sarp edilýär. Garaz, gaty köp pul daşary ýurtda gizlenipdi. Halkara hasaplaşyk bankynyň habaryna görä, bu hasaplaryň eýeleri aýan edilmese-de, Türkmenistandan 23 milliard dollar Germaniýada hasaplarda saklanýar.
Türkmenistanyň ykdysadyýeti hem krizisde. Hökümet, ýerli bazar walýutasynyň manadynyň alyş-çalyş hümmetini 3,5 dollara çenli kesgitledi, gara bazaryň hümmeti 25-den ýokary bolsa-da, rejimi saklamak üçin hökümet berk walýuta gözegçiligini, şol sanda halkara geçirimler berk çäklendirmeleri öz içine aldy.
Türkmen raýatlarynyň resmi walýuta hümmetinden peýdalanmagyň ýeke-täk usuly bolan daşary ýurtlarda bankomatlar arkaly bank hasaplaryndan alyp biljek mukdary her gün 12 dollar bilen çäklendirilýär.
Daşary ýurt walýutasynyň ýoklugy kompaniýalaryň eýýäm inflýasiýa sebäp bolan import mukdaryny üpjün etmeginiň öňüni alýar. Kesgitlenen bahalar bilen döwlet dükanlarynda uzyn nobatlar emele gelýär. Kassirler müşderileriň resminamalaryny barlaýarlar we diňe ýerli ýaşaýjylara hyzmat edýärler. Walýuta guraklygy daşary ýurt kompaniýalaryna tölegleri almagy kynlaşdyrýar we girdejileri yzyna gaýtarmak mümkin däl diýen ýaly bolýar. “Roýter” habar gullugy iýun aýynda türkmen hökümeti bilen şertnamalar boýunça işleýän türk kompaniýalarynyň ençeme ýyl bäri tölenmändigini habar berdi.
Ýaşaýyş durmuşyny gowulandyrmak üçin hökümet, hatda möhüm gaz pudagynda-da işden çykaryldy. Daşary ýurt bilermenleri işsizligiň 50-60 göterimdigini çaklaýarlar, köp sanly türkmen raýaty taksi hyzmatlary ýaly geň iş bilen meşgullanmaga mejbur bolýar. Polisiýa, pes aýlygy bilen, hapa awtoulag sürendigi üçin adamlara jerime salyp, ondan girdeji gazanmagyň ýoluny tapdy. Aç, işsiz türkmenleriň başga bir ýerde gazanç gözleýändigi ýa-da hökümet rugsat berse isleýändigi geň däldir.
Mark Lambertson. The Economist
Terjime - "Gündogar"
