Ýakynda iki sany ýokary wezipeli adam Türkmenistanda wezipelerini ýitirdi. Prezident Saparmyrat Nyýazowyň bu ýol bilen mümkin bolan "garşydaşlaryndan" halas bolmagy ilkinji gezek däl.

Häkimiýetiň iň ýokary eşelonlarynda yzygiderli arassalanmak, Türkmenbaşynyň içerki töweregine doly ynanmaýandygyny görkezip biler. Häkimiýeti syýasy taýdan üýtgetmegiň mehanizminiň ýoklugy potensial liderleriň yzygiderli ýok edilmegi bilen hasam güýçlenýär we muňa garamazdan synçylar prezidentiň "tagt" mirasdüşeri üçin kem-kemden taýynlyk görýändigini görýärler.

Rejep Saparow iki ýyldan gowrak wagt bäri prezident administrasiýasynyň başlygy bolup işledi we türkmen hökümetiniň iýerarhiýasynda gaty "uly" adam hasaplandy. Emma 1-nji iýulda karýerasy birden tamamlandy. Türkmenbaşynyň Saparowa "ynamyny aklamandygyny" aýdandygy aýdylýar.

Şeýle hem, prezident işden boşadylan ministrine özüniň "gowy şertlerde" rugsat berýändigini aýdandygyny öňe sürýärler. Emma Türkmenbaşydan gitmek beýle aňsat däl. Hakykatdanam, 27-nji iýulda döwlet telewideniýesi Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň para we ýarag saklandygy üçin Saparowa 20 ýyl azatlykdan mahrum edilendigini habar berdi. Mundan başga-da, ol öz obasyndan we taýpasyndan adamlary hakyna tutdy, bu hakykatdanam Türkmenistanyň hemme ýerinde edilýär we diňe birinden dynmak zerurlygy ýüze çykanda "jenaýat" bolýar.

Şeýlelik bilen, Saparow özüniň esasy bäsdeşi Ýolly Gurbanmyradowyň ykbalyny başdan geçirdi. Maý aýynda Türkmenbaşy (hem prezident, hem premýer-ministr) ony nebit-gaz pudagy boýunça premýer-ministriň orunbasary wezipesinden boşatdy. Tizara Gurbanmyradow millionlarça dollar ogurlamakda aýyplanyp tussag edildi. Kazyýet diňlenşigi haçan we asla bolup geçendigi entek belli däl.

DÜZGÜN DÖWRÜ

Bu ikisi, türkmen hökümetiniň dawa-jenjel bilen aýrylan ýeke-täk işgärlerinden uzakda. 1991-nji ýylda Türkmenistan garaşsyzlyk alany bäri, ýurt azyndan 120 ministri we 40 sebit häkimini işden aýyrdy.

Bu işgärleriň köpüsi, adatça korrupsiýa aýyplamalary bilen uzak möhletli türme tussaglygyna höküm edildi.

Uzak ýyllap edepsiz hyzmat we ýokary wezipe mejbury "dolanyşykdan" halas etmeýär. Saparow we Gurbanmyradow munuň mysalydyr.

Ministrlerini aýyrmak bilen, prezident adatça "ähli itleri" asýar. Halk, prezidentiň hakykatdanam işgärleriň hataryndaky korrupsiýa garşy göreşýär we bu keşbi ösdürilýär diýen düşünje alyp biler.

Utanýan ministrlere bildirilýän iň adaty aýyplamalar döwlet serişdelerini ogurlamak, garyndaşparazlyk we käwagt hökümete garşy dildüwşige gatnaşmak. Döwlet gaznalaryny ogurlamak we garyndaşparazlyk Türkmenistanda giňden ýaýrandyr. Bu işgärleriň hemme ýerde ýaýran türkmen ýörite hyzmatlarynyň öňünde şunça ýyllap özleriniň “jenaýat” işlerine nädip gatnaşyp bilendikleri entek belli däl.

Adynyň efirde tutulmazlygyny haýyş eden Milli Howpsuzlyk Komitetiniň (KNB) bir işgäri: "Şahsy tarapdan, olaryň aýrylandygyna begenýärin" -diýdi. - Emma ulgam Türkmenbaşynyň özi tarapyndan döredildi. Ýakyn töweregindäki wezipeli adamlary çalyşmakdan hiç zat üýtgemez we elbetde gowulaşmaz.

AGYR AGRAMLARYŇ DÜŞMEGI

Saparow bilen Gurbanmyradowyň ýagdaýlary esasanam aç-açan ýüze çykýar, sebäbi bu iki adam hökümdaryň “janyna” gaty ýakyn bolup, “degip bolmajak” hasap edilýärdi.

