Ynsan hukuklaryny goraýjylar halkara jemgyýetçiligini Türkmenistan hökümetinden adam hukuklary boýunça borçlaryny ýerine ýetirmegini talap etmegi dowam etdirmäge çagyrýarlar. Häkimiýetlerden raýat aktiwistlerini yzarlamak praktikasyny bes etmegini, erkin hereket etmegini we olar bilen deň gepleşik başlamagyny talap edýärler. Şeýle hem, olaryň talaplary türmelerdäki tussaglaryň esassyz tussag edilmegini we ýowuz daraşmagyny bes etmek baradaky çagyryşlary öz içine alýar. Türkmenistanda adam hukuklarynyň ýaramazlaşmagy 8-nji martdan 11-nji mart aralygynda BMG-nyň Adam hukuklary geňeşiniň ýörite hasabatçysy bilen Ýewropada ýerleşýän türkmen we özbek toparlarynyň ýolbaşçylarynyň ýygnagynda ara alnyp maslahatlaşyldy.
Bu waka BMG-nyň Adam hukuklary geňeşiniň 16-njy sessiýasynyň çäginde, 28-nji fewraldan 25-nji mart aralygynda Ženewada geçirildi.
Gollandiýaly Türkmenistanyň Raýat Demokratik Bileleşiginiň başlygy Wýaçeslaw Mamedowyň pikiriçe, ýurduň içindäki aktiwistler gaty kyn ýagdaýda. Raýat jemgyýetiniň ýok edilendigine garamazdan, birnäçe başlangyç toparlaryň henizem öz howpy we töwekgelçiligi bilen hereket edýändigini, işleriniň berk gözegçilik we gorkuzma şertlerinde amala aşyrylýandygyny düşündirdi.
“Türkmen häkimiýetleri, soňky 15 ýylda bu guramanyň resmi Aşgabat şäherine ýurda gelmegini haýyş edip 35 hat iberendigine garamazdan BMG-nyň ýörite hasabatçylarynyň ýurda girmegine rugsat bermeýär, şonuň üçin ýygnak wagtynda köp maglumat bermäge synanyşdyk mümkin boldugyça"-diýdi Mamedow.
Onuň pikiriçe, halkara jemgyýetçiligi häkimiýetleriň barha artýan basyşyny başdan geçirýän raýat jemgyýeti aktiwistleriniň goldawyna mätäç. 2010-njy ýylyň noýabr aýynyň ahyrynda bir topar raýat aktiwisti Astanada meýilleşdirilýän ÝHHG-nyň sammitiniň öňüsyrasynda geçirilen parahatçylykly jemgyýetçilik sammiti üçin Gazagystana gidip bilmedi.
Ynsan hukuklaryny goraýjy Natalýa Şabunts öý tussaglygynda saklandy we şondan bäri MHM işgärleri öýüniň girelgesinde gije-gündiziň dowamynda nobatçylyk edýärler. Howpsuzlyk gullugy beýleki üç türkmen aktiwisti bilen berk söhbetdeşlik geçirdi we tussag edilmek howpy astynda bu sapary terk etmegini isledi, şeýle hem ÝHHG-nyň Aşgabatdaky ofisine baryp görmegini gadagan etdi.
Türkmenistan öňki Sowet Soýuzynyň başgaça pikirleri we azatlygy rehimsizlik bilen basylýan iň ýapyk ýurtlaryň biri bolmagynda galýar.
2006-njy ýyldan bäri bu ýerde hakykatdanam garaşsyz bir gurama hasaba alynmady we hökümetiň jemgyýetçilik guramalary hökmünde hödürleýän aýal-gyzlar, ýaşlar, weteranlar we sport meseleleri bilen baglanyşykly bar bolan jemgyýetçilik guramalary hökümetiň gözegçiligi astynda we jemgyýetçilik serişdesi bilen işleýär. Gollandiýaly garaşsyz aklawçylar birleşiginiň başlygy Timur Misrihanow, polisiýanyň türkmen türmelerindäki tussaglara garşy esassyz tussag edilmegi we ýowuz çemeleşilmegi baradaky maglumatlary getirdi. Şeýle hem, wagtlaýyn tussaghanalarda ölenleriň habarlary barada alada bildirdi.
Türmelerde saklanýan adamlaryň hukuklarynyň we azatlyklarynyň köpçülikleýin bozulmagy barada aýdyp, Misrihanow öz çeşmelerine salgylanyp, “ýörite polisiýa toparlary kameralara girip, rezin taýaklar we gandallar bilen tussaglary ýenjilende yzygiderli öňüni alyş çäreleri barada gürledi. Garaşsyz aklawçylar birleşigi tarapyndan wagtlaýyn tussaghanalarda güman edilýän adamlar hökmünde geçirilen soragnamada her ikinji adama boýun aldyrmak üçin dürli rehimsiz çemeleşilendigi ýüze çykaryldy.
Misrihanow: "Diňe olaryň käbiri aklawçylaryň gatnaşmagynda özlerine garşy fiziki we psihologiki zorluk ulanan polisiýa işgärlerinden zeýrenýär" -diýdi. Türkmen aktiwistleri tussaglara eden-etdilikli tussag edilmeler we ýowuz daraşmalar barada häkimiýetlere gyssagly bilelikdäki haýyş bilen ýüz tutdy.
Bu makala, National Endowment for Democracy gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän “Merkezi Aziýa habarlary gysgaça” taslamasynyň bir bölegi hökmünde taýýarlandy. www.iwpr
