2007-nji ýylyň 17-nji fewralda Türkmenistanyň paýtagtynda ilkinji internet kafe açyldy. "Halkara internet ulgamynyň we iň täze aragatnaşyk tehnologiýalarynyň her bir raýat üçin elýeterli bolmalydygyna ynanýaryn" -diýip, Türkmenistanyň prezidentiniň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji Gurbanguly Berdimuhammedow saýlanmagynyň öňüsyrasynda aýtdy.
Ol söz berdi - etdi. 2006-njy ýylyň noýabr aýynda "Serhetsiz habarçylar" halkara guramasy Türkmenistany "internet duşmany" 13 döwletiniň sanawyna goşdy, sebäbi Bütindünýä Kerebi ilatyň diňe bir göterimi üçin elýeterli we häkimiýetlere garşy çykýan köp sanly ulgamlar petiklenýär. Dört ýylda ýagdaý üýtgemedi.
"Turkmentelecom" milli korporasiýasy (Aragatnaşyk ministrliginiň gurluş bölümi) ýurtdaky ýeke-täk internet üpjünçisidir we üpjün ediji hyzmatlaryny bermek üçin döwlet ygtyýarnamalaryny bermäge monopoliýa (ýeke-täk eýesi) hukugy bar. Bütindünýä Kerebine modemler arkaly birikmek üçin hyzmatlary hödürleýän başga bir üpjünçi bardy - rus öýjükli operatory MTS. Diňe bir günde MTS türkmen bazaryndan çykmaga mejbur boldy. Şeýlelik bilen goşmaça maglumatlara elýeterliligi açmak ýa-da ýapmak barada diňe döwlet karar berýär.
2009-njy ýyl. Internet has elýeterli boldy: bahalary iki esse azaldy. Bütindünýä Kerebine girmek üçin has köp internet kafe we jemgyýetçilik merkezleri bar. Ýöne aragatnaşygyň hili şol bir, pes derejede galdy, belki senzura sebäpli.
Wagt we töleg nukdaýnazaryndan öýüňize internet getirmek has aňsatlaşdy.
Daşardan köplere, inetrnete birikmek üçin Türkmenistanyň raýatynyň belli bir prosedura geçmelidigi ýabany we ajaýyp görünýär. Isleg bildirýänler, Bütindünýä Kerebine biriktirmek üçin telefon stansiýasyna ýüz tutmaly, esasy kärendeçi pasportlarynyň göçürmesini goşmaly. Soň - garaşmaly. Wagt - bir aýdan üçe aýa çenli. Türkmenbaşynyň döwründe bir ýyldan soňsuzlyga garaşmalydygymyzy göz öňünde tutup, bu gowy netije. Baglanyşygyň bahasy bolsa 40 dollardan 20 dollara çenli arzanlady. Diňe aragatnaşygyň hili üýtgemedi. Bu entegem pes.
Ýerli ýaşaýjylar bu internetden hoşal. Daşary ýurtlulara we myhmançylyga, dynç alyşa ýa-da başga ýurtlardan gelýänlere has kyn.
“Pyşbaga hem has çalt hereket edýär”- şeyle diýip ýakyn we uzak ýurtlarda ýaşaýan ýaşlar internetiň tizligine şeýle baha berýärler.
Simsiz ýokary tizlikli aragatnaşyk hem bar, ýöne ol diňe ýokary gatlak üçin. Howpsuzlyk gullugynyň olara duýduryş berendigini aýdýarlar: “nädogry” ulgamlara girip görmek we ýurduň raýatlaryna şeýle mümkinçilik döretmek islenmeýär.
Türkmenistanda ýaşaýanlaryň hemmesi diýen ýaly howpsuzlyk hyzmatlarynyň käbir internet sahypalaryna girmegine we raýatlaryň şahsy habarlaşmalaryna berk gözegçilik edýändigini bilýär.
Telekommunikasiýa guramasy “Piramida Research” tarapyndan geçirilen gözleglere görä, 2009-njy ýylyň ahyrynda Türkmenistanda 13200 şahsy abonent bardy. Internet ulanyjylarynyň umumy sany takmynan 127 müň adam. Ýurtda takmynan bäş million raýatyň ýaşaýandygyna garamazdan.
2010-njy ýyl. Şeýle-de bolsa, ähli çeşmeler elýeterli däl we tizlik köp islenýär; Ýöne iň aladalandyrýan zat, aňtaw gullugynyň gozgalaň görýän sosial ulgamlarynyň we saýtlarynyň petiklenmegi. “Facebook” ýa-da “Odnoklassniki” ýaly beýleki sosial ulgamlar, köp sanly daşary ýurt habar ulgamlary bilen bilelikde petiklenýär. YouTube petiklendi.
Begenýänleriň pikiriçe, internetiň şeýle bolandygyna garamazdan barlygy gowy zat. Internet kafeler ulaldy, hyzmatlar arzan, Skype arkaly habarlaşyp bilersiňiz, ykjam internet bar. Diýmek, durmuş beýle bir çalt bolmasa-da, durmaýar we internet bilen bilelikde hereket edýär.
Mahmat Saipow Oazis