Belki, olaryň ylalaşyp bolmajak özara duşmançylygy, Türkmenbaşynyň hoşniýetliligi üçin bäsdeşlik rol oýnandyr. Ikisi-de öz halkyny hökümetde we sebit dolandyryşlarynda möhüm wezipelere çekdiler. Gurbanmyradow, Türkmenistanyň merkezindäki prezidentiň watany Ahal sebitinden gelen, Saparow täsirli Daşoguz welaýatynyň (ýurduň demirgazygy) wekili.

Prezidentiň, Saparow bilen Gurbanmyradowyň arasyndaky bäsdeşlikde ussatlyk bilen oýnandygyny, ýazgaryşlaryny kabul edendigini we biri-birine zyýan berýändigini aýdýarlar. Haçan-da biriniň ýarany pensiýa çykanda, Türkmenbaşy duşmanyň düşelgesinde şoňa meňzeş işden çykmagy meýilleşdirýärdi.

IWPR bilen söhbetdeşlik geçiren KNB işgäri, iki wezipeli adamyň hem işinden aýrylmagy üçin ýeriň nähili taýýarlanýandygyny aýtdy.

“Bölümimizde ikisinde-de ýeterlik ylalaşyk materiallary toplandy, ýöne bu adamlar we Içeri işler ministrligi üçin elýeterli adamlar däldi – diýip ol aýtdy. "Näme üçin delil ýygnaýandygymyzy bilmedik we dogrymy aýtsam, bu bize oňaýsyzdy".

Howpsuzlyk işgäriniň sözlerine görä, bu material birden prezidentiň özi tarapyndan soralanda, bu ýokary wezipeli işgärleriň ykbalyny kesgitlemekde şeýle möhüm rol oýnapdyr.

Onuň pikiriçe, bu ikisi ýalňyşlyklar ýa-da jenaýatlar üçin däl-de, aşa güýçli bolandyklary üçin işden aýryldy. "Gurbanmyradow we Saparow şeýle bir baý we güýçli boldular welin, prezidentiň özüne howp salýardy". "HENIZ ÇALŞYP BOLMAJAK".

Türkmenistandaky ähli hakyky syýasy oppozisiýa on ýyl gowrak mundan ozal aýak astyna alyndy, şonuň üçin täze dolandyryş lideriniň sallançagy diňe dolandyryjy rejim bolup biler. Elbetde, Türkmenbaşy öz töweregindäkileriň hiç birine döwlet baştutany wezipesinde bäsleşmegine ýol bermez, ýöne käbir alamatlara görä Türkmenistanyň hemişelik lideri henizem syýasy geljegi barada oýlanýar. Türkmenbaşynyň saglyk problemalary bar, muny Aşgabat şäherine nemes lukmanlarynyň topary tarapyndan yzygiderli saparlary subut edýär.

Türkmenbaşy, Türkmen SSR Kommunistik partiýasynyň Merkezi komitetiniň başlygy wezipesine girişeninden bäri, 1985-nji ýyldan bäri Türkmenistana ýolbaşçylyk edýär. 1991-nji ýylda garaşylmadyk ýagdaýda garaşsyz bir döwletiň başyna geldi, şondan soň aşa yhlas bilen kommunistik ideologiýany ýok edip, milli ideýany ösdürmek üçin täze türkmen döwletini gurup başlady. Häkimiýet başyndaky partiýa derrew demokratik diýlip atlandyryldy, ýöne soňky ýyllarda ýurt demokratik ýolda ösmedi. Islendik garşylyk we başgaça pikir rehimsizlik bilen ýok edildi. Häzirki wagtda türkmen oppozisiýasynyň wekilleri gözenegiň aňyrsynda ýa-da sürgünde.

Özüni Türkmenbaşy ýa-da "Türkmen milletiniň atasy" diýip atlandyrýan Nyýazow, şahsyýetiniň töwereginde kult döretdi. Onuň portretleri we büstleri hemme ýerde görünýär. Şäherler, köçeler, binalar we hatda ýylyň aýlary onuň we ýakyn maşgalasynyň adyny göterýär.

Dolandyryş we administrasiýa ulgamyny saklap, Türkmenistanyň ykdysadyýeti diňe gazna gaty zerur walýuta getirýän tebigy gaz we pagta bilen ýaşaýar. Şol bir wagtyň özünde, türkmen gazyny eksport etmek, Russiýanyň turbageçiriji ulgamy arkaly amala aşyrylýar, bu bolsa Türkmenbaşyny Moskwa garaşly edýär.

