Özbegistanyň Horezm sebitinde, alty ýyl bäri Özbegistanda "Umyt" diýmegi aňladýan hökümete degişli bolmadyk "Najot" guramasy bar. Adalat ministrligi tarapyndan hasaba alynmadyk bu gurama Türkmenistanda adam hukuklarynyň ýagdaýyna gözegçilik etmek işine işjeň gatnaşýar. Şeýle hem, zerur bolsa Türkmenistanyň ýaşaýjylaryna, şeýle hem bu goňşy döwletiň çäginde tussag edilen özbeklere hukuk we maglumat kömegi berýär.
Natalýa Buşuýewa bu eseriň käbir taraplary barada gürrüň berýär:
Ýakynda adam hukuklaryny goraýjylar türkmen häkimiýetleriniň özbeklere garşy serhet syýasatynyň düýpgöter ýaramazlaşandygyny bellediler. Hususan-da, Najot guramasynyň habaryna görä, 2006-njy ýylyň başyndan bäri Özbegistandan 32 telekeçi Türkmenistanda sebäpsiz tussag edildi. "Najot" Adam hukuklary guramasynyň başlygy Haýitboý Ýakubow:
“Bular telekeçilik bilen meşgullanýan adamlar. Özbegistana benzin getirýärler, Özbegistandan gök önümler we miweler getirýärler.”
Ynsan hukuklaryny goraýjy gurama duýduryş berýär we Özbegistan hökümetini Türkmenistanda hukuklary bozulan raýatlarynyň ykbalyna biperwaý garamazlyga çagyrýar. Haýitboý Ýakubowyň sözlerine görä, şu gün Horezm sebitinden 3000 töweregi özbek raýatynyň deportasiýa edilendigini görkezýän pasportlarynyň sahypalarynda möhüri bar. Ynsan hukuklaryny goraýjy aktiwistiň pikiriçe, Özbek raýatlary köplenç türkmen serhetçileri tarapyndan bikanun tussag edilýär we türkmen kazyýetleri tarapyndan döwlet serhedinden bikanun geçenligi üçin türme tussaglygyna höküm edilýär. Günäkärlenýänleriň hiç birine, Özbegistanyň raýatlaryna aklawçy berilmedi:
“Türkmenistanyň prezidenti amnistiýa yglan edýär, şondan soň adamlar öýlerine dolanýar. Şonuň üçin adamlar hiç zat üçin oturmaýarlar. Türmede gynamalar, ýenjilmeler bar! Türmeden soň adamlar hassalyk bilen öýlerine gaýdýarlar. Türkmenistanyň türmelerinde tussag edilenler üçin gaty kyn. Özbegistandan, Owganystandan, Russiýadan we GDA-nyň beýleki sebitlerinden adamlar oturýarlar. Şeýle-de bolsa, olar kanuny kömegi almadylar. Kazyýetde sud edilende, gorag ýokdy. Kazyýet tussaglary diňe türkmen dilinde gürleşip bilýän aklawçylar bilen üpjün edýär. Şol bir wagtyň özünde günäkärlenýänlere terjimeçi berilmeýär ".
Haýitboý Ýakubowyň pikiriçe, Türkmenistanda ýaşaýan etniki özbekler üçin hem aňsat däl:
“Bu ýurduň ýaşaýjylarynyň bize aýdanlaryny aýdýaryn. Mysal üçin, bir adam türkmen däl bolsa, dükanda iň soňky hatarda durýar. Ilki bilen bir türkmen bir zat, soň bolsa özbek, rus ýa-da başga milletden bolan bir adam satyn alýar. Ähli nygmatlar türkmenlere berilýär. Edil şonuň ýaly zat lukmançylyk klinikalarynda-da bolýar. Ilki bilen türkmenlere, soň galanlara lukmançylyk kömegi berler ".
Haýitboý Ýakubowyň pikiriçe, Türkmenistandan 20 töweregi raýat her aý Horezm sebitindäki klinikalara gidýär. Bu, ilkinji nobatda, Türkmenistandaky ähli lukmançylyk edaralarynyň diýen ýaly Aşgabat şäherine göçürilendigi bilen baglanyşykly. Türkmenistanyň ýaşaýjylary resmi däl ýagdaýda özbek lukmanlaryna ýüz tutýarlar, ýöne bu ýagdaýda bejergi olar üçin Türkmenistandan has arzan. Şeýle-de bolsa, goňşy döwletiň ýaşaýjylary Özbegistandaky klinikalara baryp görmek beýle aňsat däl. Galyberse-de, Türkmenistan raýatlaryň hereket azatlygyny çäklendirýän kanun kabul etdi:
“... ýaşaýjylar ýüz kilometrden gowrak meýdany kesip geçýän bolsalar, näme üçin bir ýere gidýändikleri barada ýörite şahadatnama bermeli. Şeýle şahadatnamalary polisiýa berip biler. Mysal üçin, uzak bir sebitiň ýaşaýjylary Aşgabat şäherine gitmeli bolsa-da, syýahatynyň sebäplerini görkezmeli şeýle şahadatnama almaly".
Mundan başga-da, kanun Horezm sebitiniň klinikalarynda saglyklaryny gowulaşdyrmak isleýän türkmen raýatlaryna goňşy respublikada uzak wagtlap galmagy gadagan edýär:
“10-15 günüň içinde bejergi almaly bolsa, adatça Türkmenistanyň ýaşaýjylary Özbegistanda bir ýa-da başga bir klinikada bejergi alýandyklaryny tassyklaýan şahadatnama alýarlar. Sebäbi Türkmenistanyň kanunlaryna laýyklykda serhetden diňe üç gün we aýda bir gezek geçmäge rugsat berilýär. "
"Doýçe welle"
