30-njy dekabrda ministrler kabinetiniň we hukuk goraýjy edaralaryň ýolbaşçylarynyň Täze ýyldan öňki ýygnagyny geçirende, Saparmyrat Nyýazow geçen döwrüň netijeleri we geljegiň wezipeleri barada gürrüň berdi. Prezident howpsuzlyga, serhetleri berkitmäge we hukuk goraýjy edaralary berkitmäge ünsi jemledi, ýöne sosial ulgamy ýatdan çykarmady. Hususan-da, S.Nyýazow harby işgärleriň we hukuk goraýjy edaralaryň işgärlerine mynasyp ýaşaýyş jaýy berilmelidigini we lukmançylyk kömeginiň hem degişli derejede bolmalydygyny aýtdy. Şunuň bilen baglylykda, döwlet baştutany iň täze tehnologiýa bilen enjamlaşdyrylan häzirki zaman merkezi hassahananyň hukuk goraýjy edaralaryň ulanmagyna geçirilýändigini aýtdy.
Howpsuzlyk güýçleri şowly diýdiler. Türkmenistandan gelýän maglumatlara görä, respublikanyň lukmançylyk edaralary öz-özüňi maliýeleşdirmäge geçirilenden soň, saglygy goraýyş pudagyndaky ýagdaý düýpgöter ýaramazlaşdy. Bu meýilnama boýunça dekabr aýynyň ahyrynda bolup geçdi. Munuň sebäbi 2003-nji ýylda 14-nji Halk Maslahaty tarapyndan yglan edilen Saparmyrat Nyýazowyň kararydy. Netijede, ilatyň aglaba köplügi häzirki wagtda kesgitlenen nyrhlar boýunça lukmançylyk hyzmatlary üçin töläp bilmeýär. Habarçymyz Oraz Saryýewiň adynyň aýdylmazlygy şerti bilen respublikanyň Saglygy goraýyş ministrliginiň bir işgäri:
- Lukmançylyk kömegi üçin nyrhlar bar. Mysal üçin: doly gözden geçirmek üçin 250 müň manat tölemeli, on günlük stasionar synag 1 million 500 müň manat, stomatologiýa Türkmenistanyň ýönekeý raýaty üçin elýeterli däl. Göwrelilik we çaga seretmek häzirki wagtda 350 000 manat.
(Lukmançylyk kömegi üçin girdejiler bilen bahalaryň arasyndaky baglanyşyk barada düşünmek üçin bir million iki ýüz müň manat aýlyk hakynyň ýokary hasaplanýandygyny we ilatyň köp bölegi üçin pensiýanyň 200-300 müň manatdygyny bellemek ýeterlikdir.)
- Gepatit we inçekesel bilen baglanyşykly ýagdaý erbetleşdi. Epidemiýa mümkindir. Näsaglara gözegçilik edilmeli we yzygiderli gözden geçirilmeli we ideg edilmeli. Adamlar muňa pul berip bilmeýärler. Sanitariýa-epidemiologiki we dezinfeksiýa stansiýalary degişli derejede işlemeýär. Şäher suw üpjünçiligi ulgamyna suw kabul etmek köplenç açyk suw howdanlaryndan süzgüç we dezinfeksiýa bolmazdan amala aşyrylýar. Noýabr aýynda sebit we respublikan hassahanalar we etrap dispanserleri hassalar bilen doldurylan bolsa, indi ol ýerdäki hassalary barmak bilen sanap bolar. Ilat lukmançylyk hyzmatlary üçin töleg töläp bilmeýär. Maliýe sebäpleri bilen çaga dogulmazdan ozal hassahanada ýatmak mümkin däl bolýar, täze doglan çagalaryň we aýallaryň çaga dogurmagy bilen baglanyşykly ölümler, dogluşyň öýde we şahsy ýagdaýda alynmagy sebäpli ýygy-ýygydan ýüze çykdy. Daş-töwereginde çaga dogurmak, ökde lukmançylyk kömegini almak indi mümkin däl diýen ýaly. Işgärleriň düýpgöter azalmagy bilen lukmanlar esasan ýarym günlük işe geçirildi. Arassaçylyk işgärleriniň ýerine harby gulluga çagyrylýanlar ulanylýar.
Aşgabatdaky Ene we Çaga Saglygy Institutynyň işgäri, NV habarçysy bilen geçirilen söhbetdeşlikde göwreli aýallara lukmançylyk kömegi baradaky çeşmäni tassyklady. Onuň sözlerine görä, öň lukmanlar göwreli aýallaryň öňüni alyş gözegçiligini amala aşyran bolsalar we kynçylykly ýagdaýlarda - hassahanalarda häzirki wagtda bu hyzmatlar diňe az sanly raýatlarynyň artykmaçlygy bolup, boş hassahanalaryň düşekleri bilen höküm edilip bilner. Öň, aýratyn kyn ýagdaýlarda, işleýän aýallar howa tiz kömek ulaglary bilen iberilýärdi, indi bolsa muny ýatdan çykaryp bilersiňiz. Mundan başga-da, oba ýerlerinden göwreli aýallar lukmanlaryň görkezmesi bilen asla hassahanalara barmaýarlar, sebäbi adamlaryň hyzmatlar üçin tölemeli serişdesi ýok. Çeşmäniň aýtmagyna görä, öz-özüňi maliýeleşdirmäge geçmek diňe akuşerlere peýdaly bolar.
Oraz Saryýewiň pikiriçe, ýurtda resmi taýdan saglyk ätiýaçlandyryş ulgamy bar, ýöne bu esasan döwlet sektorynda we firmalarda işleýän adamlary öz içine alýar. Türkmenistanda hakyky işsizligiň ýokary derejesini göz öňünde tutup, ätiýaçlandyryş hakykatda ilatyň diňe az bölegini öz içine alýar. Oraz Saryýewiň pikiriçe, respublikanyň raýatlaryny işe alanda, daşary ýurt firmalary saglyk güwänamalaryny hem talap edýärler we işçiler keselläp başlanda köplenç şertnamanyň şertlerini ýerine ýetirmeýärler. Bu ýagdaýlarda işçileriň hukuklaryny gorajak adam ýok, sebäbi Türkmenistanda kärdeşler arkalaşyklary we kazyýet ulgamy diňe nominal gurluşlar. (Muny tassyklamak, esasanam halkara adam hukuklary guramasy Türkmen Helsinki gaznasy tarapyndan birnäçe gezek getirildi).
W.Wolkow, O.Saryýew.
Doýçe Welle