Umumy saýlawlar Türkmenistanda wagtal-wagtal geçirilýär, ýöne halkara synçylar muňa çynlakaý garamaýarlar. Halkyň isleginiň netijesinde hökümdaryň ýagdaýy diňe berkidilýär. 1999-njy ýylda Milli Kongres Türkmenbaşynyň ömürlik prezident bolmagyny teklip etdi, ýöne munuň bolup biljekdigi barada kanunyň hiç bir ýerinde ýazylmady.

Türkmenbaşy hemişelik prezident bolup galjakdygyna ýa-da saýlaw geçirmelidigine şübhelenýän ýaly. Hatda, geçiriljek ilkinji senesini - 2009-njy ýyl diýip atlandyrdy - mejlisiň döwlet baştutany wezipesine üç ýa-da dört kandidaty saýlamagyny teklip etdi. Aprel aýynda geçirilen hökümet ýygnagynda "Döwletimiziň geljegi bir adamyň islegine bagly bolmaly däldir-"Beýle bolmaly däl " -diýdi.

Prezidentiň wagtal-wagtal öz işgärlerine şahsyýet kultyna "aram" çemeleşmegi tabşyrýandygy mälim, ýöne bu nesihatlar çyn ýürekden däl - ýurtda hiç zat üýtgemeýär. Şonuň üçin Türkmenbaşy saýlawlar barada aýdanda, hakykatdanam näme pikir edýändigi belli däl. Belki, bu garşydaşlardan dynmagy we güýji berkitmegi maksat edinýän başga bir mekir hereketdir.

Türkmenbaşy ilkinji gezek 2003-nji ýylyň tomsunda Halk Mejlisiniň (Mejlisiniň) mejlisinde bu wezipeden çekilmek mümkinçiligini belläp, "mynasyp" mirasdüşer tapmagyň zerurdygyny aýtdy.

2005-nji ýylyň başynda telewideniýede geçirilen hökümet ýygnagynda bu meseläni ýene bir gezek gozgady, ýöne wezipesinde "häzirlikçe zerur" özüne mynasyp mirasdüşer görmeýär - diýen netijä geldi.

MÜMKIN BOLAN ÜSTÜNLIKLER

Türkmenbaşynyň mirasdüşerleriniň arasynda Gurbanmyradow bilen Saparowyň ornuny alan wezipeli adamlar bolmagy ähtimal. Bular degişlilikde Güýçnazar Täçnazarow we Aganyýaz Akyýew.

Aşgabatly syýasy synçylaryň biri, ozalkylardan tapawutlylykda Täçnazarowdan we täze bellenen premýer-ministriň orunbasary Atamyrad Berdiýewiň energiýa pudagyna gözegçilik edýän "öz ugurlary boýunça ýokary derejeli hünärmenlerdigini" aýtdy.

"Bu adamlar korrupsiýa has ýykgyn edýärler" -diýdi. Ýöne olaryň syýasy ähmiýeti hem az. Esasy zat, hiç hili syýasy ambisiýalary ýok, iň bolmanda entek ýok. Mundan başga-da, bular tire sanlary däl, tersine, diňe menejerleri işe alýarlar.

Şeýle-de bolsa, Ykdysadyýet we maliýe ministrliginiň näbelli bir çeşmesi hökümetde işgärleriň haýsy üýtgemegine garamazdan syýasy ulgamda hiç zat üýtgemez diýip hasaplaýar.

"Prezidentiň özi ýa-da täze bellenen ministrler ýurtdaky we ykdysadyýetiň hakyky ýagdaýy barada hiç zat bilmeýär" -diýdi. - "Täze gelenler" bir zady bilýän bolsa, olaryň hiç biri-de bu maglumatlary prezidente ýetirmäge het edip bilmez. Bu, ykdysadyýetiň çökmegine tarap öňe hereketini dowam etdirjekdigini aňladýar. "

Hökümetiň beýleki agzalarynyň arasynda mirasdüşer bolup biljek dalaşgärleri bellemek kyn. Türkmenbaşy islese, islendik kişini öz ýerine goýup biler. Çynlakaý syýasy agramy bolmadyk Akyýew Saparowyň ornuny tutandan soň, prezidentiň içindäki esasy oýunçy, teoriýa boýunça mejlisiň başlygy Öwezgeldi Ataýew bolmaly, ýöne beýle rola taýyn däldigi aýdyňdyr.

Habarly synçylar, Türkmenistanyň özünde we daşary ýurtlarda - Türkmenbaşy bilen gowy gatnaşykda bolan birnäçe adamyň adyny aýdýarlar.

Daşary işler ministri Raşid Meredow, Türkmenistanyň ABŞ-daky ilçisi Mered Orazow we Ermenistandaky öňki ilçisi, häzirki wagtda ÝEL uniwersitetiniň talyby Toýly Gurbanow.

Hünärmenler Türkmenbaşynyň parlament bilen baglanyşykly alyp barýan işlerini ýakyndan yzarlaýarlar. Ol oturgyçlaryň sanyny 50-den 120-e çenli köpeltmek we kanun çykaryjylyk ygtyýarlyklaryny giňeltmek isleýändigini aýtdy.

Bu mesele oktýabr aýynda geçiriljek indiki mejlisde ara alnyp maslahatlaşylar. Mejlis reformasy Ataýewden dynmak we täze spiker bellemek üçin amatly bahana bolup biler.

Bu wezipä dalaşgär bolup biljek prezidentiň ogly Mered Nyýazow (Nyýazowyň oglunyň ady Myrat - bellik "WATAN").

Wenada hemişelik ýaşaýan Meret entek öz deň-duşlary, Azerbaýjanyň prezidenti Ilham Aliýew ýaly prezident wezipesini kakasy Heýdar Alyýewden ýa-da, metbugat imperiýasynyň eýeçiligini we bir syýasy partiýanyň ýolbaşçylygyny birleşdirýän Gazagystanyň prezidentiniň gyzy Dariga Nazarbaýewa ýaly "ýörite tälim" almady.

Şeýle-de bolsa, Içeri işler ministrliginiň öňki işgäri Merediň kandidaturasyny hakyky diýip hasaplaýar.

IWPR-e "Prezidentiň mirasdüşer hakda çynlakaý pikir edýändigini anyk aýdyp bilerin" -diýdi. "Emma Nyýazowyň döwründe geljekki prezidentiň ygtyýarlyklary parlamentiň peýdasyna konstitusiýa boýunça paýlanar."

“Meniň pikirimçe, täze mejlise prezidentiň ogly Meret ýolbaşçylyk edip biler. Soňky iki ýylda köplenç Aşgabat şäherine baryp görýär. Saparlary mahabatlandyrylmaýar, ýöne ýygy-ýygydan gelýärdi. Mundan başga-da, onuň türkmen dilini içgin öwrenýändigini bilýärin. Ozal munuň ýaly yhlasy duýulmady.

Türkmen howpsuzlyk gullugynyň öňki ýokary derejeli işgäri bu pikir bilen ylalaşýar. “Merediň türkmen güýçleriniň iň ýokary eşelonynda bolmagy gaty ähtimal. Mundan başga-da, Türkmenistanda möhüm söwda gyzyklanmalary bar."

TAGTYŇ MIRASDÜŞERI MÜMKIN DÄL

Häzirlikçe hemme zat öz ugruny dowam etdirýär. Goranmak ministrliginiň metbugat sekretary IWPR-a: “Saparow we Gurbanmyradow işden boşadyldy, indi näme? Prezident, agyr syrkawlasa-da islendik ýagdaýda başynda durar ".

Hatda bu resmi, Türkmenbaşynyň mekir syýasatçydygyny belläp, Özbegistanyň ABŞ-nyň Howa güýçleriniň bazasyny we Hanabaddaky ýaranlaryny ýapmak we Waşingtona Owganystan bilen serhet ýakasyndaky bazany teklip etmek kararyndan peýdalanyp biljekdigini aýtdy. Bu ýagdaýda Nyýazow rejimi halkara "egida" bilen üpjün ediler.

“Amerikanyň Birleşen Ştatlary bilen Mary-2 howa bazasyny üpjün etmek boýunça gepleşikler eýýäm dowam edýär. “Pappik” näme edýändigini bilýär. Ol ömürlik prezident bolmakdan ýüz öwürmedi. Resmi taýdan ýok diýýänçä, şeýle bolar. Türkmenbaşynyň Russiýa we Amerika bilen üstünlikli gepleşik geçirmek üçin köp güýji bar. "

Türkmenleriň prezidentiniň pozisiýalary güýçli, beýlekileriň güýçlenmeginiň öňüni almak üçin hökümetde wagtal-wagtal arassalanmak we üýtgetmeler girizmek zerur.

Şeýle hökümetde henizem ministr bolup işlemäge isleg bildirýänleriň bolmagy geň zat. Türkmenistanda bir degişme bar: "Sowet rejimi döwründe ministr bolmak üçin para berdiler, ýöne indi munuň öňüni almak üçin para töleýärler."

IWPR.